Azərbaycanla Gürcüstan arasında sərhədlərin delimitasiyası (müəyyənləşdirilməsi) hələ də tam olaraq başa çatdırılmayıb. Beləki, aprelin 3-də rəsmi Tbilisi Gürcüstan və Azərbaycan arasında dövlət sərhədinin 34 %-nin mübahisə predmeti olduğunu bəyan etmişdi. Məlumatda bildirilirdi ki, delimitasiya üzrə dövlət komissiyaları səviyyəsində 66% sərhəd razılaşdırılıb və qalan seqmentlərin razılaşdırılması məqsədi ilə danışıqlar davam edir.
Aprel ayının 21-də Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili Azərbaycanla həmsərhəd zonaya səfər edib. Zurabişvili orada gürcü sərhədçiləri ilə görüşüb. Görüşdən sonra o, Gürcüstan-Azərbaycan sərhədinin demarkasiyası prosesinin sürətləndirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Bildirib ki, Gürcüstan-Azərbaycan sərhədinin müəyyən edilməsi üzrə məsələni təcili həll etmək lazımdır. Prezidentin sözlərinə görə, bu məsələni təxirə salmaq olmaz.
Bu gün isə “Kafkazski Uzel” saytı başda olmaqla bir çox mətbuat orqanlarında aprel ayının 24-dən etibarən gürcü vətəndaşların Azərbaycanın Ağstafa rayonu ərazisində yerləşən “Keşiş dağ” monastrına (Qaraca məbədi) daxil olmalarında problemin meydana gəldiyi və Azərbaycan sərhədçilərinin gürcü vətəndaşlarını əraziyə buraxmadığı yazıldı.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu məbəd gürcü xristianlarının ən çox ziyarət etdiyi kilsələrdən biridir və Azərbaycanla Gürcüstan sərhədində mübahisəli ərazidə yerləşir. Eduard Şvardnadze Gürcüstana prezidentliyi dövründə dəfələrlə Heydər Əliyevlə görüşlərdə bu məbədin Gürcüstana verilməsini və ya ərazi mübadiləsinin həyata keçirilməsini xahiş etmişdi. O, dövrlərdə Heydər Əliyevin gürcü həmkarının xahişini nəzərə almaması Gürcüstanda uzun müddət müzakirə edilmişdi. Hətta erməni mətbuatına Azərbaycanla Gürcüstan arasında ciddi bir konfliktin meydana gəldiyi yazılırdı, lakin daha sonra bu məsələ hər iki lider tərəfindən dinc yolla həll edildi.
İllərdir Gürcüstan vətəndaşları müqqəddəs günlərdə, Pasxa bayramında bu kilsəni ziyarət edirdilər. Vətəndaşların kilsəni ziyarət etməsi üçün Azərbaycanın sərhəd mühafizə orqanları kiçik yoxlamalar həyata keçirərək vətəndaşları buraya rahat buraxırdılar. Lakin son iki gündə gürcüstanlı zəvvarların gediş-gəlişində müəyyən çətinliklər yaranıb və sərhəddə yoxlamalar artıb.
Gürcüstan prezidentinin sərhədlərin “təcili” delimitasiyasıyla bağlı açıqlamasından bir həftə keçməmiş Gürcüstan vətəndaşlarının Azərbaycana buraxılmaması Azərbaycanın Zurabişvilinin bəyanatına reaksiyası kimi qiymətləndirilə bilər. Qeyd edək ki, məsələylə bağlı XİN bəyanat yayıb. Bəyanatda qeyd edilir ki, Azərbaycan həmişə Gürcüstanla sərhədinin tezliklə delimitasiya olunmasının tərəfdarı olub. Keşikçidağ (David Qareci) monastr kompleksi Azərbaycan-Gürcüstan dövlət sərhədinin keçdiyi təpələr sırası boyunca təxminən 25 kilometr məsafədə səpələnmiş bir çox tarixi, memarlıq və dini obyektlərdən ibarətdir və həmin kompleks təpələr sırası ilə iki hissəyə bölünür: "Azərbaycanla Gürcüstan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası beynəlxalq təcrübədə tətbiq edilən qaydalara uyğun olaraq, qarşılıqlı əlaqələndirmə prosedurları əsasında mövcud ikitərəfli formatlar çərçivəsində həll olunur. Azərbaycan həmişə Azərbaycan-Gürcüstan sərhədinin tezliklə delimitasiya olunmasının tərəfdarı olub. Azərbaycan bu prosesi ən qısa müddət ərzində başa çatdırmağa hazırdır".
