Rəsulzadənin “təhsil resepti” "Məktəb və mədrəsələrdə mütləq buna əməl edilməlidir!”

Elm və texnologiya 18:42 09.09.2018

Azərbaycan Cümhuriyyətinin banisi Məhəmmədəmin Rəsulzadənin “Açıq söz” qəzetinin 2 iyun 1916-cı ildə çıxan sayındakı məqaləsini təqdim edirik.

Bu məqalədə dövrün və mühitin təhsil, məktəbə olan münasibəti şərh edilir, çatışmazlıqlar, nöqsanlar mətnaltı məna ilə çatdırılır. Beləliklə, Rəsulzadənin “Məktəb və mədrəsə” adlanan məqaləsini təqdim edirik. Xatırladaq ki, məqalədə müəllifin dil-üslubuna toxunulmayıb:

“Oxucular bilirlər ki, Qafqasiya Canişini Şurasında müsəlmanlara məxsus açılacaq mədrəsə məsələsi müzakirə olunacaq. “Əli” və “Ömər” məktəblərinin “m-ə” və dəgişməsi xüsusunda məşrif şüduri Rudulər tərəfindən təklif olunan “layihə”yə baxılacaq idi.

Müsəlmanlardan ömrü çox mühüm olan bumxələnin Canişinin Şurasına baxılmasının təxir etdirilməsi üçün bəz möhtərəm zəvat tərəfindən təşəbbüs edilmiş, istənilmişdi ki, bu xüsusda əvəlcə xüsusi bir məarif şurası dəvət olunsun bu şurada müsəlman cəmaətinin fikri dəxi sorulsun.

Canişin həzrətləri vaqe olan bu istidani lütfən qəbul eləmiş və dəftərxanə yanında böylə bir “məarif şurası”nın çağrılmasını əmr eləmişdi.

Bu şuranın çağrılması daha əvvəl müqərrər ikən araya zemstvo şurası girmiş, bu məsələ təxir etdirilmişdi.

Rudolf cənablarının yuxarıya adı çəkilən layihəsindən “Açıq söz” oxucuları əvvəlcə möhtərəm arkadaşımız Ömər Faiq Əfəndinin qismən dünya üzü görməyən məqalələrindən xəbərdar, sonra da məzkur layihənin səhifələrimiz vasitəsilə nəşr olunan tərcüməsi ilə aşina olmuşlardı.

Məzkur layihənin mühüm nöqtə və cümlələrini  tərcümə etdikdən sonra “məktəb və mədrəsə” mövzusunda yazdığımız məqalələrdə cərh və məntiq eləmişdik.

“Məktəb və mədrəsə” məqalələri[1] Rudolfun nəzəriyyələrini, suyi-zənn və qəsdlərini və müsəlmanlara molla və müəllim yetişdirmək üçün təklif elədiyi həyatdan uzaq naqis və müsbət olmayan təkliflərini cərh və rədd etmək etibarilə bitmişdi.

Fəqət məlumdur ki, “abbasıını bəgənməyən beş şahı çıxardır”. Rudolf deyən heç...bəs nə lazımdır?

Iştə “Məktəb və mədrəsə” silsilə məqalatı bu “bəs nə?” yə cavab verməmişdi.

 “Maarif şurası” nın iyunun 10-na təyini münasibətilə biz də natamam qalmış bu mövzumuza övqət edəlim:

Rudolf cənablarının istinadlarını cərh və vüqufsuzca, deyəlim, vaqe olan təkliflərini rədd etdigimiz əsnada isbat elədigimiz əsaslar, nəql elədigimiz nəzəriyyələr və tərcüman olduğumuz fikirlərdən anlaşılırdı ki, məktəb ilə mədrəsələrini müsəlmanlar haman milli bir hüquq və imtiyaz kibi əzizləyib bar qüvvələri ilə onların milli və doğma qalmalarına səy edəcəklərdir.

Bunun üçün də gərək məktəblərdə və gərək mədrəsələrdə tədrisat əsisək türkcə olmalıdır. Türkcənin özünə olduqca böyük bir əhəmiyyət verilməklə bərabər bütün dərslər də türkcə oxunmalıdır. Rusca, farsca və ərəbcə isə ayrı dərs olaraq oxutdurulmalıdır.

Gərək məktəblərin və gərək mədrəsələrin idarəsi cəhətinə gəldikdə başqa dürkü düşüncə və təsəvvürə qətiyyən meydan vermək millətin həqiqi mənfəətlərinə üvafiq gəlməz. Bu kibi məktəblərin hər bir idarəsi idareyi-ruhaniyyələrə aid olmalıdır. Rudolf tərəfindən təklif olunduğu kibi məarif Nəzarəti müdaxiləsinə qətiyyən ehtiyac yoxdur. Bu vəqtə qədər dəvam edən imtiyaz bizi böylə bir nəzarətdən müstəcni ediyor. Öz əlimizlə bu istiqlalımızdan əl çəkməmiz də zərərdən başqa heç bir faidə təsəvvür oluna bilməz.

