Türkiyənin Rusiyayla inkişaf edən əlaqələri onun ətraf bölgələrdə, o cümlədən Cənubi Qafqazda mövqeyinin daha da möhkəmlənməsinə təsir göstərəcək. Eyni zamanda, həm iqtisadi, həm də siyasi konyuktur onu deməyə əsas verir ki, bu gün Türkiyə üçün Cənubi Qafqaz regionunun əhəmiyyəti böyükdür.
Ona görə də Türkiyənin 2019-cu ildə Cənubi Qafqaz strategiyası və region dövlətləriylə münasibətləri mövzusu aktuallaşır. Eurasia Diary mövzuyla bağlı türkiyəli eskpertlərin mülahizə və analizlərini oxuculara təqdim edir:
Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri Həsən Oqtay Türkiyənin Azərbaycan və Gürcüstanla münasibətləriylə bağlı qeyd edir ki, Türkiyə Azərbaycan münasibətləri regional dinamiklər və regionun gələcəyi nöqteyi-nəzərdən olduqca önəmlidir. 2018- ci il Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri üçün ideal bir il oldu. 2019-cu ildə bu münasibətlərin daha da genişlənəcəyini və inkişaf edəcəyini gözləyirik. İqtisadi sahədə olduğu kimi, mədəni və siyasi sahələrdə də 2019-cu il “zirvə ili” olacaq.
Bəzi layihələrin 2019-cu ildə tamamlanması hələ ki, mümkün görünmür, lakin 2019-cu ildə Bakı-Tiblisi-Qars dəmiryolu xətti daha işlək hala gələ və genişlənə bilər. İran da daxil olmaqla, bəzi region dövlətləri bu layihəyə qoşulmağa can atırlar.
Bundan savayı, 2019-cu ildə Xəzər dənizinin hüquqi status daha da konkretləşməsi gözlənilir. TAP və TANAP layihələrinin əhatə dairəsi daha da genişləndirilməsi və Türkmənistan və Qazaxıstan kimi türkdilli neft və qaz ölkələri bu layihəyə qoşulması mümkündür və gərəklidir. Azərbaycanın Cənubi Qafqaz regionunda liderliyini qoruması və vətəndaşların rifah səviyyəsinin daha da yüksəlməsi məhz bu amilə bağlıdır.
Azərbaycan da Türkiyə kimi bir çox beynəlxalq və ya regional sistemə qoşularaq öz varlığını davam etdirə bilər. Həm KTMT-də, həm də NATO-da Azərbaycanın olmasını əngəlliyəcək heç bir amil yoxdur. Türkiyə Azərbaycanı və onun maraqlarını NATO-da təmsil etdiyi kimi eynən Azərbaycan da Türkiyəni KTMT-də təmsil edə bilər. Türkiyə və Azərbaycan iki ayrı istiqamətə yönələn, lakin ortaq hədəflərə istiqamətlənən xarici siyasət strategiyası formalaşdırmalıdır.
Gürcüstana gəldikdə, bu ölkə son zamanlarda regionda bir çox problemlərlə üzləşib. Rusiyanın 2008-ci ildəki hərbi müdaxiləsindən sonra Gürcüstan üçün Azərbaycan və Türkiyənin önəmi daha da artıb. Azərbaycan Türkiyə və Gürcüstan regionda iqtisadi birlik formalaşdıra bilərlər.
Türkiyə Gürcüstanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir və əlindən gəldiyi qədər ona dəstək verir. Türkiyənin regionda yeganə problemi olan dövlət Ermənistandır. Ermənistanla məsələlərin yoluna qoyulması isə Qarabağ problemindən asılıdır.
Bütün bunlarla birlikdə Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstan arasındakı əməkdaşlığın 2019-cu ildə daha da inkişaf edəcəyini qeyd edə bilərik.
.jpg)
Türkiyənin Qarabağ problemindəki mövqeyi və Ermənistanla münasibətlərin danışan Türkiyə Strateji Araşdırmalar Mərkəzi (TÜRKSAM) baş katibi Ahmet Gencehan Babiş qeyd edir ki, Qarabağ mövzusuyla əlaqədar olaraq münaqişə başladığı gündən bu yana Azərbaycanın yanında ən dəqiq şəkildə duran və konkret mövqe sərgiləyən ölkə Türkiyə olub. Qarabağ müharibəsi zamanı bölgəyə hərbi məsləhətçilər və könüllü birliklər Qarabağda Azərbaycan türklərinin mübarizəsinə dəstək verdilər. Həmçinin Türkiyə, Ermənistan ilə sərhədlərini bağlayaraq, işğala ən sərt reaksiya verən ölkə oldu.
