Bu mənada Ermənistanın 1915-ci il hadisələrilə bağlı iddiası yaxın əməkdaşlıqdan uzaqdır və rəsmi İrəvan sikkənin ikinci tərəfinə üstünlük verir.  Ermənistan Türkiyənin Turqut Özalın prezidentliyi dövründən bəri arxivləri açmaq barədə təklifindən imtina edərək 24 aprel hadisələrini siyasiləşdirməyə davam edir.

Amerikalı yazıçısı və politoloq Gunter Levi "Osmanlı imperiyasında erməni qırğınları - mübahisəli soyqırımı" adlı kitabında 1887-ci ildə İsveçrənin Cenevrə şəhərində bir qrup erməni tələbənin "Qnçak" inqilabi partiyasını yaratdığını qeyd edir. Məlum oldu ki, partiyanın üzvləri rus marksist inqilabçı düşüncəsinin təsiri altında idi. Onlar rəqiblərini, casusları və məlumat ötürücülərini aradan götürmək vasitəsi kimi siyasi terrordan istifadə edirdilər.

"Qnçak" partiyasının proqramının altıncı maddəsində deyilir:

"Ümumxalq inqilabı [Ermənistanda] etmək imkanı xarici qüvvələrin Türkiyəyə hücum etdiyi zaman yaranacaq. Partiya daxildən üsyana qalxacaq". [Osmanlı Türkiyəsində erməni qırğını - mübahisəli soyqırım, səh. 17]

Müəllif həmçinin qeyd edir ki, 1890-cı ilin iyun ayında rus-erməni tələbələr yeni təşkilat daxilində bütün inqilabi qüvvələrin birləşməsini müzakirə etmək üçün Tiflisdə, Qafqazın Rusiyaya aid hissəsində iclas çağırdılar. Uzun və qızğın müzakirələrin keçirildiyi sessiyalardan sonra Erməni İnqilabi Federasiyası - Daşnaksütyun adlanan yeni partiyanın əsası qoyuldu. Qnçaklar əvvəlcə ona qoşuldular, amma tezliklə onu tərk edərək ayrıca fəaliyyət göstərməyə davam etdilər.

Bundan başqa, ingilis yazıçısı K.F. Dikson-Conson 1916-cı ildə nəşr olunan "Ermənilər" adlı kitabında yazır ki, 1890-cı illərdə müxtəlif bölgələrdə bəzi inqilabi cəmiyyətlər müntəzəm olaraq türklərə, sahə komandirlərinə (binbaşı) qarşı silahlı hücumlar, siyasi terror aksiyaları təşkil edirdi.

Kitabın müəllifi qeyd edib ki, bir sıra mühüm qələbələr qazandıqdan sonra erməni qoşunları Kertul rayonuna doğru hərəkətə keçdilər, bir neçə türk kəndlərini talan etdilər, nəhayət Anderimi işğal edərək Konakı yandırdılar. Zeytun adlı bölgəyə geri qayıdarkən Çukarhisarda bir çox alçaq cinayətlərlər törətdilər.

Mənbə: "Ermənilər", səh. 53

Bu cür özbaşınalıq meydana gəldikdən sonra müsəlmanlar və kürdlər şişirdilmiş məruzələrdən qəzəblənərək, zəngin və bazar ermənilərinin sərvətinə göz dikdilər.

Erməni tarixçiləri əcdadlarının Osmanlı padşahlarının dini ayrı-seçkiliyinə məruz qalması ilə qarşılaşdıqlarını iddia edirlər.

Amerikalı jurnalist və "Osmanlı imperiyasında New York dünyası"nın xüsusi müxbiri Sidney Uitmen 1914-cü ildə "Türk xatirələri" adlı kitabında əgər türklər başqa dinə etiqad edənləri fanatikcəsinə məhv etsəsəydilər o zaman yəhudilərə və Roma katoliklərinə, yunan xristianlarına türk imperiyasının bütün bölgələrində dini ayinlərini sərbəst şəkildə həyata keçirməyə və bir sıra məshəblərin protestant missionerlərinə ölkəyə daxil olmağa icazə verməzdilər. Bütün bunlar erməni probleminin dini deyil, siyasi olduğunu sübut etmirmi?