Eyni zamanda problemlə bağlı Gürcüstan Xarici İşlər Naziri David Zalkaliali Azərbaycanla Keşiş dağ istiqamətində yerləşən sərhəddə gediş-gəlişlə bağlı problemlərin meydana gəldiyini təsdiqləyib və qeyd edib ki, “problem bizə əxz edilən kimi azərbaycanlı kolleqalarla danışıb, məsələni həll etdik. Artıq heç bir problem qalmayıb”. Verilən rəsmi bəyanatlardan da bir daha aydın olur ki, son iki gündə doğrudan da sərhəddə vətəndaşların gediş-gəlişində çətinliklər yaranıb. Bəs nə üçün Gürcüstan vətəndaşları sərhəddən buraxılmayıb? Azərbaycanla Gürcüstan arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı hansısa problemlər yarana bilərmi?
Bu sualları politoloq, millət vəkili Rasim Musabəyov Eurasia Diary üçün cavablandırıb.
R. Musabəyov qeyd edib ki, dəfələrlə Azərbaycan və Gürcüstan tərəfi sərhədlərin tam delimitasiya edilmədiyini və bu sahədə danışıqların davam etdirildiyini bildiriblər. Keşiş dağ ərazisi və onun ətrafındakı bəzi məntəqələr də mübahisəli ərazidir. Gürcülərin David Qareci olaraq adlandırdıqları monastr ərazisinin bir hissəsi Azərbaycana, bir hissəsi Gürcüstana düşüb. Ona görə də monastrı ziyarət etmək istəyənlər sənədlər və yoxlanışlar əsasında Azərbaycan ərazisinə buraxılırlar. İllərdir burada vətəndaşlar rahat şəkildə, sadə prosedurlara əməl edilmək şərtilə keçib gedirdilər. Son iki gün ərazində sərhəddə ciddi yoxlamaların həyata keçirilməsi və bəzi Gürcüstan vətəndaşlarının əraziyə buraxılmamasının arxasında heç bir siyasi səbəb yoxdur. Məlumdur ki, Azərbaycanda Formula 1 yarışları keçirilir və yalnız Gürcüstanla deyil, bütün dövlətlərlə sərhədlərdə ciddi təhlükəsizlik tədbirləri həyata keçirilir. Nə ciddi problem var, nədə ki, gərginlik. Azərbaycanla Gürcüstan arasında gərginlik yaratmaq istəyən bir çox dövlətlər var. Amma bütün bunlara rəğmən iki dövlət müttəfiqdirlər. Sərhədlərin delimitasiyasına gəldikdə isə yenidən qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycanla Gürcüstan bir çox sahədə əməkdaşlıq edən iki müttəfiqdir. Bütün məsələlərdə olduğu kimi sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı məsələni də danışıqlar əsasında diplomatik yolla, heç bir gərginliyə şərait yaratmadan həll edəcəklər.
Mübahisəli ərazidə yerləşən monastr böyük coğrafi sahəni əhatə edir. Məbəd kompleksinin bir hissəsi Gürcüstanın Saqareco rayonu, digər bir hissəsi isə Azərbaycanın Ağstafa rayonu ərazisində yerləşir. Keşikçi məbədinin mənşəyinə dair azərbaycan və gürcü mənbələri arasında tarixi konsensus mövcud deyildir. Azərbaycan mənbələrinə görə Keşikçi məbədi qədim alban mənşəli olub, Qafqaz Albaniyasının mədəni irsinə aiddir. Əksər gürcü mənbələri isə məbədin gürcü mənşəli olub tarixən Gürcü Pravoslav Kilsəsinə tabe olduğunu iddia edirlər.
Azərbaycan tarixçilərinə görə məbəd gürcülər tərəfindən yalnız IV Qurucu Davidin hakimiyyəti dövründə (1089-1125) ziyarət edilməyə başlanmış, daha sonra Tamaranın hakimiyyəti dönəmində (1184-1207) gürcü kilsəsinin təsiri altına düşmüşdür. O dövrdə Azərbaycanda mövcud olan müsəlman Atabəylər dövləti, həmçinin Şirvanşahlar dövləti xristian məbədlərinə o qədər də maraq göstərmir və onları himayə etmirdilər. Məhz belə bir dövrdə onsuz da sayca azlıqda qalan xristian albanlar dağlara çəkilmişdilər və bu məbəd də o dövrdə tərk edilmişdi. Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, məbədin divarlarına çəkilmiş şəkillər və gürcü dilində olan yazılar onun yaşına nisbətən xeyli gəncdir.
2007-ci ildə Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə həmin ərazidə Keşikçidağ Dövlət Tarix Mədəniyyət Qoruğu yaradılmışdır. Qoruğa 70-dək mağara, bir qala, iki məbəd və bir inanc yeri daxildir.
Nicat İsmayılov