Bittəb məarif nəzarətinin tabeətindən kənar olsun deməklə, biz məktəb və mədrəsələrin tamamilə hökumət nəzarətindən azad qalmasını istəmiyoruz.

Canişin dəftərxanəsinin həqqi-təftişi var  və bu həqqindən hər zaman istifadə edəcəkdir. Demək idareyi-ruhaniyyə idarəsində olacaq məktəb və mədrəsələrimiz bu vəqtə qədər olduğu kibi yenə daxiliyyə nəzarətinin nəzarətində olacaq.

Böylə sırf milli və müstəqil bir məktəb və mədrəsələr məxaricini şübhəsiz ki, milli mənbələrdən ödəmək lazım gələcək. Bunun üçün də mövqufatımızdan istifadə olunmalı, mövqufat yetişməzsə, ianələrə müraciət olunmalıdır. Qafqasiyanın hər tərəfində mövcud olub da idarəsiz və atil bir halda qalan mövquflarımız itizamə salınırsa, bunlardan hasil olan gəlirlə az iş görmək olmaz.

Yuxarıda vəz etdgimiz əsaslar cəsarətlə deyə biləriz ki, bütün Rusiya müsəlmanlarının bəslədigi amalə müvafiqdir. Hankı bir idraklı Rusiya türkünü alsanız, o, millətinin, mədəniyyətinin və dininin xaric təsirlərdən azad qalıb əsli bir surətdə nəşvu-nüma tapması üçün yuxarıdakı əsasların biran əvvəl vücudə gəlməsini arzu edər.

Son illərdəki həyat tədciq olunarsa, görülər ki, məktəb və mədrəsə məsələsi hər tərəfə müsəlmanların fikir və zehinlərini məşğul ediyor.

Volqa Boyunda, Krımda, Qafqasiya ayrı-ayrı və Ümumrusiya müsəlmanlarına məxsus qurulan yığınlarda isə bir yerdə verilən qərarlar, söylənilən sözlər az-çox bir təfavütlə-haman məktəblər və mədrəsələri milli və müasir bir bina üzərinə dikəltdirə bilməgə həsr olunmuşdur.

İki gün əvvəl çıxan qəzetəmizdə məarif-şurasına keçəcək Gəncəli nümayəndələrimizdən möhtərəm Nəsib bəy Əfəndinin Nəzəriyyəsi nəql olunmuşdu. Haman sayıda yenə məktəb məsələsinə aid olmaq üzrə Orenburqlu müsəlmanların fikirləri dərc edilmişdi.

Gəncədən Tiflis məarif şurasına gedəcək bir nümayəndə ilə Ufa zemstvoçu tərəfindən qurulacaq məarif şurasına gedəcək müsəlman nümayəndələrin məktəb proqramı həqqindəki təsəvvürləri haman –demək olar ki, bəndənizin eynidir. Keçəndə məktəb və mədrəsələri islah üçün toplanan naqis bir məşvərət məclisi vasitəsilə krımdan yüksələn səslər dəxi bu mərami anlaşmaq istiyorlardı.

Müharibədən əvvəl idarəyi-ruhaniyyələr həqqində mövcud olan       qərardadların vüzarəmcə dəgaşunriləgəgi xəbəri çıxmışdı. O zaman müsəlmanlar daha və milli həyatlarına məəlluq edən bu məsələdə kəndi mülahizə və tələbləri müəyyən bir şəklə qoyub da, hökumətə bildirmək üçün Petroqrada bir yığın dəvət etdilər. Bu yığını Rusiyanın hər tərəfindən nümayəndələr Təbəqəsinə mənsub adamlar var idi, bu yığında alınan qərar və bu qərar üzərinə mədrəsəyi-ruhaniyyələr üçün yazılan “nümunəlik proqram” dəxi yuxarıdaki məruzatımızı təsdiq ediyorlar.

İyunun 10-da yığışacaq məarif şurasında Rudolfun təklifini qətiyyən rədd edəcək olan müsəlman nümayəndələrə:

Öylə isə, istədiginiz nədir? – deyə soracaq olarlarsa, onlar ehtimal ki, proqram olmaq üzrə fövqəlzikr “nümunəlik müsəlman mədrəs”ələrinin proqramını nişan verəcəklərdir.

Məzkur praqramda əsasən iştirak edilməyəcək nöqtələr azdır. Ehtimal ki, bu nümunəlik proqramın peqaqoji və məktəblərin ehtiyacati-həyatiyyə ilə daha münasibətdar olmaları nöqteyi nəzərindən bəzi arairma və əksilişmələrə də ehtiyacı var.

Sonra proqram məsələsindən əlavə açılacaq mədrəsənin nizamnaməsi, təşkilati, hüquq və imtiyazatı də vardır ki, o da proqram qədər mühümdür.

Bunları da ayrıca təhlil edəlim!

