"Xəzərin statusu ilə bağlı imzalanmış saziş Azərbaycan üçün böyük uğurdur" Oleq Kuznetsov

Müsahibələr 14:25 16.08.2018

Xəzəryanı ölkələrin Aktauda keçirilən toplantısında əsrin dörddə birindən artıq davam edən tərəflərin mövqelərinin razılaşdırılması prosesi başa çatdı.

Zirvə toplantısından əvvəl mövcud olan bütün mübahisəli məsələlər həll olundu. İlk növbədə, bu əlbəttə ki, bioloji ehtiyatların bölüşdürülməsi məsələsi və şelfdə (qitənin quruya bitişik sualtı hissəsidir və onunla bütövlük təşkil edən geoloji quruluş kimi xarakterizə olunur. red.) yerləşən neft və qaz ehtiyatları ilə bağlıdır.

Bu barədə məşhur rus tarixçisi, Qafqazşünas Oleq Kuznetsov Eurasia Diary-ə özəl  müsahibəsində bildirib.

Tarixçi avqustun 12-də Aktau (Qazaxıstan) şəhərində keçirilmiş Xəzəryanı ölkələrin zirvə toplantısının maraqlı məqamlarına toxundu. Həmçinin, Oleq Kuznetsov  İranın mövcud müqavilələrdəki rolunu qeyd etdi.

- Qeyd olunur ki, Xəzərin daha kiçik hissəsi İranın payına düşür. Bir çoxları İranın bu məsələdə uduzduğunu iddia edir, amma iranlılar belə düşünmür.

- Başa düşmək lazımdır ki, bu razılaşma əvvəlki razılaşmaların davamıdır. Daha əvvəl Sovet İttifaqı ilə İran arasında (1921-ci və 1940-cı il) iki saziş imzalanmışdır. Bu müqavilələr sərhədləri, iqtisadi zonaları və balıqçılıq rejimini müəyyənləşdirirdi.

Son müqaviləni nəzərə alsaq, bəli, İranın payına daha kiçik sahə düşür. Amma mövcud müqaviləni 1940-cı ildə bağlanmış müqavilə ilə müqayisə etsək, təbii ki, İran ciddi üstünlük qazanmış, ərazilərini və iqtisadi bölgələrini ciddi şəkildə artırmışdır. Buna görə demək olar ki, İran əlbəttə ki, qazanıb.

İranın maraqları toplantıda iştirak edənlərin hamısı tərəfindən nəzərə alındı və razılaşdırıldı. Burada Xəzəryanı ölkələrin maraqlarınıın çoxillik müddət ərzində razılaşdırılması prosesində son nöqtə qoyuldu. Ən vacib maraqlar elə razılaşdırıldı ki, hamı bundan razı qalıb. İlk növbədə, əlbəttə ki, Azərbaycan.

Müqavilənin nəticələrinə görə, Azərbaycan təşəbbüskar olmasa da, ən azından bu prosesdə əsas fikir yürüdən roluna malikdir. Bu, çox ciddi nəticədir, Azərbaycan Respublikasının praktik diplomatiyasının böyük qələbəsidir. Bu yalnız regional deyil, həm də qitə miqyasında qazanılmış qələbədir.

Mən bu görüşün nəticələri barədə hesabata baxdım. Beş ölkənin prezidentlərinin çıxışına diqqətlə qulaq asdım. Zirvə toplantısında yeganə mənalı çıxış Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin çıxışı idi. Xəzəryanı ölkələrin bütün digər liderləri işlərin başa çatması, regional dostluq və əməkdaşlıq haqqında ümumi ifadələr söylədilər. İlham Əliyev "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizinin dəmir yolu və dənizlə yük dövriyyəsinin tənzimlənməsini də qeyd etdi. Azərbaycan prezidenti çıxışında Xəzər dənizinin dibi ilə qaz və neft boru kəmərlərinin çəkilməsi üçün heç bir problem olmadığını bildirib.

- Xəzəryanı ölkələrin 5-ci zirvə toplantısının yekunları üzrə Azərbaycan hansı nəticəni əldə etdi?

- Təbii ki, Azərbaycan quruda və dənizdə böyük tranzit ölkəyə çevrilir. Bu mənada o, iqtisadi planda ən çox qazanan tərəfdir. Azərbaycan 25 il ərzində ümumi razılığa gəlmək üçün ayrı-ayrı tərəflərin ziddiyyətli maraqlarını əlaqələndirdi. Hesab edirəm ki, Xəzərin statusu ilə bağlı imzalanmış saziş Azərbaycan üçün böyük uğurdur.

- Türkmənistan Özbəkistana  Xəzər dənizində öz dəniz limanlarınından istifadə etməyi təklif etdi. Belə ki, Türkmənistan, Özbəkistan - Türkmənistan - Xəzər dənizi - Cənub dəhlizi marşrutu üzrə dəhliz yaratmaq üçün birlikdə işləməyə hazır idi. Rusiya əvvəlcə bu qərara qarşı çıxdı, amma sonra fikrini dəyişdi.

