ABŞ prezidenti Donald Trampın Türkiyəyə qarşı həyata keçirdiyi iqtisadi məhdudiyyət iki müttəfiq dövlət arasında son illərdə yaranmış gərginliyi ən pik həddə çatdırıb. Məsələ ilə bağlı ekspert Yadigar Nağıyev Eurasia Diary-nin suallarını cavablandırıb.
- Nə üçün amerikalı rahiblə bağlı 2016-cı ildə yaranmış problem məhz indi qabardıldı?
- Düşünürəm ki, bunun bir neçə səbəbi var. İlk olaraq, Türkiyə 2 yunan əsgərini, daha sonra bəzi ABŞ yönümlü şəxsləri FETÖ ilə əlaqəsi olduğuna görə həbs edib. Və Türkiyə əlində bunları saxlayaraq FETÖ-nu Türkiyəyə istəyir. Bunu biz əks hücum kimi də görə bilərik. Ancaq burda əsas məsələ odur ki, 2 əsgər sərhəddi keçdiyinə, digərləri isə FETÖ ilə əlaqəsi olduğuna görə həbs olunub və ya saxlanılıb. Hal-hazırda bunların daha gurultulu səsləndirilməsi ABŞ-ın Türkiyəyə FETÖ iddiasından ABŞ-ı uzaq tutmasını istəməsidir. Bunun əksini etdikdə ABŞ iqtisadi, siyasi addımlar ataraq Turkiyəni məcbur etməyə çalışır. Yəni rahib və ya digərləri sadəcə fiqur aktor olaraq bu plana xidmət edir.
- Əvvəlcə rus casusu Skripalla bağlı Rusiyanın üzərinə gedildi, indi isə amerikalı casusla bağlı məsələ Türkiyəyə qarşı istifadə olunur. Bu təsadüfdür ya necə?
- Xeyr təsadüf deyil. Bu ABŞ-ın orijinal xarici siyasətində əsas strategiyasıdır. Yəni ‘Əgər mən güclüyəmsə sən də mənim yardımımla güclənirsənsə mən deyəni etməlisən’ - bu ABŞ-ın oturuşmuş strategiyasıdır. Bununla eyni nəticəni almaq istəyir. Ancaq unutduğu tək şey Türkiyənin regionda Rusiyadan daha çox söz sahibi olmasıdır. Türkiyə Yaxın Şərq xalqı üçün ümid yeridir. Xüsusilə də, xalq daha çox siyasətlə məşğul olur və siyasi prosesləri anlayaraq dövlətin yanında olur.
- Avropadan Türkiyəyə dəstək gəlməsinin əsas səbəbi sizcə nədir?
- Mən bu dəstəyin daha çox planlı olduğunu düşünürəm. Çünki ABŞ və Avropa Birliyi hər zaman bərabər addımlar atdı. Biz bunu ən çox Skripal məsələsində gördük ki, ABŞ İngiltərə üçün çox addımlar atdı. İndi bu yaranan yaxınlıq biraz vergi narazılığından qaynaqlansa da əsasən maraqlar və nüfuzetmə üçündür. Məhz bu yaxınlıqla AB Türkiyədən ona lazım olan məsələləri həll etməsini istəyə və süni avro yardımları edə bilər. Bununla yanaşı, real olaraq xəritəyə baxsaq, Türkiyə Avropa ilə Asiya arasında körpüdür və tranzit yol bu ölkədən keçir. AB əgər bu çətin zamanda dəstək olmazsa Türkiyəni bir dəfəlik BRİCS ölkələrinin (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikası) xeyrinə itirə bilər.
- Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov bildirib ki, qərb Rusiya, Türkiyə və İrana qarşı sanksiyalar tətbiq etməklə Suriya üzrə Astana formatına təsir göstərməyə çalışır. Buna munasibətiniz?
