Və ya suveren respublikaların təhlükəsizliyi üçün bir təhdid var.

Eurasia Diary standtv.tk-a istinadən məşhur tarixçi-publisist Şöhrət Salamovla (Barlas) müsahibənin birinci hissəsini təqdim edir:

Türk dünyasının ictimai-siyasi vəziyyətindən danışaq. Biz inanırıq ki, tarixçilər türk xalqları arasındakı əlaqələrin koordinasiyasında əhəmiyyətli rola malikdirlər. Lakin aydındır ki, tarixçilər üçün bu məsuliyyəti paylaşmaq hələ də çətindir. Sizcə bu doğru deyilmi?

Türk düşüncəsinə və təfəkkürünə malik olan tarixçilər əcdadlarının mədəni və siyasi irsini qorumaq və gənc nəslin tarixi bilikləri üçün çox işlər görmüşlər. Onların gördüyü qiymətli işlərin sayəsində biz bu gün Türk tarixini inkar edən və ya təkzib edən hər hansısa yazarla inamla polemikaya daxil ola bilirik.

Bəli, bu gün Türk dünyasının mövcud sosial-siyasi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması heç də pis olmazdı. Əlbəttə ki, bu fikrə qarşı çıxa bilməzsiniz. Lakin həqiqətlə qarşı-qarşıya qalmaq bacarığına da sahib olmaq lazımdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, Türk dünyasının mövcud mənəvi və sosial-siyasi vəziyyətinə aid problemlərin təbiətinin aydın şəkildə başa düşülməsi üçün real vəziyyəti anlamaq lazımdır. Öz mövqeyini düzgün qiymətləndirmək üçün, ilk növbədə, əsrlər boyu Türk dünyasının əleyhinə inkişaf etmiş mövcud atmosferə diqqət yetirmək lazımdır.

Keçmişimizlə bağlı hərhansı bir fikir yürüdərkən Türklərin öz ölkələri üçün istədiyi müstəqillik arzusu diqqətlə nəzərdən keçirilməlidir. Amma tarix bunun üçün var, deyilmi?. Bu baxımdan hər kəsi öz vicdanına buraxaq.

Rusiya imperiyasının Türküstan xanlıqlarına gəlişi ilə köləlik ləğv edilmişdi və Sovetlər dövründə savadsızlığa qarşı mübarizə müsbət nəticələr vermişdi. Tarixi reallıqların bu tərəfi haqqında nə düşünürsünüz?

Rusiya imperiyası və Bolşeviklər tərəfindən Orta Asiya dövlətlərinin ərazilərinin zorla fəth edilməsinin motivləri "romantik" janrından olan bir filmi xatırladır. Onların fikrincə, Asiyalılar oxuma və yazması olmayan mədəniyyətsiz və cahil xalqlardır. Lakin onlar bu regiondakı mövcudluqlarını “sivilizasiyalaşdırma” adlandırdılar.

Türküstanın müstəmləkəyə çevrilməsini əsas tutaraq onlar burda yaşayan yerli xalqların milli özünü dərkə malik olmamasını qeyd etməklə yanlış mesaj veriblər. Bu isə əsrlər boyu yazılı tarixi və mədəniyyəti olan xalqlara təhqirdir.

Xatırladaq ki, Türkdilli xalqlar rus imperiyasının fəthindən çox əvvəl əsrlər boyu böyük mədəniyyət və incəsənət, elm və ədəbiyyatı, görkəmli alimləri, şairləri, dövlət adamları, memarlığı və möhtəşəm şəhərlər ilə tanınırdı.

Həqiqətən, Türküstanda Əl-Xarəzmi, Biruni, Əbu Əli ibn Sina, Mahmud Kaşqari, Əl-Farabi, Əl-Fəqdəni, Uluqbek, Nəvai, Babur və digər məşhur şəxsiyyətlər kimi böyük mədəni və elmi şəxsiyyətlər yaşayıb və yaradıb.

Özbəkistan öz müstəqilliyini bərpa etməyincə, insanlar öz böyük alimləri və mütəfəkkirləri ilə tanış olmayıblar. Orta Asiyadan olan bir çox dahinin dünya sivilizasiyasının xəzinəsinə əhəmiyyətli töhfələr verdiyini bilməyiblər. Onlar insan dəyərlərinin yaradıcılarından idi. Onların elmi əsərləri və kəşfləri hələ də dünya alimləri tərəfindən istifadə olunur.

