Amerikalı politoloq, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert, Azərbaycan hökuməti yanında amerikalı məsləhətçi Ceyson Katz Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) prezidenti Umud Mirzəyevlə görüş zamanı Eurasia Diary-nin supergüclərin və BMT Təhlükəsizlik Şurasına üzv ölkələrin dünyada gedən müharibələrə görə məsuliyyət daşıması ilə bağlı suallarını cavablandırıb.
- Amerika Birləşmiş Ştatları və BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzv olan digər ölkələrin dünyada baş verən çoxsaylı münaqişələrdə rolu və məsuliyyəti nədən ibarətdir?
- ABŞ-ın xarici siyasəti Truman hakimiyyəti dövründə işlənib-hazırlanıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Amerika xarici siyasəti məlum olduğu kimi, Marşal planından başladı (1947-ci ildə Avropa ölkələrinin iqtisadiyyatının müəyyən şərtlərə bərpasını nəzərdə tutan Marşal Planı hazırlanıb). Bu, Yaponiyanın bərpası ilə başlandı.
O zamanlar Amerika sülhyaratma və demokratiya və azadlığın təminatçısı missiyasını üzərinə götürmüşdü. Mən həqiqətən, bu rola inanıram, baxmayaraq ki, Birləşmiş Ştatlar bir müddətdir ki, bu adı itirib.
Eyni zamanda, Amerika digər ölkələrdə Amerika idarəçiliyini, Amerika dəyərlərini tətbiq etməməlidir. Bunun səmərəsiz olduğu sübut edilib. ABŞ İraq xalqına məhz demokratiyanı gətirmək üçün ikinci dəfə İraqa hücum etdi. Biz demokratik seçkilər keçirdik və onun İraqda keçirilməsinə sevinirdik. KİV-də bu seçkilərə çox diqqət ayrılırdı: iraqlıların səs verdikləri zaman bənövşəyi barmaqları ilə olan görüntülərini yayırdılar. Əslində, səsvermə demokratiyanın funksiyalarından yalnız biridir, demokratiyanın özü deyil. Biz İraqda demokratiyanın qələbəsinin çox erkən qeyd edildiyini görürük. Bir neçə onillikdən sonra İraq demokratiyaya bir az da olsa belə yaxınlaşmayacaq. İraqda iğtişaşlar davam edir. İndi ölkə xarici qüvvələrin təsirinə məruz qalır.
- Bəlkə, o zaman İraqın daxili işlərinə müdaxilə etmək lazım deyildi? Ümumiyyətlə, super güclərin suveren dövlətlərin daxili işlərinə müdaxiləsini necə qiymətləndirirsiniz?
- Amerika hökuməti xüsusilə, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra digər ölkələrdə qan tökülməsinə biganə qala bilmir. ABŞ ehtiyacı olanlara yardım etməyin lazım olduğu fikrindədir.
Fakt faktlığında qalır: ABŞ əsgərləri İraqı tərk etməsəydilər, Suriyada müharibə, İŞİD və Rusiyanın bölgəyə müdaxiləsi baş verməyəcəkdi. İraqı vaxtından əvvəl tərk etməklə böyük səhv etdik. Bunun nə ilə nəticələndiyini görürük. Əfqanıstan üçün də eyni şeyi demək olar. İndi biz bu insanların qarşısında məsuliyyət daşıyırıq.
ABŞ Ukraynaya münasibətdə yanlış davrandı. Bir zamanlar ABŞ Ukraynaya onun beynəlxalq arenada ən əsas kartı olan nüvə silahlarından imtina edəcəyi təqdirdə onun təhlükəsizliyin təminat vermişdilər. Biz onları qoruyacağımıza dair təminat verdik, sonra isə bunu etmədik.
Digər tərəfdən, ABŞ-ın hər yerdə müdaxilə etməsi lazım olduğunu düşünmürəm. Müdaxilə ehtiyatlı, düşünülmüş, metodik və yalnız ölkədə qan töküldüyü halda olmalıdır. İdeal halda, əlbəttə ki, suveren dövlətlər daxili məsələrini özləri həll etməlidirlər. Hesab edirəm ki, BMT dövlətlərin daxili işlərinə sadəcə qan tökülməsini dayandırmaq üçün müdaxilə edir. Onları digər ölkələrdəki seçkilərin nəticələri, nazirlərin tərkibi və s. narahat edir.
- Necə düşünürsünüz, BMT Təhlükəsizlik Şurası öz vəzifələrini yerinə yetirirmi?
- Hesab edirəm ki, BMT bütövlükdə öz funksiyasını itirir. Üzv ölkələrin edə biləcəyi yeganə şey veto qoymaqdır. Veto qoyulduqdan sonra müzakirə ləğv edilir.
Əgər biz BMT-nin beynəlxalq təhlükəsizlik məsələləri və beynəlxalq münaqişələrdə hakim rolu oynamasını istəyiriksə, ona qərar qəbul etmə zamanı üstünlük verilməlidir.
Biz görürük ki, BMT-nin qətnaməsi əhəmiyyətsizdir. BMT-nin Dağlıq Qarabağa dair 25 il əvvəl qəbul edilmiş qətnamələri mövcuddur və onlar Ermənistan tərəfindən inkar edilirlər. BMT-nin özü quruluş etibarilə buna şərait yaradır.
