Ermənistanda artıq bir ildən çoxdur ki, siyasi sabitlik təmin edilə bilmir. Buna əsas səbəb ölkənin “keçid dövrünə” qədəm qoyması və ardıcıl olaraq keçid dövrünün ziddiyyətləri ilə qarşılaşmasıdır. Bu yazıda Ermənistanda keçid dövrünün problemləri, ölkə daxilində baş verən hakimiyyət böhranı, bitmək bilməyən mitinq və küçə nümayişləri, klanlar arasında mübarizə və s. araşdırılacaq.
Ermənistanda baş verən siyasi böhran getdikcə dərinləşir. 7 aylıq Paşinyan hakimiyyəti demək olar ki, bu günə qədər ən çətin sınaqla qarşı-qarşıyadır. Bu sınaq isə Ermənistanda bütöv hakimiyyəti ələ almaqla bağlıdır.
Beləki, Ermənistanda icraedici hakimiyyət Paşinyan qrupunun əlində olsa da, qanunverici hakimiyyət hələ də Sarkisyanın partiyası olan Respublikaçıların əlindədir. Respublikaçılar parlamentdə nisbi çoxluğa sahibdirlər. Onlar parlamentdə 105 yerdən 58-nə sahibdir. Respublikaçıların parlamentdə ittifaq halında olduqları Daşnaksütyun partiyası isə 7 yerə malikdir. Paşinyanın partiyası olan Vətəndaş Müqaviləsi partiyası isə cəmi 9 yerə sahibdir. Yəni, bu göstəricilər onu ifadə edir ki, bu gün Paşinyan ölkənin baş naziri olsa belə onun hökumətinin taleyi hələ də parlamentin əlindədir və parlament əsas qanunverici orqan olaraq Paşinyanın siyasi cəhdlərinin qarşısını ala bilir.
Bunun ən bariz nümunəsi 2 oktyabrda parlamentin Paşinyanın keçirmək istədiyi seçkiləri əngəlləmək üçün “erkən seçkilər” haqqında qərar qəbul etməsi idi. Bu qanunda erkən seçkilər erməni qanunvericiliyinə uyğun hesab edilmədiyindən qadağan edilir.
Qəbul edilən qanun Ermənistanda siyasi böhranı daha da genişləndirdi. Hal-hazırda baş verənlər isə hakimiyyət uğrunda gedən mübarizədir desək, yəqin ki, yanılmarıq. Burada bir faktı da qeyd etmək lazımdır ki, Paşinyanın ətrafında ciddi siyasi füqurlar yoxdur. Paşinyan hakimiyyəti birbaşa kütləyə arxalanır. Buna misal kimi qeyd edə bilərik ki, parlamentin qəbul etdiyi qanundan sonra da Paşinyan ilk olaraq, xalqa müraciət etdi. Yenə mitinqlər, yenə küçə nümayişləri...
Bəs niyə Paşinyan erkən seçkilər haqda qərar qəbul etdi?
Əslində mahiyyət etibarilə Paşinyanın parlament seçkiləri haqqında irəli sürdüyü təklif çox uğurlu strateji addımdır. Çünki Paşinyan yaxşı bilir ki, bu gün Ermənistan parlamentar demokratik sistemə sahibdir. Bu sistemdə ən ali dövlət qurumu parlamentdir və hazırda parlament Paşinyanın deyil, müxalifətin əlindədir. Paşinyan dərk edir ki, bu hal davam edərsə onun hakimiyyətinin gələcəyi üçün ciddi problem yarana bilər. Çünki, hər parlament kimi erməni parlamenti də “impiçment səlahiyyətinə” (hökuməti müəyyən səbəblərə görə hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq) sahibdir. Həmçinin, parlament və hökumətin fərqli siyasi qurupların əlində olması ölkədəki siyasi böhranı daha da dərinləşdirə bilər. Ermənistanda meydana gəlmiş situasiyada nə hökumət, nə də parlament effektiv fəaliyyət göstərə bilməz. Çünki istər-istəməz bu qurumlar bir-birindən qarşılıqlı asılı vəziyyətdədir. Belə olan halda ölkədə hökümətin yürütdüyü siyasi xəttə uyğun olmayan qanunlar qəbul edilə və ya əksinə parlamentin qəbul etdiyi qanunlara hökumət tərəfindən əməl edilməyə bilər.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz arqumentlər onu ifadə edir ki, Paşinyan bu məsələdə ağıllı addım atıb. 2020-ci ilə qədər belə şəraitdə dövləti idarə etmək mümkün deyil. Burada bir faktı da qeyd etməyimiz yerinə düşər. Ötən günlərdə İrəvan Şəhər Meriyasına keçirilən seçkilərdə Paşinyanın dəstəklədiyi namizəd Hayuk Marikyan 81% səs topladı. Bu Paşinyanın öz seçicisinə olan inamını artırdı. Həmçinin, Ermənistanda həyata keçirilən genişmiqyaslı sorğuda vətəndaşların 85%-inin Paşinyanı dəstəklədiyi muəyyən edilib. Paşinyan da məhz bu amilləri nəzərə alaraq bu gün xalqın dəstəyinin özünə tərəf olduğu bir zamanda parlament problemini həll etmək, Sarkisyan və Köçəryanın qalıqlarının parlamentdən və bütün Ermənistandan silib atmağa çalışır.