Onlar insan dəyərlərinin yaradıcılarından idi. Onların elmi kəşfləri hələ də dünyanın bütün alimləri tərəfindən istifadə olunur. Ancaq təəssüf ki, bütün dünyada tanınan və Türklərin milli şüurunun ortaya çıxması və güclənməsinə xidmət edə biləcək bu həqiqətlər onlar üçün gizli qalmışdı. Ancaq bunun əvəzinə, "Rusiya imperiyası Türküstanı qul sistemindən qurtardı" ideyası ortaya çıxdı. Hətta bu yalan Sovet tarixinin tədris planına daxil edilmişdir. Əslində, Türküstanda əhalini köləlikdən azad etmək əvəzinə, müstəmləkçilər və onların tərəfdarları əksinə de yure və de fakto yerli sakinləri rəsmi qul ediblər. Beləliklə, onlar Mərkəzi Asiya xalqının milli ləyaqətini alçaldıblar.

Özbəkistanda sovet dövrü haqqında nə deyə bilərsiniz?

Bolşeviklərin fikrincə  Sovet sistemində tarixi Türkistanın bütün sakinləri mənşəyindən, miliyyətindən, dinindən və digər mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bərabər və azad idi. Bu bolşevik "bərabərliyi" şousunu həyata keçirmək üçün hətta xəyali "azad" respublikalar yaradılıb. Amma əslində bu müstəqillik əsl deyil və bu respublikaların siyasi azadlığı yox idi. Bu respublikalar beynəlxalq hüququn üzvləri və subyektləri olmadı. Sadəcə, saxta respublikalar fonunda Bolşevik layihəsi olan yeni-müstəmləkəçiliyin yeni bir forması idi.

Əgər həqiqəti söyləsək, yalnız Özbəkistan xalqı Bolşeviklərin bu milliyət siyasətindən əziyyət çəkməyib. Keçmiş Rusiya imperiyasının bütün xalqları bu ədalətsiz siyasətin acı nəticələri ilə üzləşib. Göründüyü kimi, bu səbəblərdən Özbəkistan Respublikasının rəsmi tarixçiliyində bu dövr "Sovet müstəmləkə dövrü" kimi qiymətləndirilir.

Ancaq çoxları SSRİ dövrünün indidən daha yaxşı olduğuna inanırlar. Bunu düşünmürsünüzmü?

Bu haqda bütün həyatınız boyunca danışa bilərsiniz. Ətin kilosunun 1.6 bir ədəd vodkanın 4 rubl olması kimi isə xoşbəxt edə bilər. Amma unutmayaq ki, mənəviyyat və dəyərlər deyilən anlayışlar var. Ucuz məhsullar, elmi kəşflər və digər şeylər məsum uşaqların, günahsız qadın və qocaların qanını unutdura bilməz, bu cür arqument insanlığa qarşı cinayətə haqq qazandıra bilməz.

Bir zamanlar bolşeviklərin özbaşına və müstəmləkə siyasətinin nəticəsində kimlərsə “yerli” və “gəlmə” xalqlara göstərilən bərabərlikdən yararlana bilər. O zaman gördüyü faydanı indi də unutmaması təbiidir. Lakin bu insanlar yanlış idealogiyanın mənəvi əsaslar üzərində işləndiyi müasir informasiya müharibəsində təxribatın əsas nəticələridir.

Qeyd etmək lazımdır ki, öz geosiyasi oyunlarında tarix elmini bir vasitə kimi istifadə etməyə çalışan müəyyən dairələr var. Bizdən uzaqda oturan, müstəqil vətəndaşların vətəndaşlarının ağıllarını manipulyasiya etmək üçün müxtəlif siyasi texnologiyalardan istifadə edirlər. Beləliklə, xalqın ağlında bir faciəni xoşbəxtlik kimi yaratmağa çalışırlar. Onlar uzaqlarda oturaraq müxtəlif texnologiyalardan istifadə edərək qanı bahasına müstəqillik əldə edən dövlətlərin vətəndaşlarının düşüncələrini manipulyasiya etməyə çalışırlar. Onlar insan beynində tragediyanı xoşbəxtliyə çevirməyə çalışırlar.

SSRİ dövründə belə Özbəkistan özünü təmin edə bilən respublika idi. Bu o deməkdir ki, yaxşılığa doğru dəyişikliklər təmin edilmişdir.