İqor Pankratenko,

şərqşünas, tarix elmləri doktoru

özəl olaraq Eurasia Diary üçün

Son bir neçə həftə bu iki insanın - ABŞ Ticarət Nümayəndəsi Robert Laythayzerin və Çin Ticarət naziri Van Şouvenin həyatında ən çətin həftə olub. Vaşinqtonda ticarət müharibəsində atılan ilk addım - 25 faiz "cərimə" rüsumunun tətbiq olunduğu 1300 Çin mallarından ibarət siyahının təqdim olunması idi. Bundan sonra Pekindən cavab reaksiyası gəldi və o, ABŞ-dan Çinə ixrac olunan 106 növ mal üçün nəzərdə tutulan tariflərin 25 faiz artırılmasını elan etdi.

Bir müddətdir ki, Sakit Okeanın hər iki tərəfində bir tərəf əlində viski, digər tərəf isə maotayı içərək eyni şey - bundan sonra nə etmək lazım olduğunu haqda düşünür. Hər kəs başa düşür ki, irimiqyaslı ticarət müharibəsi baş verərsə,   heç kim kənarda qala bilməyəcək. Amma bu müharibənin irimiqyaslı olub-olmayacağı dəqiq deyil. ABŞ və Çin arasındakı ticarət münaqişəsi dünya iqtisadiyyatının hansı sferasını və nə dərəcədə əhatə edəcək?

Amerikalılar sonuncu ticarət müharibəsini əsrin 80-ci illərinin əvvələrində fikrimcə, Donald Trampın da Amerikalı prezidentllərindən özü üçün ideal hesab etdiyi Ronald Reyqanın hakimiyyəti dövründə aparıblar. Maraqlıdır ki, bu müharibəni - Şərqin digər bir iqtisadi nəhəngi olan Yaponiyaya qarşı da aparıblar. Bu və o müharibənin səbəbləri arasında ən kiçik detallara kimi oxşarlıq olsa da, onlar arasında əhəmiyyətli fərqlər də var. 

Ticarət müharibəsinin rəsmi səbəbi ilə hər şey aydındır. ABŞ və ÇXR arasındakı ticarət balansında böyük bir çatışmazlıq var. Donald Tramp 540 milyard dollarlıq rəqəm səsləndirməsinə baxmayaraq, ekspertlər bu rəqəmin 375 mlyard dollar olduğunu deyirlər. O bildirib ki, Çinlə arada yaranmış bu böyük boşluğu 100 milyard, dollara kimi yəni üç-beş dəfə azaltmaq niyyətindədir.

Əslində, qəribəlik buradan başlayır. Birincisi, belə bir dəqiq hesablama - ixrac və idxal arasındakı fərq - bəzən yalan olur və Çin ilə Amerika arasında iqtisadi əlaqələrin bütün aspektlərini əks etdirmir. Bəzi hallarda Pekin məsələn, xidmət, təhsil, turizm, filmlərin kirayəsi və s. kimi xidmətlərin satılmasında həqiqətən də üstündürsə bu zaman o Vaşinqtona böyük hesabla uduzur.

Çin sosial şəbəkələrindən

Həmçinin, Amerikanın lisenziya ilə Çində cəmləşmiş daha sonra isə ABŞ-da satılan mallarla bağlı belə dəqiq hesablamalar aparmaq olmur. 

İkincisi, ABŞ rəsmilərinin Çinlə bağlı iddialarını diqqətlə oxuduğunuzda, söhbətin ticarət balansında çatışmazlıqdan deyil, daha çox ciddi şeylərdən getdiyi aydın olur.

Əslində, qarşılıqlı ticarətdə balansın pozulması, iş yerlərinin qaytarılması və bu kimi şeylər barədə söhbətlər təbliğat xarakteri daşıyır. Və bütün bu rüsum artırmaları ətrafında qurulan oyunlar çox da ciddi qəbul edilməməli olan adi bir şoudan başqa bir şey deyil.

Sadə bir səbəbdən - Çindəki istehsalat obyektlərinin ABŞ tərəfindən köçürülməsi uzun illər ərzində ABŞ-ı təkcə Çin mallarının əsas istehlakçısı deyil, həm də belə bir vəziyyətin əsiri edib. Nəticədə hər hansı bir əmtəə mövqeyində geriləmə ilk növbədə, ABŞ büdcəsi və Amerika istehlakçılarına təsir edəcək. 

Çin sosial şəbəkələrindən

Bundan əlavə, Çin rəhbərliyi bütün mübahisəli iqtisadi məsələlərlə bağlı ABŞ ilə danışıqlara hazır olduğunu ifadə edib. 

Martın ortalarında baş nazir Li Keçyan Ümummilli Xalq Konqresinin sessiyasının yekunlarına dair mətbuat konfransında, birmənalı şəkildə əqli mülkiyyətin müdafiəsi istiqamətində konkret addımların atılması və Amerika Birləşmiş Ştatları ilə ticarət disbalansının azaldılması üçün tədbirlərin görüləcəyinə söz verib.

Trampın əsas məqsədi qlobal xarakterli olub, önümüzdəki illərdə Çinin alternativ strateji bank və valyuta və Texnologiya Mərkəzinə çevrilməsinə mane olmaqdır. Bunu yeri gəlmişkən, Pekində yaxşı anlayırlar.

Bunu necə etmək lazım olduğunu - nə Tramp, nə onun məsləhətçiləri, nə də Çin əleyhinə olan Amerika idarəetməsi hələ bilmir. İndi Pekinə təsiretmə mexanizmləri araşdırılır, Si Çzinpin və onun komandası ilə dialoq aparmaq üçün səs tonunun seçilməsi üzərində iş gedir. "Ticarət müharibəsi"nin mövcud imitasiyası bu seriyadandır. Amma bütün mövcud metodlarla "Çinin qarşısının alınması" siyasətinin həyata keçirilməsi şübhəsiz önümüzdəki illərdə Vaşinqtonun xarici siyasətində gündəmdə duran əsas məsələ olacaq.