Hardasa oxumuşdum, ya da elə özüm demişdim: böyük əsərlər bayağı əsərlərin sayəsində yaranır. Bayağı əsərlərin varlığı böyük əsərin ortaya çıxması üçün münbit şərait hazırlayır. İstəsəniz, bu fikir üçün intellektual bir misal da çəkim. Servantesin “Don Kixot” romanı. Servantes əl-əl gəzən və hamı tərəfindən oxunulan mənasız, bayağı cəngavərlik romanlarıyla lağ-lağı eləmək, onları ironiya hədəfinə gətirmək üçün qollarını çırmalayıb “Don Kixot”u yazdı və nəticədə özü də bilmədən dünyanın ən şah əsərini yazmış oldu. “Don Kixot” müəllifin məqsədindən bilmərə uzaqlaşdı (elə yaxşı eləyib uzaqlaşdı), bu dünyanı xilas etmək istəyən sadəlövh bir insanın ürək döyüntülərinə çevrildi və o ürək döyüntüləri XVI əsrdən üzü bəri hələ də eyni templə döyünməyindədir.
Frans Kafka boş zamanlarında detektiv romanlar oxuyur və deyirmiş ki, bu romanlar beynimin yaxşı işləməsi üçün əladır. Bir növ gimnastikaya bənzəyir bu: yaxşı bir əsər yazmaqdan ötrü əlinə keçən bütün ucuz romanları oxuyursan və bu sənə yazmaq üçün stimul verir.
Mən böyük ədəbiyyatın qorxusundan yazmaqdan imtina etmiş, yaza bilməmiş o qədər istedadlı adam tanıyıram ki... Onlar nədən ehtiyat etdilər? Birdən yazdıqları Dostoyevskinin, Tolstoyun yazdıqlarından zəif olar, yaxud heç o həndəvərə yaxınlaşmaz. Səhvi elə lap başdan elədilər. Ədəbiyyat yarış deyil: biri o birindən güclü deyil, sadəcə estetik fərqlər var. Axı bura qol güləşi deyil. İçində yazmaq eşqi varsa və bu eşqin qarşısını heç nə kəsmirsə, o zaman böyük ədəbiyyatı çiyinlərində daşıyanlar vecinə olmayacaq, masanın arxasına keçəcəksən və yazacaqsan...
Ümumiyyətlə, böyük ədəbiyyatı kim müəyyənləşdirir? Bəlkə sənin yazdığın nə vaxtsa böyük ədəbiyyat olacaq. Bunu kim təyin edə bilər ki? Yalnız sən. Sənin özün. Yazmağa könüllü olan qələm fədaisi.
Kütləvilik və bayağılıq yazıçının həvəsə düşməsi və yazması üçün böyük stimuldur. Kütləvi və bayağı əsərləri birmənalı olaraq rədd etmək, onları heçə saymaq olmaz. Bir əsər kütləvi sevgi qazanıbsa, deməli, onun içində nəsə var. Sənətkar kütləvi əsərdə də bir cövhər tapar və o cövhərin sayəsində öz içində toz basmış hisləri oyada bilər.
Bayağı əsər, bayağı video mənə olmazın güc, ilham verir. Bayağılığa aid hər xırda şey mənim içimdə inanılmaz yazmaq sevdası cücərdir. Əslində hər şey sadədir. Hər şeyi qarmaqarışıq edən və çıxılmaza gətirən bizik. Sadələri mürəkkəbləşdiririk. Halbuki mürəkəbbi sadələşdirməliyik.
İnsan nə vaxt yaza bilir? O zaman ki, iddiası yoxdur, heç kimin qarşısında utanmır, böyük ədəbiyyatdan, böyük yazıçılardan qorxmur. İddiası aşıb-daşan, böyük ədəbiyyat yaradacağını bar-bar bağıran yazar heç vaxt yaza bilməz. Çünki o hikkə, o eqo onun içindəki azacıq istedadı da kürüyüb atacaq.
Yazmaq xilas olmaqdır! Ağrılardan, hər gün gördüyün haqsızlıqlardan və s. Əslində özün üçün yaratdığın balaca bir dünyadır. Elə bil ki, səni bir adam oxuyur. Vəssalam. Deməli, o adam üçün yazmağa dəyər. Sən o adam üçün yazırsan. Bu dünyada bircə sənsən, bir də o. Məncə, elə də çətin deyil, hə? Əlinə qələm götürürsən və ilk cümləni yazırsan. Heç nə düşünmədən, heç bir iddia olmadan. Sadəcə yazmaq. Xilas olmaq üçün. Yaşamaq üçün. Öz ömrünü kağızın üstündə yaşamaq üçün.
Yazıçılıq təmənnasızlıq və iddiasızlıq sənətidir.
