Ötən günlərdə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin təhlükəsizliyinin təmini məqsədiylə Fərat çayından şərq istiqamətində yeni bir hərbi əməliyyata başlayacaqlarını açıqladı.
Ərdoğanın açıqlamasından sonra ard-arda ABŞ, Rusiya, İran və digər dövlət nümayəndələrindən, habelə, NATO-ya üzv dövlətlərdən məsələ ilə bağlı müxtəlif açıqlamalar gəldi.
Eurasia Diary Fərat çayının şərqində həyata keçiriləcək hərbi əməliyyatın hərbi strateji və geopolitik əhəmiyyəti nəzərə alınaraq məsələ ilə bağlı TÜRKSAM-ın sədri (Türkiye Uluslarası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi) Ahmet Gencehan Babişdən alınan müsahibəni oxuyucularına təqdim edir:
.jpg)
Fərat çayının şərqində həyata keçiriləcək hərbi əməliyyatın əsas hədəfləri nələrdir?
Türkiyə Suriya ilə 911 km-lik bir sərhəddi bölüşməkdədir. Suriya daxilində PKK başda olmaqla Türkiyənin təhlükəsizliyini təhdid edən bir çox terror qruplaşmaları mövcuddur. Bu regionda, xüsusilə də Fərat çayının şərqində bir terror dövlətinin özəyi formalaşdırılmağa başlandı. Bu vəziyyət təbii olaraq Türkiyəni narahat etməkdədir. Əməliyyatın əsas hədəfi bu regionda mövcud olan terror istehkamlarını məhv etməkdir. İlk mövqelər; Rəsul Əyn, Təl-Əbyad kimi yerlər hesab edilir. Bu mövqelərin terror qruplarından təmizlənməsi Menbiç probleminin də həllinə səbəb ola bilər.
Diqqət mərkəzində saxlanılmalı olan əsas məsələ isə ondan ibarətdir ki, Türk Silahlı Qüvvələrinin uğurla həyata keçirdiyi “Zeytun budağı” və “Afrin” əməliyyatlarından sonra bir çox terrorist özlərinə yeni məskən olaraq bu əraziləri seçiblər. Həmçinin, İraqın şimalından hər ay yüzlərlə terrorist Fəratın şərqinə gəlib, burada ABŞ tərəfindən silahlandırılır və təlimlərə cəlb edilirlər. Digər bir tərəfdən, beynəlxalq təşkilatların hesabatlarında da qeyd olunduğu kimi YPG/PKK qüvvələri bu ərazilərdə müharibə cinayətləri törətmiş, insan hüquqlarına məhəl qoymamış, xüsusilə də ərəb və türkmən sakinlərini öz yurd-yuvalarını tərk etməyə məcbur etmişdir. Ona görə də, əməliyyat buradakı sabitliyin təmin edilməsi üçün də xüsusi önəm daşıyır. Eləcə də, Fəratın şərqindəki ərazilərdə formalaşdırılmağa çalışılan struktur Suriyanın ərazi bütövlüyünə qəsd xarakteri daşıyır.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, Fəratın şərqində həyata keçiriləcək hərbi əməliyyat regionda sülhün bərqərar edilməsi, milli təhlükəsizliyin təmini və terrorla mübarizə aparmaq üçün tətbiq edilən Türkiyənin özünümüdafiə tədbiridir.
ABŞ-ın bu əməliyyata reaksiyası necə olacaq və regionda türk və amerikan qüvvələrinin qarşı-qarşıya gəlmək riski varmı?
Məlum olduğu kimi, bu günədək ABŞ PKK/PYD qüvvələrinə 20 min tır hərbi yardım göndərib. Regiondakı ABŞ əsgərlərinin terrorçularla sıx əlaqədə olduqları və onların terrorçulara təlimlər keçdiyi də məlumdur. ABŞ bununla da kifayətlənməyib terrorçularla birgə ərazidə nəzarət məntəqələri yaradır. Bütün bunlar regionda Türkiyənin əleyhinə bir strukturun formalaşdırıldığını sübut edir. ABŞ bu regionda terror təşkilatı olan İŞİD-lə mübarizə aparmaq üçün digər bir terror təşkilatından istifadə etməyi seçdi. Tramp son açıqlamalarında İŞİD-in demək olar ki, məhv edildiyini bildirmişdi. ABŞ rəsmiləri ABŞ-ın İŞİD-in tam zərərsizləşdirilməsindən sonra PKK-ya dəstəyini dayandıracağını söyləməsinə rəğmən təssüf ki, biz bunun sadəcə sözdə qaldığını və gerçəkləşmədiyini müşahidə edirik.
