Son günlərdə ABŞ və onun Dövlət Departamentində fəaliyyət göstərən spikerləri, ictimaiyyətin bütün maraqlarını Cənubi Qafqaz regiona cəlb etmək üçün müəyyən qərəzli çıxışlar ediblər. Azərbaycanın Ermənistan suverenliyini “təhdid etdiyini”, Azərbaycana qarşı yenidən “907 – ci düzəliş”in qəbul edilməsini və USAİD təşkilatının rəhbəri Samanta Pauer 100 minə yaxın etnik erməni əhalisinin Qarabağdan “məcburi” köç etdirilməsini söyləyib. Qeyd etmək yerinə düşər ki, bundan əvvəl sentyabr tarixində regionumuzda olan xanım Pauer, səfər zamanı bir dənə də olsun Qərbi Azərbaycanlı ilə görüş keçirmədi. Halbuki dəfələrlə bununla bağlı müraciətlər olunub.

Xülasə, burada əsas sual, ABŞ – ın nə üçün regionda bu qədər aktivləşməsidir?

Apardığımız araşdırmalara əsasən ötən ilin sonunda ABŞ Administrasiyası 48 səhifəlik yeni Milli Təhlükəsizlik Strategiyasını dərc edib və burada bütün sualların cavabı qeyd olunub. Bu sənədin preambulasında Co Bayden prezidentliyinin ilk günlərindən dünyanın dönüş nöqtəsində olduğu qeyd edilir. Bu baxımdan Vaşinqtonun çağırışlara və imkanalara necə cavab verməsi onun inkişaf istiqamətini müəyyən edəcək. Hətta yalnız, Amerika xalqının deyil, bütün dünyanın təhlükəsizliyinə təsir göstərəcək.

“Dünya indi böyük dövlətlər arasında geosiyasi rəqabətin şərtlərini müəyyən edəcək həlledici onilliyin başlanğıcındadır. Eyni zamanda, Vaşinqtonun qarşısında duran əsas problem, sənəd müəllifləri nəhayət ki, Soyuq Müharibədən sonrakı dövrün başa çatması və bundan sonra nə olacağı ilə bağlı böyük dövlətlər arasında rəqabətin olması faktı adlandırırlar. Bununla belə, Vaşinqton hesab edir ki, bu gün dünyanın heç bir ölkəsi bu mübarizədə uğur qazanmaq yolunda ondan daha yaxşı mövqeyə malik deyil, çünki Birləşmiş Ştatlar dünya üzərində sahib olduğu maraqları bir çox ölkə ilə bölüşməsi onun müttəfiqlərinin çox olması anlamına gəlir”, - deyə ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Strategiyasında qeyd edilir. Tipik amerikan mövqeyi. Burada ələxsus post – sovet məkanında ABŞ – ın daha aktiv rola girməsi, əsasən də Xəzəryanı bölgədə Rusiyanın mövqeyinin zəiflədilməsi qeyd edilib.

Məqsəd Rusiyanı sıxışdırmaqdır.

Davam edən geosiyasi hadisələrin Cənubi Qafqz regionundakı vəziyyətə təsirinin təhlili göstərir ki, ABŞ region ölkələri ilə qarşılıqlı əlaqəni gücləndirməklə Rusiyanın ənənəvi maraqları əhatəsində öz təsirini gücləndirmək üçün cari qlobal proseslərdən istifadə edir. 

ABŞ-ın yeni Milli Təhlükəsizlik Strategiyasının müddəalarında, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz Vaşinqton üçün mühüm maraq kəsb edən sahələr kimi sənəddə qeyd olunub.
“Əvvəla, bu region ABŞ üçün “Avropanın Rusiya qazından aslılığının azaldılması” və “Avropanın enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi” probleminin həlli üçün effektiv bir vasitədir. Bu baxımdan, Birləşmiş Ştatlar Mərkəzi Asiya və Avropa ölkələrinə “Rusiyanın enerji müharibəsi taktikalarına qarşı müqavimətini artırmağa” kömək etməyə hazırdır”.

Bu məqsədə nail olmaq üçün Strategiya kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi, strateji uyğunlaşma və əlaqələndirilmiş fəaliyyət vasitəsilə Avropa İttifaqı (Aİ) ilə əlaqələrin gücləndirilməsinin zəruriliyini qeyd edir. Bundan əlavə, ABŞ, Mərkəzi Asiya, Cənubi Qafqaz və Avropa arasında inteqrasiyanın gücləndirilməsini vacib hesab edir. Ötən ilin fevralında və bu il Qazaxıstanda Mərkəzi Asiya ölkələrinin iştirakı ilə “5+1” formatı, Cənubi Qafqaz regionunda Gürcüstan və Azərbaycan istiqamətində qızışması bunlara ideal nümunədir. Ələxsus regionumuzda Rusiya ilə münasibətləri bərbat olan 2 ölkə var: Ermənistan və Gürcüstan. Sözsüz ki, bunun tamam əksi olsaydı hazırda ssenari bir ayrı olacaqdı. ABŞ Ermənistanı dəstəkləmək əvəzinə bizdən də istifadə etmiş ola bilərdi. 

Bundan savayı Mərkəzi Asiya regionu Xəzəryanı ölkələrlə bağlı ABŞ – ın regionla bağlı spikerləri və ekspertlərinin irəli sürdüyü fikirləri də qeyd etmək burada mühümdür. Ukrayna müharibəsi başladığı andan etibarən dəfələrlə region ölkələri ilə əlaqələrin vacibliyindən danışıblar.
Amerikalı ekspertlər regionun postsovet ölkələrinin iqtisadi müstəqilliyini və sərvətini artırmaq üçün nəzərdə tutulan “Orta Dəhliz” və ya Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunu Xəzəryanı ölkələr üçün əsas birləşdirici iqtisadi layihə adlandırırlar.

Yuxarıda deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, Ukrayna hadisələri Xəzər regionunda geosiyasi vəziyyətdə əhəmiyyətli dəyişiklikləri əvvəlcədən müəyyən edilib. Bu ələxsus illərdir irəli sürülən konsepsiyalar olub. 

(Spaykmen: Dünya adası konsepsiası)

90 – cı illərdə də SSRİ – nin köhnə məkanında, Rusiyanın sıxışdırlmasına davam etdirmək üçün Mərkəzi Asiya və Qafqaz ölkələrinin vacibliyi qeyd olunub. Hərçənd artıq düşünürlər ki, ideal vaxt gəlib çatıb. Birləşmiş Ştatların hədəfi Xəzərdə sülh, əməkdaşlıq və qarşılıqlı anlaşma məkanının yaradılmasına yönəlmiş son illərdə formalaşmış beştərəfli əməkdaşlığın inkişaf vektorunu qırmağa yönəlib. Şübhə yoxdur ki, Amerikanın bu cür yanaşmaları Xəzərdə vəziyyətin sabitliyinin pozulmasına səbəb ola bilər.

Əkbər Novruz