Son günlərdə Dağlıq Qarabağa dair sülh danışıqlarında fəallıq müşahidə edirik. Həm müsbət, həm də mənfi yanaşmalar var. Eurasia Diary Qarabağa dair sülh prosesində vəziyyəti qiymətləndirməsi üçün Britaniyalı jurnalist və yazıçı Tomas de Vaaldan ekskluziv müsahibə alıb. Müsahibənin tam mətnini təqdim edirik.
2019-cu ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsində hansı irəliləyiş və dəyişikliklər gözləyirsiniz?
2019-cu il Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı danışıqlar çox illərlə müqayisədə daha müsbət ruhda başlayıb. Bu uzun illər ərzində daha yaxşı statistikaya malik, cəhbə bölgəsində yalnız 14 ölüm hadisəsinin qeydə alındığı 2018-ci ilin davamıdır. Lakin biz realist olmalı və gözləntilərimizi yüksək tutmamalıyıq. Üç il bundan əvvəl 2016-cı ildə ermənilər və azərbaycanlılar arasında 4 günlük mübaribə baş verdi. 2011-ci il Kazan görüşlərindən bəri sülh danışıqları nəticəsiz qalmaqda davam edir. İndi biz təməl səviyyədə sülh prosesinin bərpasından danışırıq. Əhəmiyyətli danışıqlar hələ də baş tutmur və sülhə hələ uzun bir yol var.
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Paşinyanın siyasətini necə qiymətləndirirsiniz?
Nikol Paşinyan iki səbəbdən fərqli bir erməni lideridir. İlk olaraq o sələflərindən daha təbii demokratdır.O həqiqətən cəmiyyətlə danışmaq və siravi insanların fikirlərini eşitmək istəyir. İkinci isə, o iki sələfindən fərqli olaraq İrəvandandır. O, Qarabağ ermənilərinin adından danışa biləcəyini söyləyərkən daha çox tərəddüd edir. Əvvəlki siyasi rejim hələ də Qarabağda hakimiyyətdədir, lakin onlar Paşinyanın təbii düşmənləri deyil. Bu, Paşinyanın danışıqlara fərqli yanaşması olduğunu göstərir. O, müxtəlif müzakirələrə başlamaq üçün hazırdır, lakin buna tələsmir.
Paşinyan ilə əvvəlki hökumətin danışıqlar prosesinə dair siyasəti arasındakı fərq nədədir?
Paşinyan Qarabağ ermənilərinin 1990-cı illərdəki kimi danışıqlarda iştirak etməsini istədiyini ictimai şəkildə deyir. İnanıram ki, müəyyən dərəcədə onun bu mövqeyi vaxt qazanmağa hesablanıb. O, intensiv danışıqlar prosesinə tələsmir və Ermənistanda daxili məsələlərə diqqət yetirmə istəyir.Amma mən onun bu mövqeyinin səmimi olduğuna inanıram. Əminəm ki, hər erməni lideri kimi o, Qarabağ məsələsində güzəştə ehtiyacın olduğunu başa düşür, ancaq cəmiyyətin daxilində səmimi müzakirələr olmasını istəyir və o Qarabağ ermənilərini inandırmaq istəyir ki onları istəmədikləri bir mövqe tutmağa məcbur etmiyəcək.
Azərbaycanın Dağlıq Qarabağla əlaqəli hazırki siyasətini necə təhlil edirsiz ?
Azərbaycanın fundamental mövqeyi dəyişməz qalır amma bəzi daha kiçik məsələlərdə duruşunu yumşaltmışdır. Şübhəsiz ki, bu halda Paşinyan ona verilən şansların çoxunu “sabitliyi pozması” üçün istifadə edir. Mənim fikrimcə, mühüm addımlardan biri kimi Bakının hər iki tərəfdə hərbi komandirlər arasında "qaynar xətt" yaradılmasına razılıq verməsidir. Bu vəziyyəti proqnoz verilə biləcək hala gətirəcək və şübhəsiz gənc əsgərlərin həyatını xilas edəcək. Bu səbəbdən ön cəhbədə gərginliyin azalacağını və təhlükəsizlik məsələlərinin həllində bir qədər irəliləyiş olacağını görürəm. Lakin iki tərəfin siyasi mövqeləri dəyişməz qalır və yaxın gələcəkdə siyasi məsələlərdə necə bir inkişafa nail ola biləcəklərini demək çətindir.
Millətləri necə barışdıra bilərik? Dövlətlər və millətlər tərəfindən hansısa müsbət addım atıldığını görürsüzmü?
Barışıq vaxt və cəmiyyətlərdə dəyişikli tələb edir. Köhnə düşmən digər tərəfin acısına empatiya ilə yanaşanda bu artıq dəyişiklik deməkdir. Biz münaqişə ilə bağlı belə vəziyyətin yaranmasından hələ ki, uzaqdayıq. Məsələn, 1990-cu ildə Bakıda baş verən “Qara Yanvar” hadisələrində həm azərbaycanlılar, həm də ermənilər ölüb. Hər il hər iki tərəf yalnız öz şəhidlərini xatırlayır. Hər iki xalq qarşı tərəfin acısını yada salanda bu cəmiyyətin dəyişməsinə işarə olacaq. Qarabağ probleminin həll olunmamasının əsas səbəblərindən biri də odur ki, digər tərəf qarşısındakının acısını anlaya bilmir. Bu zaman alacaq. Bəlkə də gələcək nəsil bu addımı ata biləcək.