- Rusiya daha qlobal bir məsələdə razılaşdı, bu barədə deyil. O, şelf zonasının bölünməsi ilə razılaşdı. Yəni hər bir Xəzəryanı dövlətin Xəzər dənizində öz suveren ərazisi var.

Dövlətlər arasında sərhədlər indi dəniz koordinatları üzrə keçir. Buna uyğun olaraq, Xəzər dənizinin statusu həll edilmədikdə, o, ümumi sayılırdı. İndi hər bir sektorun öz sahibi var. Xəzər dənizinin dibindən boru kəmərinin keçməsi məsələsinə gəlincə, Türkmənistandan Azərbaycana və bundan sonra Türkiyəyə və Avropaya, bu beştərəfli saziş məsələsi deyil, yalnız ikitərəfli sazişlərdir. Buna uyğun olaraq Türkmənistan, Azərbaycan və Özbəkistan arasında qazın sonuncu istehlakçılara nəql olunacağı bir anlaşmadır.
 
Qaz istehsalçıları arasında hüquqi vasitələrlə həll olun ikitərəfli və ya üçtərəfli müqaviləni imzalamaq imkanı yarandı.
 
- Bildiyiniz kimi, Xəzəryanı ölkələrin xarici işlər nazirlərinin müavinləri bu ilin payızında Azərbaycanda görüş keçirməyi planlaşdırırlar. Bu görüşdə hansı məsələlər müzakirə olunacaq və hansı nəticələr gözlənilir?
 
- Qeyd etmək istərdim ki, siyasi qərar qəbul olunduqda və indiki halda artıq qəbul olunub, bir sıra praktiki suallar yaranır. Məsələn, gəmiçiliyin necə təşkil ediləcəyi, hansı naviqasiya sistemlərinin olacağı ilə bağlı suallar yaranır. Bioloji ehtiyatların birgə monitorinqi məsələləri qaldırıla bilər. Bütün bu məsələlər dövlətlərarası səviyyədə deyil, hökumətlərarası səviyyədə həll olunur. Buna görə, hər hansı bir dövlətin Xarici İşlər Nazirliyi ölkələr arasında digər şöbələrin qarşılıqlı əlaqəsi üçün hüquqi əsaslar formalaşdırır.
 
Azərbaycanda keçirilən görüş əsas icraçıların görüşü olacaq. Onlar bu və ya digər sənədlər üzərində işləyəcək dövlətlərarası işçi qruplarını formalaşdırmaq üçün toplaşacaqlar. Şübhəsiz ki, siyasi müqavilənin nəticələrinin praktiki həyata keçirilməsindən sonra müddətlər və gələcək perspektivlər müəyyən ediləcək. Bu, Xəzəryanı ölkələrin liderlərinin altıncı zirvə toplantısı və ya baş nazirlər səviyyəsində görüş ola bilər ki, bununla da bütün hökumətlərarası təşkilatlar arasında müqavilələr imzalanacaq. Deyə bilərəm ki, bu görüş prosedur xarakteri daşıyır və əvvəlcədən planlaşdırılıb. Düşünürəm ki, Azərbaycanda keçirilən görüş siyasi deyil, tətbiqi xarakter daşıyacaq. Azərbaycan Xəzər dənizində razılaşmanın bütün digər dörd tərəfi ilə ərazi sərhədlərinə malik yeganə ölkədir. Digər iştirakçıların iki sərhədi var. Əslində, Bakıda, faktiki olaraq Xəzər dənizinin mərkəzində olmaqla tez bir zamanda, vaxt itirmədən Xəzərin statusu ilə bağlı razılaşmanın bütün digər tərəflərinin qarşılıqlı əlaqələrini kooordinasiya etmək olar.
 
Emil Vəliyev
Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirən təbii əlaqədir" - VİDEO

