İkinci Dünya müharibəsindən sonra qlobal siyasətin, əsasən bipolyar xarakter daşıması bəlli səviyyədə bir nizam yaratmışdır. İdeologiyalar müharibəsi ABŞ-SSRİ arasında baş versə də, bu bütün ölkələrin taleyinə birbaşa və ya biləvasitə təsir etmişdir. İki ölkə arasında baş verən Soyuq Savaş təkcə hərbi deyil, həm də elm və texnologiya yarışı idi. SSRİ-nin süqutundan sonra dünya, kommunist ideologiyasının özünü doğrultmadığına və mükəmmələ ən yaxın sistemin demokratiya olduğuna qərar verildi. ABŞ hərbi-iqtisadi sahədə dünyada xüsusi yerə malik olduğunu özünəməxsus yollarla sübut etdi.
Təkqütblü sistem...
1991-ci ildən bəri təkqütblü sistemin mövcud olduğu siyasi arenada, otuz il əvvələ qədər ciddi rəqib hesab edilməyən dövlətlər artıq ABŞ üçün potensial təhlükə sayılırlar. Rusiyanın ekspansionist siyasət həyata keçirərək, Krımı işğal etdikdən sonra Ukrayna müharibəsini başlatması Vladimir Putinin uzunmüddətli planında atılmış addımlardan biridir.
Uzaq Şərq...
Ukrayna müharibəsi Rusiya Federasiyası üçün hər nə qədər sosial-iqtisadi dağıdıcı xarakter daşısa da, bütün bunlar dünyada təkqütblü sistemin qüvvədən düşməsinə şərait yaradır. Son otuz ilə nəzər salsaq görə bilərik ki, qlobal aspektdə siyasi və iqtisadi güc balansı yeni bir forma almaqdadır.
Uzaq Şərqdə Çin, Yaponiya və Cənubi Koreya kimi ölkələrin iqtisadi azadlıq qazanıb söz sahibinə çevrilmələri regionda ABŞ-ın təsir gücünü sual altına qoyur. Yaponiya və Çinin Uzaq Şərqdəki rolu ABŞ üçün asılı tərəfdaş idisə, bu ölkələr bu gün Şərq dövlətləri ilə hərtərəfli münasibətlər yaradıb öz asılılıqlarından azad olmağa can atırlar. Rəsmi Vaşinqton adıçəkilən regionunun ticari rəqabətində Çinə məğlub olmamaq üçün ona qarşı yaratdığı “4lər blokadası” zamanla hərbi blokadaya çevrilməkdədir. Eyni zamanda Tayvanın ABŞ hərbi donanması tərəfindən əhatəyə alınması Çin tərəfindən təhdid kimi qəbul olunur.
ABŞ...
Polşalı politoloq Zbiqnev Bjezinski, özünün “Böyük Şahmat Taxtası” əsərində də qeyd etdiyi kimi “siyasət oyununu uzun müddət təkbaşına oynayan dövlət özü oyuna çevrilir”. ABŞ öz oyununda fərqli mövqelərdən hədəfə çevrilməklə kifayətlənməmiş, həm də özünün hüdudsuz maraqlarını qlobal nüfuzundan üstün tutaraq təkqütblü sistemin davamlılığını şübhə altına saldı.
Bütün bunlar sadəcə olaraq ABŞ-ın müvəqqəti hakimiyyət zəifliyindən qaynaqlanır? Məsələyə daha geniş miqyasdan baxdıqda görə bilərik ki, xeyr. Dünyada az öncə də qeyd etdiyimiz kimi öz sözünü deyən dövlətlərin sayı artıb və onların bir çoxu vaxtilə ABŞ-la soyuq münasibətlərə, hətta düşmənçiliyə sahib olub. Artıq Şimali Koreya, Çin, İran kimi ölkələr hərbi-siyasi baxımdan kifayət qədər inkişaf etmiş və ABŞ-la rəqabətə davamlı hesab ediləcək dövlətlərdir. Rusiyanın Ukrayna müharibəsində zəifləməsinə baxmayaraq, bu ölkələrlə sıx iqtisadi-siyasi əlaqələrə sahib olması onu “Qərb cəhbəsi”-nə qarşı təhlükə mənbəyi edir.
Çoxqütblü dünya...
Politologiya elmində regional güclər hesab olunan bu dövlətlər əvvəla müasir dünya iqtisadiyyatını özlərindən asılı hala salmağa çalışırlar ki, bu məsələ tezliklə reallaşa bilər. Səudiyyə Ərəbistanının neft hasilatını məhdudlaşdıraraq dünya neft hasilatında öz yerinin əvəzolunmazlığını sübut etməsi yeni dünya sistemində bir çox “nəhənglərin” aılılığının təzahürü oldu. Regional güclərin vahid bir rəqibə qarşı birləşməsi onların təsirini dünyəvi hala salır. Dünyanın ən zəngin təbii resurslarına sahib olan bu ölkələrin müttəfiqlik adı altında yeni qütblər yaratması artıq adi bir məsələ çevrilib.
Beləliklə, deyə bilərik ki, dünyanın XIX əsrdən sonra bir daha təkqütblü sistemdən azad olması və bu dəfə ikiqütblü deyil, çoxqütblü bir siyasi sitemə qədəm qoyması tezliklə baş verə bilər. Politologiya elmində də qəbul olunduğu kimi bu böyük dəyişiklik mövcud vəziyyətdə var ola biləcək ən təhlükəsiz sistemdir. İkidən çox dünya gücünün olması onlar arasında hər nə qədər rəqabəti artırsa da, bu dövlətlərin inkişafına da gətirib çıxara bilər.
Yeni Soyuq müharibə...
Rusiya da başda olmaqla bir çox regional dövlətlər ABŞ-ı siyasi arenada aparıcı qüvvə olmaqdan uzaqlaşdıraraq İkinci Soyuq müharibə yaratmağa çalışırlar. Bəlkə də, Rusiyanın əsas məqsədi Ukraynada müharibə apararaq ABŞ-la yenidən SSRİ münasibətləri yaratmaqdır ki, Soyuq müharibə zamanı hər iki dövlətin nə dərəcədə inkişaf etdiyini yaxın tarixdən bilirik. Bu yolla Rusiya yenidən dünya gücünə çevrilə bilər. Lakin, bu heç də təhlükəsiz sistem yaratmaz, əksinə ikiqütblü rejimdə dünyanı yenidən məhvə olma problemi ilə üz-üzə qoyar. Rusiyanın bu məsələdə hesaba qatmadığı bir faktor da, hazırda ABŞ-ın ondan daha böyük rəqibinin olmasıdır.
