İqor Pankratenko,
şərqşünas, tarix elmləri doktoru,
özəl olaraq Eurasia Diary üçün
Çox gülünc gəlir - müxtəlif ölkələrdəki bukmeykerlər Trampın İranla razılaşmasının olub-olmadığına dair ehtimallar irəli sürürlər. ABŞ-ın yeni dövlət katibi Mayk Pompeonun Yaxın Şərq turunun başlanması bu maraqlı məsələyə aydınlıq gətirdi. Ər-Riyada uçuşu ərəfəsində NATO -ya üzv dövlətlərin xarici işlər nazirləri ilə sona çatmış müzakirələrin hələ də təsiri altındaykən ABŞ xarici siyasətinin rəhbəri müşahidəçilərin ondan gözlədiyi ən vacib şeyi ifadə etdi. "ABŞ prezidenti İranla imzalanmış razılaşmadan çıxmağı qərara almayıb, lakin əhəmiyyətli dəyişikliklər olmasa ona riayət etməyəcək".
Bu bəyanat və Pompeonun dünən Ər-Riyadda Səudiyyə Ərəbistanı liderləri ilə görüşünün mövzusu haqda məlumat Donald Trampın Fransa prezidenti Makronun təklifini qəbul etməsini deməyə əsas verir. Və onun nüvə proqramı müqaviləsindən çıxmamasını, "məzmu"nu dəyişmiş "forma"sını nəzərdə tutur.
Əlbəttə bu onun sələfi Obamanın dövründə imzalanmış "tarixin ən pis razılaşması"nı "Trampın İran üzərində diplomatik qələbə"si ilə əvəz etmək üçün əla şansdır. Bundan sonra ona fəxri Tehranlı adı verilə bilər.
Мakronun və əsas etibarilə Avropanın təklifi mahiyyətcə ABŞ-ın İrana dair narahatlığını bölüşür. Lakin o İran bazarında qazandığı yeri itirmək istəmir.
Birincisi, 2015-ci ildə bağlanmış, İranın nüvə silahı istehsal etməyəcəyinə tam zəmanət verən müqaviləni ən azı on il saxlamaq lazımdır.
İkincisi, ballistik raketlərin istehsalı proqramı ilə əlaqədar Tehrana təzyiqi - sanksiyalara qədər gücləndirmək lazımdır. Və nəhayət, üçüncüsü, ABŞ, Avropa və Yaxın Şərq müttəfiqlərinin İrana qarşı yalnız Suriyada deyil, bütün regionda təsir etmək üçün səylərini birləşdirmək.
Qeyd etmək lazımdır ki, Mayk Pompeo Ər-Riyadda təyyarədən enən kimi məhz Tehranın raket proqramı barədə danışıb.
Bu barədə o İsraillilərlə də danışmaq niyyətindədir. Bir neçə gün əvvəl, yeni dövlət katibinin siyasi məsələlər üzrə müşaviri Brayan Huk bildirib ki: "Biz İranın raket proqramı ilə bağlı olan istənilən şəxslərə və ya təşkilatlara qarşı sanksiya tətbiq etməyə çağırırıq.
Maraqlıdır ki, ABŞ administrasiyasında indiki mərhələdə İranın raket proqramı üzrə eləcə də onun Yaxın Şərqdəki xarici siyasətinin aspektləri üzrə danışıqlarda Rusiya və Çinin iştirak etməsi nəzərdə tutulmayıb. Onlara yalnız məlumat veriləcək.
Bir neçə gün əvvəl Тrampın Sazişdən çıxmasının mümkünlüyü barədə bəyənatına İslam Respublikasının demək olar ki, bütün aparıcı siyasətçiləri reaksiya verdilər. Bu razılaşma sayəsində ikinci dəfə prezident seçilən Həsən Ruhani İranın razılaşmaya bir söz belə əlavə edilməsi və ya çıxarılmasına imkan verməyəcəkləri bəyanatıyla çıxış etdi.
Əlbəttə ki, ağır və sərt səslənir ancaq İrana qarşı yeni kompaniyanın başlanğıcında Tehranda liderlərin bəyənatlarının əhəmiyyətli bir təsiri olmayacaq. JCPOA hələ mövcuddur, nə Trampın nə də müttəfiqlərinin onu basdırmaq niyyəti yoxdur ancaq onun əxlaqi cəhətdən köhnəlmiş və ciddi "müasirləşdirmə"yə ehtiyacı var. İndi müşahidə edilə bilən bütün dramatik dəyişikliklər deyildiyi kimi - onlayn rejimdədir.