Bütün bunları nəzərə alaraq, Türkiyə və ABŞ-ın məsələyə yanaşmasını belə izah edə bilərik; Türkiyə əməliyyat mövzusunda qərarlıdır, ABŞ isə belə bir əməliyyatın baş tutmasını istəmir. Unutmaq olmaz ki, ABŞ və Türkiyə uzun illər sıx müttəfiqlik münasibətləri olan iki NATO üzvüdür. Ona görə də, bu dövlətlərin regionda birbaşa qarşı-qarşıya gəlməsi mümkün görünmür. ABŞ koordinatlarını verdi, Türkiyə isə məqsədinin ABŞ hərbi bazaları deyil, PKK mövqeləri olduğunu bəyan etdi. Bundan sonra həyata keçiriləcək istənilən hərbi əməliyyatda amerikalıların türk əsgərinin qarşısına çıxması yalnız təxribat hesab ediləcək.
ABŞ "Patriot" müdafiə sistemlərini Türkiyəyə satmağa qərar verdi və Fəratın şərqindəki ABŞ hərbi bazalarının koordinatlarını Türkiyəyə bildirdi. Bunlar ABŞ-ın geri addım atması kimi qiymətləndirilə bilərmi?
ABŞ XİN tərəfindən Patriotların satışıyla bağlı qərar təsdiqləndi, lakin bu hələ başlanğıcdır. ABŞ kongresi bu qərarı dəyişdirə bilər. Yəni, proses hələ tamamlanmayıb, lakin ABŞ-ın bu qərarı onun nisbətən məsələ ilə bağlı mövqeyini yumuşaltdığını göstərir. Bu vəziyyət ABŞ-ın Türkiyənin qərarlılığını görməsi kimi qiymətləndirilə bilər. Belə ki, Patriotların satışı təxirə salındığı zaman Türkiyə S 400 raket kompleksini almaq üçün xeyli məsafə qət etdi. Nəticədə qeyd edə bilərik ki, ABŞ-ın atdığı bu addımlar Türkiyə ilə yenidən dialoqların qurulması üçün görülmüş tədbirlərdir.
Əməliyyat uğurla başa çatsa belə regionda kürd terror qruplarının fəaliyyətləri davam edəcək və böyük bir ehtimalla ABŞ onlara dəstəyini azaltmayacaq. ABŞ bu siyasəti ilə çox önəmli bir müttəfiq olan Türkiyəni itirə bilər, lakin sanki ABŞ-ın məqsədi Yaxın və Orta Şərqdə yeni bir Amerika maraqlarına xidmət edən dövlət yaratmaqdır. Türkiyənin bu strategiyaya cavabı nə olacaq və bu mövzuyla bağlı olaraq regionu gələcəkdə hansı dəyişikliklər gözləyir?
Bəli, ABŞ Suriyada İran nüfuzunu qırmaq və digər bir tərəfdən İsrailin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə bir terror dövləti yaratmağa cəhd edir. Bu həmçinin, regionda sabitliyi pozacaq bir sistem yaranmasına səbəb olacaq. Belə bir terror dövləti Suriya və İraqın təhlükəsizliyinə təhdid olar və Türkiyə və İranı ciddi şəkildə narahat edər. Ona görə də, belə bir dövlətin yaranması bütün region dövlətlərinin əleyhinədir. Buna bənzər strategiyaların İraqın şimalında tətbiq edildiyini görmüşdük. Bərzaninin dırnaqarası referendumu bütün region dövlətlərinin narahatlığına səbəb olmuşdu. Hazırda Fəratın şərqində “kürd ordusu”nun təməlləri atılır. Bu ordu vasitəsi ilə ilk olaraq muxtariyyət, daha sonra isə müstəqil dövlətçilik rüşeymləri hazırlanır. Türkiyə ABŞ-ın oynadığı bu oyunun fərqindədir və ona görə də qısa bir zamanda Fəratın şərqindəki terror qruplaşmalarını məhv etməyə çalışır. Mənim Zeytun budağı əməliyyatı zamanı söylədiyim bir fikir var idi: “ABŞ Türkiyənin uzatdığı zeytun budağını tutmasa regionda tutacağı budağı qalmaz”. ABŞ-ın onsuz da regionda ciddi problemləri var. Əgər ABŞ regionda ən önəmli strateji müttəfiqini, Türkiyəni də itirsə regionda nüfuz dairəsi olduqca zəifləyər.
Nicat İsmayılov
