15 iyul qiyamından sonra tətbiq olunan fövqəladə vəziyyət ölkədə nələri dəyişdi?
Türkiyədə Fövqəladə Vəziyyət (FV, türkcədə OHAL - K.R.) rejimi bu gündən - iyulun 18-dən ləğv olunur. Bu barədə mediaya AKP fraksiyasının sədri Bülənt Turan məlumat verib. Eyni zamanda hakim partiya FV rejimində tətbiq olunacaq qaydalarla bağlı qanun layihəsini parlamentə təqdim edib.
28 maddədən ibarət qanun layihəsinə əsasən şübhəli şəxsin rəsmi ittiham elan olunana qədər saxlanma müddəti 48 saatı, qrup cinayətlərində isə 4 günü keçə bilməyəcək. Həbs müddəti isə dəlillərin toplanmasında yaranan çətinlik və cinayət işinin böyük olması səbəbi ilə ən çoxu iki il uzadıla biləcək. Bundan başqa, yeni qanuna əsasən Milli Kəşfiyyat Təşkilatının (MİT) adı keçən məhkəmə proseslərində məhkəmə prosesinin şərti olaraq təklif olunan vasitəçilik üsulu tətbiq olunmayacaq.
Yeni qanuna görə, açıq havada keçirilən toplantılar, yürüşlər gecə vaxtı olduqda dağılmalıdır. Qapalı yerlərdə keçirilən toplantılar isə saat 24.00-dək keçirilə biləcək. Açıq hava yürüşləri ictimai asayişin pozulmaması şərti ilə saat 24.00-dək davam edə bilər.
Yeni sənəd layihəsi həmçinin terrorla mübarizə üsullarında da dəyişiklik nəzərdə tutur. Belə ki, ayrılıqda vilayətlər ərazisində fövqəladə vəziyyət rejimi elan etmək mümkün olacaq. Layihədə qeyd olunur ki, ictimai asayişin və təhlükəsizliyin həyatın axarını dayandıracaq və ya məhdudlaşdıracaq şəkildə pozulması və ya pozulacağına dair ciddi şübhələrin olacağı hallarda vilayət valiləri 15 gündən artıq olmamaq şərtilə vilayət ərazisində bəlli yerlərə şübhəli şəxslərin giriş və çıxışını məhdudlaşdıra biləcək. Eyni zamanda valilər ayrı-ayrı yerlərdə toplanma, gəzinti və avtomobillərin saxlanmasını məhdudlaşdıra bilərlər. Eyni qaydada silah və patronlar üçün də bu məhdudiyyətlər tətbiq oluna biləcək.
Bundan əlavə, təhlükə və cinayət riski olacağı təqdirdə məhkəmə hakiminin qərarı və ya qərarın gecikəcəyi təqdirdə hərbi hissə komandirinin əmri ilə müəyyən xüsusi ərazilərə giriş və çıxışlar zamanı insanların yoxlanması, axtarış aparılması mümkün olacaq. Ancaq axtarış aparma tələbi zamanı bunun səbəbi aydın şəkildə göstərilməli, eyni zamanda harada, nə zaman və miqyası qeyd olunmalıdır.
Qeyd edək ki, Türkiyədə iki ildir davam edən fövqəladə vəziyyət rejimi uzadılmayacağı təqdirdə də 19 iyulda avtomatik olaraq sona çatacaq. Türkiyədə FV rejimi uğursuz hərbi qiyam cəhdindən sonra tətbiq olunmağa başlayıb. 2016-cı il iyulun 20-də Türkiyə Milli Təhlükəsizlik Şurasının toplantısı və ardınca Nazirlər Kabinetinin iclası keçirilib. Burada bəlli olub ki, hökumət ölkə ərazisində Fövqəladə Vəziyyət (OHAL) elan edib. Türkiyə Respublikası Konstitusiyasının 120-ci maddəsinə əsasən, zorakılıq hallarının yayılması və ictimai nizamın ciddi şəkildə pozulması halları zamanı dövlət fövqəladə vəziyyət elan edilə bilər. Müvafiq konstitusiya maddəsində qeyd olunur ki, konstitusiya ilə qurulan azad demokratik nizamın və ya əsas haqq və azadlıqları ortadan qaldırmağa yönəlmiş kütləvi zorakılıq hallarının artması halında ölkə prezidentinin rəhbərliyi ilə toplanmış Nazirlər Kabineti, Milli Təhlükəsizlik Qurumunun da dəstəyini aldıqdan sonra ölkənin bir və ya daha çox bölgəsində, yaxud da bütün ölkə ərazisində 6 ayı keçməmək şərti ilə fövqəladə vəziyyət elan edə bilər.
Ötən müddətdə hər 6 aydan bir hökumət FV rejimini 6 ay uzatmaqla bağlı qərar qəbul edib. Bu müddətdə məhz FV dövründə KHK-lərlə hökumət terror fəaliyyətini dəstəkləyən qurum və təşkilatları qapadıb, lisenziyalarını ləğv edib və onların fəaliyyətinə son verib. Çoxlu sayda məmur və dövlət qulluqçusu işdən azad edilib.
Ancaq 24 iyun növbədənkənar prezident və parlament seçkiləri zamanı AKP hökuməti FV rejimini ləğv edəcəyini açıqlayıb. Bir neçə gün əvvəl ədliyyə naziri Əbdülhəmid Gül bəyan edib ki, qarşıdakı günlərdə FV rejimi ləğv olunacaq. Ancaq nazir bildirib ki, FV rejimi ləğv olunsa da, qiyamçılara, terrorçulara qarşı mübarizə davam edəcək, terrorun bütün təsirləri aradan qaldırılacaq.
Qeyd edək ki, Türkiyədə 20 iyul 2016-cı ildən qüvvədə olan FV rejimi dövründə 31 Qanun Hökmündə Qərarnamə (KHK) qəbul olunub. Bu KHK-ların hər biri qüvvəsində qalacaq. İlk KHK 23 iyul 2016-cı ildə, Sonuncusu isə 12 yanvar 2018-ci ildə qəbul olunub. 31 KHK ilə Ali Hərbi Şuranın strukturu dəyişdirildi, hərbi akademiyalar, hərbi liseylər və gizir hazırlayan məktəblər bağlanıb. Qoşun komandanlıqları Müdafiə Nazirliyinə tabe edilib, Gülhanə Hərbi Tibb Akademiyası və hərbi hospitallar Səhiyyə Nazirliyinə tabe etdirilib, Milli Müdafiə Universiteti təsis olunub.
15 iyul şəhidlərinin ailələri üçün imtiyazlar müəyyən olunub, Milli Kəşfiyyat Təşkilatı prezidentə tabe etdirilib, FETÖ ilə bağlantısı olan xaricdəki məktəblərin diplomlarının tanınmaması, FETÖ üzvlərinin ailələrinə verilən dövlət pasportlarının ləğv olunması, FETÖ-yə məxsus olan və qəyyum təyin olunan şirkətlərin dövlətə verilməsi barədə qərar qəbul olunub. Daha bir səs-küylü KHK isə 15 iyul qiyamının yatırılmasında iştirak edənlərin bəzi vergilərdən azad edilməsi barədə olub. Ümumilikdə FV rejimi zamanı 120 min nəfərdən çox insan işini itirib, yüzlərlə şirkət bağlanıb və əmlakı dövlətə keçib.