Sidney Uitmen daha sonra deyir ki, bir xəstəxanaya baş çəkərkən orada təxminən qırx türk əsgərininin olduğunu görüb. Onlar 1914-cü ildə küçə döyüşləri zamanı erməni bomba və ya tapançalarından açılan atəşlə yaralanmışdılar.

Beləliklə, inqilabçılar 1915-ci ildə türklərə qarşı siyasi terroru davam etdirirdilər. Kapitan Emori Nayls və Artur Sazerlend 1919-cu ildə ABŞ-ın Şərqi Anadoludakı rəsmi missiyasında "Vandan keçməklə Bitlisdən Bəyazitə qədər olan bölgədə ermənilər hər şeyi məhv etdilər, lakin ruslar bölgədən uzaqlaşdıqdan sonra onlar ölkənin tabeçiliyində qaldılar və Türkiyə ordusu gücləndikdən sonra  müsəlmanlara məxsus hər şeyi dağıtdıqları barədə məlumat veriblər. Bundan əlavə, ermənilər müsəlman əhalisi arasında qətllər, təcavüz, yanğınlar və dəhşətli vəhşiliklər törətməkdə ittiham olunurlar. Məsələn, Bitlis və Van şəhərlərində toxunulmamış qalan məhəllələr yalnız ermənilərin yaşadığı məhəllələr idi halbuki, müsəlmanların yaşadığı məhəllələr tamamilə məhv edilmişdi".

Birinci Dünya Müharibəsinin başlanğıcında ermənilərin ikili oyunu Almaniyanı müttəfiqi Türkiyəyə ermənilərin kütləvi köçürülməsinə başlamağı təklif etməyə məcbur etdi. Amerikalı missionerlər Uşer və Knap 1917-ci ildə nəşr olunan kitabda "Prussiya hökumətinin planladığı deportasiyalar ilk mənbədən alınan məlumat olduğuna görə şübhə altına salına bilməz" şəklində böyük bir inamla fikirlərini ifadə ediblər.

Son on beş ildə bir neçə müəllif Almaniyanın deportasiyaya görə məsuliyyəti məsələsini yenidən qaldırdılar. 1989-cu ildə nəşr olunan bir kitabda Artyom Ohancanyan Almaniyanın ermənilərin deportasiyasını təklif etdiyini iddia edib.

29 Avqust 1915-ci ildə Daxili İşlər naziri Tələt Paşa bütün əyalətlərə aşağıdakı fərmanı verdi:

"Hökumətin ermənilərin evlərindən çıxarılması və onların müəyyən rayonlarda məskunlaşdırılması yolu ilə çatmağa ümid etdiyi yeganə məqsədi onların hökumətə qarşı fəaliyyətlərinə mane olmaq və Ermənistan hökuməti yaradılması arzularını yerinə yetirə bilməyəcək bir vəziyyətə salmaqdır" .

Mayor Vilhelm Leopold Kolmar Frayer fon der Qolç və leytenant polkovnik Feldmanın məsuliyyət daşıdığı bu kütləvi deportasiyalar nəticəsində çoxlu sayda erməni öldü.

Alman alimi Xristian Gerlaha görə,  insanların ölümü ərzaqla bağlı fəlakətli durum və quldurların hiyləsinin nəticəsi idi. Deportasiya olunmuş insanların dəhşətli taleyi mərkəzləşdirilmiş məhv sxeminin ideyası deyildi.

Daşnaklar və Qnçaklar kimi erməni hərbi təşkilatı tərəfindən qətlə yetirilmiş türk diplomatlarının siyahısı 1887-ci ildə formalaşmış siyasi terror strategiyasının davam etdirilməsinin sübutudur.

