Ermənistanın yeni seçilmiş prezidenti Nikol Paşinyanın Qarabağla bağlı danışıqlar prosesinə qondarma "Artsax" rejiminin də cəlb olunmasının vacibliyini qeyd edən bəyanatı təkcə Azərbaycanda deyil, ATƏT-in Minsk qrupunun başçılığı ilə aparılan danışıqlar prosesinin digər iştirakçılarında da çaşqınlıq yaratdı.

Bu təəccüblü olmadı, belə ki, o münaqişəni 1990-cı illərin ortalarında Dağlıq Qarabağ ətrafında yaranmış vəziyyətə qaytarır. Xatırladım ki, Dağlıq Qarabağ separatçıları yalnız 1994-cü ildə nəticədə atəşkəs elan olunduğu "Bişkek razılaşması"nın imzalandığı danışıqlarda iştirak etmişdilər. Qeyd edim ki, bu razılaşma münaqişə tərəflərinin onu dərhal sonra pozması ilə və artıq 24 ildir ki, tərəflər arasında mütəmadi olaraq atəşkəsin pozulması ilə müşayiət olunur.

1994-cü ildən bəri vəzifədə olan ermənilərdən tutmuş çox şey dəyişib. Bu ölkənin üç prezidenti - Levon Ter-Petrosyan, Robert Köçaryan və Serj Sarkisyan - danışıqların Azərbaycan və Ermənistan tərəfləri arasında aparıldığını hesab etdiyi üçün prosesə qondarma rejimin cəlb olunmasında israr etməyib. Başqa sözlə, Ermənistanın son iki prezidenti işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərindəki kreslolarından sonra prezidentlik kreslosuna oturub və buna görə də öz mənsubiyyət və həyat təcrübələri baxımından həm İrəvanın həm də Xankəndinin maraqlarından çıxış edən səlahiyyətli nümayəndələr hesab olunurlar. Buna baxmayaraq, Ermənistanda hakimiyyət formasının dəyişməsi özü ilə bərabər siyasi rejimin dəyişilməsinə səbəb oldu. Bundan sonra yaxşı düşünülüb hazırlanmış nümayişlər həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq arenada oyun qaydalarını birtərəfli qaydada qəbul etmiş Nikol Paşinyanı hakimiyyətin ən yüksək pilləsinə gətirdi. Lakin o, Qarabağ üzrə danışıqlar prosesini iyirmi il bundan öncəki vəziyyətə qaytarmaq istəyir. 

Paşinyan öz təşəbbüsü ilə bu cür ağılsız addım atan siyasətçi deyil,  buna görə də onu belə bir bəyanatı verməyə nəyin vadar etdiyini anlamaq lazımdır. 

Bu sualın yalnız bir cavabı var - ABŞ milli qanunvericiliyinin norması, daha dəqiq desək, 907-ci düzəliş. Azərbaycana Amerikanın dövlət yardımlarını qadağan edən bu maddədə mahiyyət etibarilə, Azərbaycan blokadanı aradan götürməyənə, Ermənistan və Dağlıq Qarabağa münasibətdə digər fəaliyyətlərini davam etdirdiyi sürəcə ABŞ-ın Azərbaycana texnoloji, hərbi-texniki yardım etmək hüququnun olmadığını deyilir. Başqa sözlə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində ABŞ özü üçün artıq hər şeyi nəinki siyasi, həm də qanunveriilik  səviyyəsində həll edib: Azərbaycan –t əcavüzkar, Ermənistan və Dağlıq Qarabağ - təcavüzün qurbanlarıdır, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın suveren ərazisi deyil, müstəqil dövlət qurumudur.

Beləliklə, Nikol Paşinyan bu bəyanatı ilə sadəcə olaraq, özünün və qərbyönlü administrasiyasının Cənubi Qafqazda icra etməli olduğu çoxdan mövcud olan Amerika qanununu səsləndirdi. İndi Nikolun kimin notuna baxıb oxuduğu aydındır: o Vaşinqtonun əlində oyuncaqdır. Və heç kimdə buna şübhə yaranmasın deyə sizə ABŞ milli qanunvericiliyinin iclasından bir səhifəni nümunə gətiririk. ABŞ üçün Ermənistan və Dağlıq Qarabağ isimləri vergüllə ayrılan eyni məfhumdur.

Yuxarıda deyilənlərdən belə nəticə çıxarmaq olur ki, Paşinyan Qarabağ münaqişəsinin tezliklə həllində maraqlı deyil. Ermənistan ABŞ-a üç ciddi geosiyasi rəqiblərinə - əsas rəqibi Rusiya, əsas düşməni İran, əsas inadkar müttəfiqi Türkiyəyə qarşı istifadə etdiyi alətdir. Ermənistan bugün Amerika Birləşmiş Ştatlarının planlarında Suriya münaqişəsi fonunda xüsusilə nəzərəçarpan Rusiya, İran və Türkiyə ilə yaxınlaşmanı pozmaq üçün özünəməxsus "Pandora qutusu”dur. Buna görə də, Paşinyan əvvəlcə yerinə yetirilməyən tələblərini səsləndirir ki, danışıqların baş tutmaması üçün məsuliyyəti başqasının üzərinə ata bilsin.

Və ümumiyyətlə, Ermənistan baş nazirinin Kremlə ünvanladığı tələblər yerinə yetirilməsi hələ müttəfiq sayılan münasibətlərə siyasi və ya iqtisadi zərər vura bilər. Məsələn, onun Azərbaycana silah satılmamasına dair Moskvadan tələbi dünya bazarında silahlanmaya dair öhdəliklərin yerinə yetirilməsində müqavilə şərtlərinin birtərəfli yerinə yetilmədiyi üçün Rusiyanın reputasiyasına ziyan vura bilər. 

Bu həmçinin, ABŞ-ın da istədiyi kimi, Rusiyanın Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanına silah tədarükünə dair sazişlərinin pozulmasına səbəb ola bilər. Bütövlükdə, o Putinə manevr etməsi üçün meydan vermir. Ya o tam olaraq, Ermənistan tərəfdə olmalıdır ya da…

Başqa sözlə Paşinyan Serj Sarkisyanın Kreml yönümlü rejiminə qarşı istifadə etdiyi siyasi şantajdan istifadə edir. Ancaq bu dəfə şantajın obyekti Rusiya və onun prezidenti Vladimir Putindir.  Aydındır ki, ona Kremlin güzəştləri lazım deyil. Əksinə o Rusiya hakimiyyətindən barışmaz mövqe gözləyir. Belə ki, o Rusiya ilə müttəfiq münasibətlərin qırılmasını tələb edən erməni xalqında Rusiya siyasətindən narazı kütləni düzgün təşkilatlanmış formada ayağa qaldırmaq və nəticədə ABŞ və ümumiyyətlə NATO ilə anoloji anlaşmanın bağlanmasına çalışır və bu da sonuncuların Qara dəniz Qafqaz regionunda geosiyasi maraqlarına tam uyğundur.

Paşinyan bugün tam qüvvəsilə Rusiya ilə münasibətlərdə "dönüşü olmayan nöqtəyə" gəlməyə çalışır. O bunu Gürcüstanda Saakaşvilinin etdiyi kimi daha incə və məharətlə yerinə yetirir. Və o Ermənistanı Rusiyanın qucağından çəkərək ABŞ-ın qucağına vermək missiyasını reallaşdırana kimi sonadək gedəcək.