Rasim Musabəyovdan SƏRT SÖZLƏR: "Fransa qələt edir" - MÜZAKİRƏ-VİDEO

Xəbər xətti

Bişkekdə fövqəladə vəziyyət elan edildi
05:30 29.03.2024
İsrail vətəndaşlarına bu ölkələrə səyahət etməmək XƏBƏRDARLIĞI EDİLİB
04:05 29.03.2024
İsrail Livandan uçan naməlum hədəfə qarşı “Patriot”dan istifadə edib
02:03 29.03.2024
ABŞ Konqresi Pentaqonun Afrikadakı dövlət çevrilişlərinə görə hesabat tələb edib
01:00 29.03.2024
Ukraynalı deputat: Hərbi xidmətdən yayınanların sayı bir milyona çatır
00:05 29.03.2024
Azərbaycan boksçuları Bakıdakı beynəlxalq turnirdə 21 medal qazanıb
23:41 28.03.2024
Yaponiya UNRWA-nın maliyyələşdirilməsini bərpa etməyi nəzərdən keçirəcək
23:13 28.03.2024
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
22:50 28.03.2024
Rusiya XİN başçısı: Məhz KTMT İrəvanın maraqlarını çətin vəziyyətlərdə müdafiə edib
22:26 28.03.2024
Lavrov: Ermənistan uydurma bəhanələrlə Rusiya ilə münasibətlərin pozulmasına çalışır
22:00 28.03.2024
Yevlaxda avtomobil yük maşınına çırpılıb, ölən var
21:45 28.03.2024
DİN vətəndaşlara müraciət edib: Hesab məlumatlarınızı tanımadığınız şəxslərlə paylaşmayın
21:30 28.03.2024
Sumqayıt Dövlət Universitetinə yeni prorektor təyin olunub
21:24 28.03.2024
BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib
21:11 28.03.2024
Rusiya İstintaq Komitəsi: “Crocus City Hall”dakı terror Ukraynadan maliyyələşib
21:04 28.03.2024
İtaliya komandanlığı ordunun sayını artırmağa ümid edir
20:43 28.03.2024
Əli Nağıyev: Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanlarının qarşısında yeni çağırışlar durur
20:30 28.03.2024
Kürdəmirdə 16 yaşlı piyadanı maşın vurub
20:21 28.03.2024
"Müharibə olmasın, bizə ədəbiyyat lazım deyil" - Yazıçılar arasında SORĞU
20:00 28.03.2024
Naxçıvanda mənşəyi bilinməyən saxta zeytun yağları satışdan çıxarılıb
19:36 28.03.2024
Aİ Şurasının komitə üzvləri Cənubi Qafqaz regionuna səfər edəcəklər
19:30 28.03.2024
Sabah Qubanın qaz təchizatında fasilə yaranacaq
19:20 28.03.2024
Əfqanıstanda güclü zəlzələ oldu
19:00 28.03.2024
Türkiyənin Rusiya-Ukrayna arasında strategiyası necə olacaq? – İsmayıl Cingözün RƏYİNDƏ – ÖZƏL
19:00 28.03.2024
Taksilərdə videokameralar quraşdırılacaq - BU TARİXDƏN
18:20 28.03.2024
AMADA-nın əməkdaşı WADA-nın vebinarında iştirak edib
18:08 28.03.2024
İki ali məktəbə prorektor təyin edilib
17:55 28.03.2024
Azərbaycanda icbari sığorta üzrə daxilolmalar azalıb
17:50 28.03.2024
Əməkdar artist Rahib Əliyev vəfat edib
Əməkdar artist Rahib Əliyev vəfat edib
17:39 28.03.2024
Azərbaycanda taksilər üçün POS-terminal tələbi qoyulub
17:35 28.03.2024
BAMF-ın daxilində Müstəqil Həmkarlar İttifaqı yaradıldı - QHT sektorunda İLK - FOTOLAR
17:33 28.03.2024
Bayram günlərində baş vermiş qəzalarda ölənlərin sayı AÇIQLANDI
17:23 28.03.2024
Azərbaycanda əlillərə məxsus avtomobillərlə taksi fəaliyyəti göstərmək qadağan edilir
17:10 28.03.2024
Şadlıq saraylarında menyular bahalaşdı - QİYMƏTLƏR
16:59 28.03.2024
CAR lideri Prezident İlham Əliyevi təbrik edib
16:49 28.03.2024
Taksilərə qoyulan rəng tələbinə aydınlıq gətirilib
Taksilərə qoyulan rəng tələbinə aydınlıq gətirilib
16:41 28.03.2024
Qurban Qurbanov Elvin Cəfərquliyevi CƏRİMƏLƏDİ - SƏBƏB
Qurban Qurbanov Elvin Cəfərquliyevi CƏRİMƏLƏDİ - SƏBƏB
16:22 28.03.2024
Bakıda ucuz avtomobillər satışa çıxarılacaq
16:16 28.03.2024
Taksi minik avtomobilləri ağ və ya qırmızı rənglərdə olacaq
16:11 28.03.2024
Peşə ixtisasını təsdiq edən sənədin verilməsi qaydası dəyişdirilib
16:07 28.03.2024
Hamısı