Dünən Astanada keçirilən  Azərbaycan-Qazaxıstan ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq üzrə birgə Hökumətlərarası Komissiyasının 15-ci iclası keçirilib. Qeyd edək ki, iclasda Azərbaycanın Energetika naziri Pərviz Şahbazov və Qazaxıstanın Energetika naziri Kanat Bozumbayev görüşüblər. Energetika nazirlərinin iclasda iştirakı artıq Astanadakı iclasın məhz yeni enerji layihələrinin müzakirəsi məqsədi ilə həyata keçirildiyini sübut edir.

Qazaxıstanın əsas məqsədi

Dünən keçirilən görüşdə Kozumbayevin də vurğuladığı kimi Azərbaycan Qazaxıstan üçün strateji əhəmiyyətə malik müttəfiqdir. Nəyə görə məhz strateji əhəmiyyətə malik? Çünki Azərbaycan Avropaya neft və qaz ixrac edən və ixrac yoluna nəzarət edən bir ölkədir. Qazaxıstan isə öz geosiyasi mövqeyindən asılı olaraq Qərblə bu sahədə əməkdaşlıqdan uzun illər məhrum qalıb. Qazaxıstanın əsas enerji ixrac etdiyi dövlətlər Rusiya və Çindir. Rusiya həm sovet dövründə, həm də Qazaxıstanın müstəqilliyinin ilk illərində Qazax neft və qazını alan yeganə dövlət idi və bu alış-satışda əsas qazanan da məhz ruslar idi.

Qeyd edək ki, Rusiyaya nəzərən Çinin Qazaxıstandan xam neft ixracatı elə də böyük deyildir. Əgər bu rəqəm 2000-ci ildə 1,0 % təşkil edirdisə, 2010-cu ildə bu rəqəm 4,2 % olmuşdur. Çinin Qazaxıstandan neft ixracat səviyyəsini artıran əsas amil 2005-ci ildə Qazaxıstandan Çinə çəkilən Atasu-Alaşankou neft kəməridir.

Beləliklə, Qazaxıstan neftinin böyük bir qismini ucuz qiymətə Rusiyaya satır. Rusiyaya tək alternativ isə Çindir. Çin isə il ərzində maksimum 10 milyon ton neft ixrac edir ki, bu çox aşağı göstəricidir.

Ancaq Qazaxıstanın müttəfiqi Azərbaycan eyni vaxtda həm Qərbə, həm də Rusiyaya neft və qaz ixrac edir. Bu məsələdə Azərbaycan Qazaxıstan üçün həm bir örnək, həm də çıxış yoludur. Qazaxıstan xüsusən də Türkiyə və Rusiya arasında münasibətlərin yaxşı olduğu bir vaxtda Azərbaycan və Türkiyənin yardımı ilə Qərbə enerji ixracatını başlatmaq istəyir. Yəni, Qazaxıstan əslində BTC layihəsinə qoşulmaq və ya bu tipli yeni bir layihə yaratmaq istəyir. Azərbaycan və Türkiyə isə Qazaxıstanın bu məqsədlərinin reallaşdırılması üçün açar dövlətlərdir.

Həmçinin Qazaxıstan BTC-yə qoşulmaqla Qərblə əməkdşlığını inkişaf etdirəcək. Əslində Qazaxıstan siyasi məqsədlər üçün deyil, məhz iqtisadi faktorlardan asılı olaraq Qərbə yönəlir. Yəni, Qazaxıstan bir KTMT üzvüdür və onun nə NATO nə də, Avropa Birliyi sisteminə inteqrasiya etmək kimi bir hədəfi yoxdur. Qazaxıstan sadəcə enerji ixracatı məsələsində Qərbə istiqamətlənmək istəyir. Buna səbəb isə təbii ki, Qərbə enerji ixracatının daha sərfəli olmasıdır.

Beləliklə, dünən keçirilən iclas bir daha göstərdi ki, Qazaxıstanın əsas məqsədi Qazaxıstan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan və Bakı-Novorossiysk kəmərləri ilə nəqli, eləcə də sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazın Azərbaycan vasitəsilə ixracı imkanları və bu məhsulların dəmir yolu vasitəsilə daşınmasıdır.

Əgər bu baş tutsa Qazaxıstan neft və qaz ixracatını artıracaq, daha böyük gəlir əldə edəcək, beynəlxalq aləmdəki nüfuzu artacaq və beynəlxalq aləmlə müxtəlif sahələrdəki əməkdaşlıq qurmaq imkanları yaranacaq.

Yeni enerji layihələri

Dünən keçirilən iclasda Energetika naziri Kanat Bozumbayev Qazaxıstan neftinin Azərbaycan vasitəsi ilə ixracı, ortaq neft emalı müəssisələrinin yaradılması, bu sahədə əməkdaşlığın genişləndirilməsinə dair bir çox təkliflər irəli sürdü. Ortaq enerji layihəsinin hazırlanması üçün zəmin yaradıldı. Beləki, Azərbayanın Energetika naziri Pərviz Şahbazov mətbuata verdiyi açıqlama qeyd edir ki, “Bu gün Qazaxıstan neft və qaz hasilatı sahəsində iri layihələrə malikdir və biz qarşılıqlı şərtlərlə birgə müəssisə yaradıb səylərimizi birləşdirə bilərik”.

Böyük bir ehtimalla yeni enerji layihəsi Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan-Qazaxıstan dövlətlərini əhatə edəcək. Qazaxıstan nefti Xəzər dənizi vasitəsi ilə Azərbaycan nefti ilə birləşəcək. Azərbaycandan isə  BTC kəməri vasitəsi ilə Ceyhan limanına, oradan da Avropaya daşınacaq. Yeni layihənin nə zaman reallaşacağı isə bilavasitə adları çəkilən dövlətlərdən və Rusiyadan asılıdır. Rusiya uzun illərdir ucuz enerji mənbəyi olaraq gördüyü Qazaxıstanın Qərbə enerji ixracatına necə yanaşacaq?

Təbii ki, bunu bizə zaman göstərəcək, lakin əgər Qazaxıstan bu sahədə fəallıq göstərməyə başlayıbsa və bu doğurdan da Qazaxıstan üçün həyati əhəmiyyətə malik layihədirsə rusların buna müdaxilə edəcəyi inandırıcı deyil. Çünki bu gün Qazaxıstan 90-cı illərin Qazaxıstanına nisbətən güclü və ən əsası müstəqildir. Həmçinin fikrimcə, ruslar bilir ki, belə bir layihənin baş tutmasına mane olmaq eyni vaxtda Azərbaycan,Türkiyə və Qazaxıstan kimi strateji müttəfiqlərin kəskin etirazına səbəb ola bilər.

İstənilən halda Qazaxıstan Azərbaycan üçün dost və qardaş ölkədir. Ortaq tarixi və mədəni irsimiz bizi daim bir olmağa və əməkdaşlıq etməyə sövq edir. Ona görə də hesab edirik ki, Qazaxıstanın BTC-yə ( və ya hər hansı enerji layihəsinə) qoşulması iki dövlət arasıdakı iqtisadi əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirməkdən savayı, siyasi və hərbi əməkdaşlığın intensivləşdirilməsi üçün zəmin hazırlayacaq.

Nicat İsmayılov