Xəbər xətti

AzTV Arayikin müsahibəsini niyə yayımlamadı? – RƏSMİ AÇIQLAMA
AzTV Arayikin müsahibəsini niyə yayımlamadı? – RƏSMİ AÇIQLAMA
12:15 29.03.2024
İndi dünya daha yavaş dönür
12:10 29.03.2024
“Pulu olmayan bələdiyyə necə fəaliyyət göstərsin?!” – Fazil Mustafa
12:05 29.03.2024
Aİ-nın Cənubi Qafqazda səfəri sülh prosesinə necə təsir edəcək? – Amerikalı Ekspert Açıqlayır – ÖZƏL
12:00 29.03.2024
Netanyahu Mossad rəhbərinin sülh təklifini RƏDD EDİB
11:55 29.03.2024
Şuşa şəhərində yeni məscidin təməli qoyulub
11:52 29.03.2024
Rusiya “Yars” raketi ilə təlimlərə çıxıb
Rusiya “Yars” raketi ilə təlimlərə çıxıb
11:50 29.03.2024
Lavrov Aİ-nın müşahidə missiyasını qınayıb
Lavrov Aİ-nın müşahidə missiyasını qınayıb
11:45 29.03.2024
Sosial xarakterli fövqəladə mühit rejimində qaydalarına riayət edilməməsinə görə cərimələr müəyyənləşir
11:42 29.03.2024
Hakim vəzifəsinə namizədlər üçün 30 yaş tələbi ləğv edilir
Hakim vəzifəsinə namizədlər üçün 30 yaş tələbi ləğv edilir
11:40 29.03.2024
Sanksiyalar Rusiyaya mane olur, ödənişləri almaq üçün mübarizə aparır
Sanksiyalar Rusiyaya mane olur, ödənişləri almaq üçün mübarizə aparır
11:38 29.03.2024
ABŞ yeni ittifaq yaradır... - ANALİTİKA
11:33 29.03.2024
Azərbaycanda bu maşınlar kəskin UCUZLAŞDI - Satmaq istəyənlər isə 3 dəfə artdı
11:28 29.03.2024
ABŞ və Aİ Ermənistanı niyə silahlandırır? – SƏBƏB VƏ MƏQSƏD
11:22 29.03.2024
Bakı-Sumqayıt şosesində yaranan sıxlığın SƏBƏBİ bilindi
11:17 29.03.2024
Rusiyalı səfir: ABŞ-la münasibətlər düzəlməyəcək
Rusiyalı səfir: ABŞ-la münasibətlər düzəlməyəcək
11:15 29.03.2024
Milli Məclisin iclası başlayıb
11:05 29.03.2024
Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirən təbii əlaqədir" - VİDEO
11:00 29.03.2024
Amerikalı cütlüklər İsrail əleyhinə kampaniya BAŞLATDILAR
10:56 29.03.2024
Ermənistan hökuməti "RTR-Planeta" telekanalında yayımlanan Solovyovun verilişinə qadağa tətbiq edib
Ermənistan hökuməti "RTR-Planeta" telekanalında yayımlanan Solovyovun verilişinə qadağa tətbiq edib
10:52 29.03.2024
Ankarada ZƏLZƏLƏ oldu
10:45 29.03.2024
Ermənistan İctimai Televiziyası: Bu kəndlər Azərbaycana qaytarılacaq
Ermənistan İctimai Televiziyası: Bu kəndlər Azərbaycana qaytarılacaq
10:40 29.03.2024
Buraxılış imtahanlarının cavabları nə zaman açıqlanacaq? – RƏSMİ AÇIQLAMA
10:36 29.03.2024
Ombudsman 31 Mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü ilə əlaqədar bəyanat yayıb
10:32 29.03.2024
Əhalinin ən çox xərci nəyə çıxır? - ARAŞDIRMA - VİDEO
10:24 29.03.2024
Xankəndidə silah-sursat aşkarlandı
10:15 29.03.2024
Lavrov Ermənistan rəhbərliyini ittiham etdi
Lavrov Ermənistan rəhbərliyini ittiham etdi
10:10 29.03.2024
Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz səfərinin GİZLİNLƏRİ – Fikrət Sadıqov AÇIQLAYIR
10:01 29.03.2024
Xırdalanda 12 ədəd qumbara tapıldı - VİDEO
09:51 29.03.2024
Azərbaycanda ilk sosial televiziya fəaliyyətə BAŞLAYIR
09:47 29.03.2024
Azərbaycanda professor vəfat etdi
09:36 29.03.2024
Tanınmış jurnalist İdrak Camalbəyli Ukraynada vəfat etdi
Tanınmış jurnalist İdrak Camalbəyli Ukraynada vəfat etdi
09:25 29.03.2024
Azərbaycan nefti BAHALAŞDI
09:21 29.03.2024
Pensiya və müavinət alanlara ŞAD XƏBƏR - VİDEO
09:10 29.03.2024
Daha 35 ailə Füzuliyə yola salındı
09:00 29.03.2024
Dani Alveş ziyafət təşkil etdi
06:40 29.03.2024
Bişkekdə fövqəladə vəziyyət elan edildi
05:30 29.03.2024
İsrail vətəndaşlarına bu ölkələrə səyahət etməmək XƏBƏRDARLIĞI EDİLİB
04:05 29.03.2024
İsrail Livandan uçan naməlum hədəfə qarşı “Patriot”dan istifadə edib
02:03 29.03.2024
ABŞ Konqresi Pentaqonun Afrikadakı dövlət çevrilişlərinə görə hesabat tələb edib
01:00 29.03.2024
Hamısı