1999-cu ildən bəri ANAMA 520 milyon kvadrat metr Azərbaycan torpağını təmizləyib və təqribən 800 000 mina və digər partlayıcı qurğuları məhv edib. Şəkil: ANAMA.
Yeni vəzifəmin icrasına başlamaq üçün ilk dəfə Azərbaycana gəldiyimdə, ölkənin bir çox çətinliklərdən keçdiyini bilirdim, amma heç vaxt on minlərlə qeydiyyata alınmamış minanın iri əkin sahələrini təhlükəli və istifadəyə yararsız hala salması barədə düşünməmişdim.
Keçmişdə humanitar sahədə fəaliyyətimlə əlaqədar olaraq, minaların böhran və böhrandan sonrakı dövrdə buraxdığı dəhşətli nəticələrlə yaxından tanışam.
Azərbaycanla Ermənistan arasında Dağlıq Qarabağ Muxtar vilayəti ilə bağlı 1988-ci ildə başlamış ərazi mübahisəsindən bəri burada bəzilərinin ölçüsü balıq konservindən böyük olmayan minalar var. Bugün hələ də fermerlərin öz əkin sahələrinə giriş imkanı yoxdur. Ailələrə meşələrin dərinliklərinə getməmək barədə xəbərdarlıq edilir və valideynlər öz övladlarına daim nəzarət etməli olurlar.
20 il əvvəl hökumət ən təhlükəli ərazilərdə humanitar minalardan təmizlənmə əməliyyatları aparmaq üçün qeyri-hərbi təşkilat olan Azərbaycan Respublikası Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyini (ANAMA) təsis etdi.
İlk olaraq, BMT-nin İnkişaf Proqramı ANAMA-nın şəxsi heyətini minalanmış ərazilərin müəyyən olunması məqsədilə sorğuların aparılması, partlayıcı maddələrin ortadan götürülməsi və qəza baş verdikdə sağ qalanlara yardım göstərilməsi kimi mina fəaliyyəti ilə bağlı bütün aspektlər üzrə təlimatlandırmaq məqsədilə beynəlxalq ekspertlər dəvət etdi.
ANAMA-nın müstəqil bir quruma çevrilməsi cəmi 5 il çəkdi. 20 illik fəaliyyət nətcəsində agentlik hazırda 520 milyon km2 Azərbaycan ərazisini minalardan təmizləyib, təxminən 800.000 ədəd mina və digər partlayıcı qurğuları məhv edib və 160.000-dən çox azərbaycanlının məcburi tərk etmiş olduğu ərazilərə qaytarılması üçün təhlükəsiz şərait yaradıb.
İki ildən artıq bir müddət ərzində ANAMA-nın rəhbərliyi və şəxsi heyəti məndə çox yaxşı təəssürat oyadıb. İnsanlarla bağlı bu cür məsələlərlə məşğul olduğu üçün, agentlik özündə yüksək ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirməli olub. ANAMA-nın maarifləndirmə kampaniyaları hər il 50.000-dən çox məktəblini əhatə edir.
Əhali ilə işləyən işçi heyəti hər qapını döydüyü zaman mina təmizləyənlər hər kvadrat metr ərazini təmizləyir.
Amma daha çox şey var. ANAMA mina partlayışlarının nəticələrindən xəbərdar olduğu üçün, hadisə qurbanlarını və onların ailələrini qorumaq məqsədilə mikro-kredit layihəsi də həyata keçirir. Qurum keçmiş müharibə bölgələrində xalçaçılıq-toxuculuq seminarları keçirir, həmçinin sakinlərə təkcə həyata tutunmağa deyil, həm də gələcəyə baxmağa imkan verən başqa proqramlar da təşkil edirlər.
Mina partlayışları nəticəsində sağ qalmış şəxslər tibbi yardım və reabilitasiya alırlar. Bu yaxınlarda Cəbrayıl rayonunun 2016-cı ilin aprelində Azərbaycan ordusu tərəfindən azad edilmiş bir kəndini ziyarət etdim. O vaxtdan bəri ərazi ANAMA tərəfindən tamamilə təmizlənmiş və bu da əhalinin öz doğma yuvalarına qayıda bilmələrinə səbəb olmuşdur. Orada görüşdüyüm və söhbət etdiyim insanların gözündə, 25 illik çətinliyə dözdükdən sonra bir ümid qığılcımı və rahatlıq hissi gördüm.
Amma məni ən çox təsirləndirən şey, həyatlarının ən kədərli dövrlərindən birində insanların ANAMA və onun təklif etdiyi geniş yardım proqramları ilə rahatlıq tapmaları oldu. Tanış olduğum mina partlayışı qurbanlarından biri Cavid Mehrəliyev, əlilliyi və müxtəlif sağlamlıq qüsurları səbəbindən ağır depressiyaya və sosial təcridə məruz qaldığını söylədi. Hazırda, iyirmi il sonra Cavid ANAMA-nın Füzulidə yerləşən regional ofisinin əməliyyatlar şöbəsinin rəhbəridir. Mənə görə bu, “Heç kimi yarı yolda qoymamaq” cümləsinin ən düzgün ifadə formasıdır.
Fəaliyyət tədbirləri humanitar və inkişaf sahələrini bir araya gətirərək münaqişələr nəticəsində travma almış və sosial təcriddən əziyyət çəkən çox sayda insanın normal həyat tərzlərinə qayıtmasını təmin edir.
Bugün ANAMA müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edir. BMTİP-in dəstəyi ilə agentlik Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı (NATO), Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi və Dünya Bankı da daxil olmaqla, bir sıra təşkilatlarla əlaqələrini təmin etmişdir.
Cenevrə Beynəlxalq Humanitar Minalardan təmizlənmə Mərkəzi ilə əməkdaşlıq mina fəaliyyətinə dair məlumatların yeni idarə edilməsi sistemlərinin inkişaf etdirilməsinə və bu sahədə yeni texnologiyaların sınaqdan keçirilməsinə yönəlmişdir. ANAMA həmçinin, xarici ölkələrdəki mina əleyhinə milli fəaliyyət proqramlarına köməklik göstərməyə, Gürcüstanda, Türkiyədə və mənim ölkəmdə - Əfqanıstanda təlimlər həyata keçirməyə başlayıb.
Minalar cəmiyyətləri və yerli iqtisadiyyatları onilliklər müddətinə zərər vura bilər. Məhz bu səbəbdən, dünyanı bu qorxunc bəladan xilas etmək üçün qətiyyətimizi ikiqat artırmalı və insanlara təkcə bərpa olunmağa deyil, həm də inkişaf etməyə yardım etməliyik.