Diplomatik sahədə isə Azərbaycanın müstəqilliyini yeni əldə etdiyi dövrlərdə mövzunun BMT və digər beynəlxalq təşkilatlarda müzakirə edilməsində Türkiyə təşəbbüskar olmuş, Ermənistanın işğalının beynəlxalq hüquqa zidd olduğunu izah etmə nöqtəsində əhəmiyyətli bir rol oynamışdı.
Türkiyənin Azərbaycana dəstəyi daha sonra da davam etdi. Xüsusilə, 2016-ci ildə Azərbaycan ilə Ermənistan arasında yaşanan “Aprel döyüşləri” əsnasında Türkiyə açıq və dəqiq şəkildə Azərbaycanı dəstəklədiyini ifadə etdi.
Münaqişənin həlli məqsədilə ATƏT-in Minsk Qrupu yaradılsa da, Türkiyənin burada həmsədr mövqedə olmaması beynəlxalq sahədə Qarabağ probleminin həllində fəaliyyətini məhdudlaşdıran bir vəziyyət yaradır. Buna görə də qeyd etmək lazımdır ki, bu struktur Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün kifayət deyil.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın "Dünya beş dövlətdən böyükdür” şüarından ilhamlanaraq biz də “Qarabağ Minsk Qrupundan böyükdür” deyə bilərik.
Buna görə də problemin həlli qlobal qüvvələrin sonsuz səylərinə qalmamalıdır. Türkiyə və Azərbaycan regional mexanizmləri, çoxtərəfli əlaqələri məhsuldar şəkildə inkişaf etdirən iki ölkədir. Problemin həlli üçün regional dövlətlərlə yeni bir strukturun qurulması Azərbaycan tərəfinin xeyrinə olardı.
Bu nöqtədə Rusiya əsas ölkədir. Rusiyanın da olacağı bir mexanizmdə Türkiyə və Azərbaycan birlikdə iştirak edərək, ortaq tezislərimizin haqlılığını izah etməyə çalışa bilərlər. Türkiyə ilə Rusiya əlaqələrinin sürətlə inkişaf etdiyi bir müddətdə yalnız enerji, turizm, Suriya kimi mövzular üzərindən inkişaf etdirilən siyasətin yanında Qarabağ kimi Türk dünyası üçün çox əhəmiyyətli problemin həlli də gündəmə gətirilə bilər. Hazırki siyasi proseslər bunun üçün olduqca əlverişlidir.
Türkiyənin Ermənistanla bəzi istiqamətlərdə əlaqələrini yumşaltmağa müəyyən cəhdlər olsa da, hər dəfə bu, qarşı tərəfin aqressiv rəftarına ilişib qalıb. 90-cı illərdə Türkiyə Ermənistana elektrik və taxıl verilməsinə qərar vermiş, siyasətçilər, ya da cəmiyyətin müxtəlif seqmentlərində bir çox adam, Ermənistan ilə görüşərək problemi aşmağı yoxlasa da Ermənistanın siyasətində hər hansı bir dəyişiklik müşahidə olunmadı.
Xarici İşlər Nazirliyi vasitəsilə İsmayıl Cemin “çay diplomatiyası” təşəbbüsü də uğursuz oldu. 2008-ci ildə İrəvanda iki ölkə prezidentlərinin təşəbbüsü ilə başlayan " futbol diplomatiyası" da müsbət nəticələr vermədi.
Ermənistan hələ də "soyqırım" iddiasını və Qarabağın, azərbaycan torpaqlarının işğalını davam etdirir. Hər prosesin sonunda regiondakı siyasi mənzərəyə baxdığımızda, gündən-günə zəifləyən Ermənistanın müqabilində gücünü artıraraq bölgəni getdikcə nəzarəti altına alan Türkiyə və Azərbaycan var.
Türkiyə və Azərbaycan əlaqələri yalnız tarixi bir yaxınlıq deyil, eyni zamanda ictimai və iqtisadi mənada da artıq iç-içə keçmiş əlaqələrdir. Türkiyənin Azərbaycanın razı olmayacağı bir cəhddə olması mümkün deyil.
Əvvəlki proseslərdə Qərbin cəhdləriylə yaranan, Türkiyədə "Erməni açılımı" olaraq xatırlanan günlər də təsirli amillərdən biri oldu. İndiki vəziyyətdə isə Ermənistan ilə münasibətlərin normallaşmasına gələnə qədər həll edilməsi lazım olan daha strateji problemlər var.
Türkiyə - Aİ əlaqələri isə xroniki problemlərlə boğuşmaya davam edir. Brexit məsələsi ilə məşğul olan Aİ, Türkiyə və Ermənistan arasında bir açılım mövzusunda konverter təsirə sahib deyil. Ona görə də konkret olaraq qeyd edə bilərik ki, Ermənistan və Türkiyə arasındakı münasibətlər Qarabağ problem həll edilmədən normallaşmayacaq.
Nicat İsmayılov