Mehmet Baydar, Santa Barbara, Kalifornia, Baş konsul, 27 Yanvar 1973

Bahadır Demir, Konsul, Santa Barbara, Kaliforniya, 27 Yanvar 1973

Kamal Arıkan, 28 Yanvar 1982-ci ildə Los Angelesdə ESƏD-in (erməni terror təşkilatı) üzvləri Hampiq Sasunyan və onun köməkçisi tərəfindən öldürüldü

Daniş Tunalıgil, Vyana, səfir, 27 Oktyabr 1975

İsmayıl Erez, Paris, səfir, 24 oktyabr 1975

Talip Yener, Sürücü, Paris, 24 Oktyabr 1975

Oktar Cirit, Türk səfirliyinin birinci katibi, Beyrut, 16 Fevral 1976

Taha Carım, Vatikan və İtaliya, səfir, 9 iyun 1977

Necla Kuneralp, Türkiyənin Madriddəki səfirinin yoldaşı, Zeki Kuneralp, 2 iyun 1978

Bəşir Balcıoğlu, Madrid, keçmiş səfir, Yunus Kuneralpın qardaşı 2 İyun 1978

Əhməd Benler, Haaqa, səfirin oğlu, 12 oktyabr 1979

Yılmaz Çolpan, Paris Turizm məsləhətçisi, 22 dekabr 1979

Qalib Özmen, Afina, attaşe, 31 İyul 1980

Neslihan Özmen, Afina, attaşenin qızı, Özmen, 31 iyul 1980

Şarık Arıyak, Sidney, Baş konsul, 17 dekabr 1980

Engin Sever, attaşe, 17 dekabr 1980

Reşat Moralı, Paris, əmək üzrə attaşe, 4 Mart 1981

Tecelli Arı, Dini məsələlər üzrə işçi, 4 Mart 1981

M. Savaş Yergüç, Cenevrə, Yerli Katib, 9 İyun 1981

Cemal Özen, Paris, attaşe, 24 Sentyabr 1981

Orhan Gündüz, Boston, fəxri Konsul, 4 May 1982

Erkut Akbay, Lissabon, İdarəetmə üzrə attaşe, 7 İyun 1982

Atilla Altıkat, Ottawa, polkovnik, hərbi attaşe, 27 Avqust 1982

Bora Süelkan, Burgaz, idarəetmə üzrə attaşe, 9 Sentyabr 1982

Nadide Akbay, Lissabon, İnzibati məsələlər üzrə attaşenin həyat yoldaşı, 8 Yanvar 1983

Qalib Balkar, Belqrad, səfir, 9 mart 1983

Dursun Aksoy, Brüssel, İdarəetmə üzrə attaşe, 14 İyul 1983

Cahide Mıhçıoğlu, Lissabon, müşavirin həyat yoldaşı, 27 İyul 1983

Işık Yönder, Tehran, Yerli Katibinin həyat yoldaşı, 28 Aprel 1984

Erdoğan Özen, Vyana,attaşe, 20 İyun 1984

Evner Ergun, Vyanada Beynəlxalq məsələlər üzrə məsul işçi, 19 Noyabr 1984

Çətin Görgü, Afina, mətbuat attaşesi, 7 Oktyabr 1991

Çağlar Yücel, Bağdad, attaşe, 11 dekabr 1993

Haluk Sipahioğlu, Türkiyə səfirliyinin müşaviri, Afina, 4 iyul 1994

Bütün faktlara baxmayaraq, Ermənistan bu gün bütün bu tarixi faktları inkar edərək, 1915-ci il hadisələrindən Türkiyəyə qarşı "soyqırım kartı" kimi istifadə etməklə siyasi ambisiyalarını yerinə yetirməyə davam edir.

Fərid Həsənov