Avqustun əvvələrində Səudiyyə Ərəbistanı ilə Kanada arasında kəskin diplomatik böhran yaşandı. Buna səbəb isə Səudiyyədə qadın hüquqları uğrunda mübarizə aparan hüquq müdafiəçilərinin həbs edilməsi və Kanada Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi bəyanat yayaraq bunu sərt şəkildə tənqid etməsi oldu. Həbs olunanların arasında dünyaca məşhur blogger Raif Bədavinin bacısı Samar da var idi.
İki dövlət arasında münasibətlərin pozulmasına dünya mediası hər nə qədər ötəri yanaşsa da bu hadisə dünyanın enerji siyasətini təhlükə qarşısına qoya, OPEC təşkilatında çatların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Bəs Kanada hökuməti öz müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanını niyə tənqid edir? Səudiyyə hökuməti niyə az öncə azadlıq verdiyi qadınlarının hüquqlarını əllərindən alır və hüquq müdafiəçilərinə qarşı bu dərəcə sərt tədbirlər görür? Münasibətlərin gərginləşməsi müttəfiqlik siyasəti və dünyadakı enerji sisteminə zərbə ola bilərmi? ABŞ-ın iki böyük müttəfiqinin münasibətinin pozulmasına reaksiyası necə olacaq? Əgər bu suallar öz izahını tapa bilərsə iki müttəfiq arasındakı anlaşılmazlıq durumuna az da olsa aydınlıq gəlmiş olar.
Kanada hökumətinin Səudiyyə hökumətinə qarşı olan bu aqressiv siyasəti mövcud hökumətin seçkiqabağı verdiyi vədlərlə bağlıdır. Çünki Səud ailəsinin siyasətindən narazı qalan bir çox siyasi mühacir özlərinə sığınacaq kimi okeanın o tayını görürlər. Bu zaman isə ağıla ilk gələn ABŞ olsa da bura onlar üçün təhlükəlidir. Mühacirlərin istədiyi sığındıqları ölkənin hökumətindən öz mübarizələrində müəyyən qədər dəstək almaqdır. Bu istəyi ABŞ-da reallaşdırmaq hardasa qeyri-mümkündür. Çünki ABŞ-da iqtidara iddialı olan iki böyük partiya - həm Respublikaçılar, həm də Demokratlar rəsmi Ər-Riyadla əməkdaşlığa çox önəm verirlər və heç bir halda ərəb müttəfiqi ilə münasibətlərin pozulmasını istəməzlər. Buna görə də mühacirlər Ottavaya üz tutub burda təşkilatlanır və burdakı müəyyən siyasi qüvvələrə seçkiqabağı güclü maliyyə dəstəyi edirlər.
Ər-Riyaddakı kral hökumətinin qadın hüquq müdafiəçilərinə qarşı bu aqresiyyası isə vəliəhd şahzadə Məhəmməd-bin-Salmanın yeni siyasi xətti ilə izah oluna bilər. Vəliəhdliyinin ilk dövrlərində izlədiyi siyasi kursla özünü demokratik ruhlu biri kimi göstərən şahzadə indi bu azadlıqları məhdudlaşdırmaq siyasəti yürüdür. Ona bu siyasət zamanında hakim nəsil arasındakı özünə müxalif olan digər şahzadələrlə haqq-hesab çürütmək üçün lazım idi. Çünki Məhəmməd gərgin siyasi mübarizədə Qərbin dəstəyinə ümid edirdi və umduğunu tapdı da. Nəticədə bütün siyasi rəqiblərini neytrallaşdıra bildi və indi də sərt rejimini fərqli şəkildə yenidən qurur. Bunun birinci hədəfi isə hüquq müdafiəçiləridir.
Üçüncü suala gəlincə isə rəsmi Vaşinqton məsələyə müdaxilə etməsə iki dövlət arasındakı münasibətlər hədsiz gərginləşə və bu mövzunun əvvəlində də qeyd etdiyim kimi OPEC daxilində çatı əmələ gətirə bilər. Bu isə neftin qiymətinin nəzarətdən çıxmasına səbəb ola bilər. Səudiyyə ABŞ üçün önəmli ölkədir. Bu ölkənin ən adi nəzarətsiz hərəkəti regionda rəsmi Vaşinqtonun siyasətinin iflası ilə nəticələnə bilər. ABŞ ilə Kanada arasında isə sıx mənəvi yaxınlıq var. Problem hələ ki, dünya mediasının gündəmində yaddan çıxmış görünür. Görünən budur ki, məsələ hələ ki, dondurulub. Bu havanın isə ABŞ-dan əsdiyinə heç şübhə yoxdur. Çünki hazırki çətin dönəmdə Ağ Ev iki böyük müttəfiqi arasında gərginliyi istəmir. Zənnimcə məsələ yenə ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə həll olunacaq və çox da uzamayacaq. Yaxın zamanlarda kral Salmanın, yaxud şahzadə Məhəmmədin Ağ Evdə Donald Trampın vasitəçiliyi ilə Kanadının baş naziri Castin Trüdo ilə görüşməsi gözləniləndir. Hər halda Qərbin Türkiyənin ardınca Səudiyyə Ərəbistanı kimi böyük müttəfiqini də adi bir məsələ üstündə itirməsi onun üçün Şərqdən əl çəkmək anlamına gələr.
Politoloq Zeynalabid Əmrəliyev