- Lavrovun bu çıxışları əvvəlcədən Putinlə danışıqlara uyğun hərəkət edir. Əvvəla bilmək lazımdır ki, Suriyada Rusiya marağı yüksəkdir. Səbəbi? Aralıq dənizinə çıxış və ABŞ müttəfiqi İsrailə daha çox nüfuz etmə. Rusiya burada olan bazalarını və maraqlarını itirmək istəmir. Ancaq bununla yanaşı, ərazidə yerləşən kürdlərlə də əlaqələri kəsmək istəmir. Biz bunun dəfələrlə şahidi olmuşuq ki, Rusiya hər dəfə İranla birgə YPG-ə ABŞ-dan yaxşı böyük qardaş olmağa çalışıb, ancaq Türkiyənin yeritdiyi xarici siyasət görün necə tutarlıdır ki, Rusiya bu dəstəyi gizlinləşdirib. Və Rusiya istəmir ABŞ bu regionda güclənsin. Hətta Türkiyənin belə Suriyaya müdaxiləsində maraqlı deyil. Bunu İran tərəfdən də görə bilirik ki, əməliyyatlar zamanı iranlı generallar dəfələrlə bunun qanunsuz olduğunu qeyd edib. Yəni Türkiyə-İran-Rusiya oxu sadəcə ABŞ-ı qısqandırmaq roluna malikdir. Burdan ən çox qazanclı çıxansa Türkiyədir. Mərkəzdə duraraq hər 3 qanadın ona gəlməsinə şərait yaradaraq regionda güclənir.
- Amerikalı generallar hesabat üzərində işləyir. Hətta KİV-də Türkiyənin ilin sonuna kimi NATO-dan çıxacağına dair ehtimal da səsləndirildi. Türkiyə NATO-dan çıxdığı halda nə itirəcək?
- Türkiyənin NATO-dan çıxması real proseslərlə uyğunlaşmır. Əgər Türkiyə NATO-dan çıxarsa dövlətlərlə müttəfiqliyini bitirəcək. Xüsusilə də qonsu Yunanıstanla müharibə başlayacağı riskini bilir. İlk olaraq anlamaq lazımdır ki, Türkiyə NATO-dan çıxmaz, çünki Türkiyə NATO ölkəsi olduğu üçün Rusiya, İran və digər BRİCS ölkələri, hətta AB ölkələri də onu dəstəkləyirlər. Türkiyənin NATO-da qalması onun regionda gücünü daha da artırır. Əgər Türkiyə NATO-dan çıxarsa bütün gücünü itirmiş olar. Bu baş verdiyi zaman nə AB, nə də BRİCS ölkələri üçün maraqlı aktor olmaz. Daha doğrusu, indiki vəziyyəti itirərək Atatürk zamanında olan Türkiyənin vəziyyətinə, yəni neytral ölkəyə çevrilər ki, bu da Turkiyənin 2023 hədəflərinə uyğun deyil.
- Rusiyanın Turkiyəyə maraq göstərdiyi, Ermənistanın isə ABŞ-a yaxınlaşması fonunda həm regionda və daha sonra isə Qarabağ konflikti ilə bağlı dəyişən nəsə ola bilərmi?
- Türkiyənin Rusiyadan çox ABŞ-a bələd olmasının səbəbi istər ordu, istərsə də ideoloji cəhətdən yaxınlığıdır. Bu halın olması Rusiya üçün Türkiyə zəruriliyidir. Ermənistanın ABŞ və AB siyasəti isə təmamilə qurulmuş bir plandır. İlk olaraq, hər kəs bilir ki, yarandığı gündən etibarən Ermənistan himayə edilən ölkədir. Bu Rusiya hesabına baş tutur. Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi belə bəlkə Rusiya tərəfdən Ermənistanın azad, demokratik və heç bir dövlətdən asılı olmamasını göstərmək istəməsidir. Bu zaman AB Ermənistanın demokratik və azad ölkə olduğunu bilərək onu özünə cəlb edəcək. Məncə bu halın olması Rusiyanın AB-də lobbisinin və əlaltı dövlətinin olmasını istəməsi ilə əlaqadardır. Yəni hər şey Ermənistan üçün planlı baş verir. Xəzərin statusunun təsdiqindən sonra Qarabağ konfliktinin həlli yolunda da addımlar atıla bilər. Burda Türkiyə-AB və BRİCS yaxınlaşması ilə əgər Türkiyə ağıllı davrana bilərsə bu konflikti həll edə bilər.