Paşinyanın bu niyyəti erməni xalqı tərəfindən çox müsbət qarşılansa da, ölkə daxilində millətçi və radikal mövqeləri ilə seçilən Daşnaksütyun, Respublikaçılar, Sasna Tsrer və digər partiya və qruplaşmaların, həmçinin, Dağlıq Qarabağda özünəməxsus nüfuzu olan Köçəryanın və digər siyasi fiqurların kəskin etirazına səbəb oldu.
Bu gün respublikaçıların Paşinyanla birbaşa siyasi mübarizəyə girişməsinin iki əsas səbəb var:
- Birinci səbəb ondan ibarətdir ki, respublikaçılar yaxşı bilirlər ki, parlament seçkilərində uduzacaqlar və onlar hələ uzun müddət Ermənistanda iqtidar olmaq şanslarını itirəcəklər;
- İkinci səbəb isə Rusiya ilə bağlıdır ki, rus hökuməti 20 ilə yaxındır regionda hər sözünə əməl edən respublikaçıların erməni siyasi politrasından birdəfəlik silinməsini istəmir.
Lakin bütün bunlara rəğmən fikrimcə, Ermənistandakı hadisələrin gələcəyində vətəndaş qarşıdurması və dövlət çevrilişi kimi halları əngəlləmək üçün parlament bir an öncə buraxılmalı və yeni bir siyasi hakimiyyət formalaşdırılmalıdır. Bunun üçün də ciddi addımlar atılır. Beləki, 2 oktyabrda parlamentin erkən seçkilərin əngəllənməsi haqqında qəbul etdiyi qanun ölkə prezidenti Armen Sarkisyan tərəfindən qəbul edilməyib. Həmçinin, erməni parlamentində ikinci ən çox üzvə sahib olan partiya (31 nəfər) “Tsakuryan Alliance” (Çiçəklənən Ermənistan) Paşinyanın mövqeyini dstəklədiyini açıqlayıb.
Sonda Ermənistanda baş verən hadisələrə yekun bir şərh versək, qeyd edə bilərik ki, xalq Paşinyanı dəstəkləyir və parlament xalqın iradəsinin qarşısında daha artıq dura bilməz. Parlament gec və ya tez buaxılacaq. Lakin bu prosesin uzadılması ermənilərin daxildə yeni problemlərinin yaranmasına, həmçinin siyasi sabitliyin təmin edilə bilməməsinə gətirib çıxara bilər. Azərbaycana da Ermənistanda olan qarışıqlıq qətiyyən sərf etmir. Bu Azərbaycan maraqlarına uyğun deyil. Erməni politoloqlarının fikirlərinin əksinə, Azərbaycan diplomatiyası üçün hazırki vəziyyətdə Ermənistanda kimin iqtidar olmasının heç bir önəmi yoxdur. Azərbaycan Ermənistan da daxil olmaqla heç bir dövlətin daxili işinə qarışmır. Azərbaycanın sadəcə erməni hökumətindən bir tələbi mövcuddur ki, o da Dağlıq Qarabağ probleminə konstruktiv yanaşmanı özündə ehtiva edir.
Nicat İsmayılov
