Mayın 26-da, Bazar günü açıqlanan ilkin nəticələr göstərir ki, mərkəz-sağçı Avropa Xalq Partiyası (EPP) və mərkəz-solçu Sosialistlər və Demokratların Mütərəqqi İttifaqı (S&D) yetərincə səs toplayıb. Lakin bu, əksəriyyət üçün kifayət deyil. Yaşıllar, Liberallar, habelə Fransa və İtaliya kimi ölkələrdə ifrat sağçılar daxil olmaqla, Avroskeptiklər uğur qazanıblar. Seçkilərdə iştirak 1979-cu ildən bəri ilk dəfə çox yüksək, bütün üzv ölkələrin (28) əksəriyyətində son 20 ildə ən azı 50,5 faiz səviyyəsində olub. 2014-cü ildə avropalı seçicilərin cəmi 42,6 faizi seçkilərə qatılıb.
Avropa İttifaqının 28 ölkəsi ötən həftə Avropa Parlamentinə seçkilər keçirib. 751 yerlik Avropa Parlamenti Aİ-nin üst səviyyəli qərarverici orqanı olmasa da, onun tərkibi daxili siyasətlə bağlı bəzi məsələlərə əhəmiyyətli təsir göstərir.
Avropa seçkiləri ilə maraqlanmırıq, lakin bu seçkilər, şübhəsiz, biz istəsək də, istəməsək də, bizimlə məşğul olacaq. Avropa Birliyi ölkələrində keçirilən seçkilər, necə deyərlər, millətçi qüvvələrin qələbəsini təsbit etdi. Lakin bu, artıq uzun müddətdir, bir neçə ildir ki, davam edən bir prosesdir. Hal-hazırda Azərbaycan cəmiyyətini çıxmaqla dünyanın bütün ölkələrində millətçilik baş alıb gedir. Azərbaycanlılar millətçilikdə dünyada sonuncu yerdədir. Mən millətçlik deyəndə irqçiliyi nəzərdə tutmuram, milli ruhun inkişafı Azərbaycanlılar üçün önəmli olmalıdır.
Avropa Parlament seçkilərinə gəldikdə isə, bügün Avropaya hər gün miqrantlar gəlir. Ən çox miqrant müsəlman ölkələrindən gəlir. Bunun nəticəsi ona gətirib çixarib ki, Avropa ölkələrində miqarantlara qarşı çıxanlar onları öz ölkələrinə geri döndərmək üçün hətta siyasi partiyalar qurur. Fransa, İtaliya və Almaniyada miqarantlara qarşı olan partiyalar qalib gəlib. İtaliyada və Fransada ifrat sağçılar qalibdir. Salvini və Marin Le Pennin “Milli Ralli”si təxminən 57 nəfərlik yer qazanıb. İtaliyadakı ilkin nəticələrə görə, Salvininin Liqası 33.6% səslə liderlik edib. Salvini deyib: “İtaliyadakı birinciyik, indi Avropanı dəyişəcəyik”. Bir il əvvəl “Beş ulduz” Hərəkatı ilə koalisiyada Liqa səslərin yalnız 17 faizini almışdı. Fransada Le Penin partiyası Makronun partiyasını ötərək 22 mandat qazanıb (23,5%). Almaniyada Alternativ Almaniya Partiyasına səs verənlərin sayı artıb. Ən çox sevinən İtaliya Daxili İşlər Naziri olub. Mən İtaliyaya heç bir miqrantın daxil olmasına imkan verməyəcəm deyib. Müsəlman ölkələrindən Avropaya gələnlərin əsas səbəbi azadlıq istəməkləridir. Miqrantların öz ölkəsinə daxil olmasına imkan verən Almaniya baş naziri Merkel oldu. Merkeli bü günə qədər Almaniya vətəndaşları durmadan tənqid edir. Avropada və dunyada millətçilik çox təhlükəli vəziyyətə çatıb. Avropalıların miqrantları istəməməsinin ən böyük səbəbi təhlükəsizlik məsələsidir. Avropadakı siyasətçilər miqrantlar üzərindən səs toplaya bilirlər. Amma Türkiyədəki müxalifət seçkilərdə deyir ki, qalib gəlsək Suriyalıları öz ölkəsinə geri göndərəcəyiz. Amma səs toplaya bilmirlər. Son bələdiyyə seçkilərində bu fikirlər muxalifətə bir az səs qazandıra bildi.
Türkiyəlilər başqa cür düşünürlər. Türkiyəlilərə görə miqrantlar gəlib onların ölkəsində işləyirlər, pul qazanırlar və öz ölkələrinə göndərirlər. Bizdə qalmışıq işsiz, yemək istəyirik. Bundan başqa ölkədə iki milyondan çox Suriyalı var. Amma Suriyalilarin ölkələrinə gəlməsini öz hökümətlərinin gunahı hesab edirlər. Tezliklə bütün miqrantlarının getməsini istəyirlər. Bunu demək lazımdır ki, miqrantlar Türkiyədən öz vətənlərinə geri dönsələr belə yerli vətəndaşlar miqrantların işlədiyi aşağı səviyyəli işlərdə işləməyəcklər. Hətta iş o yerə gəlib çatib ki, Türkiyədə təhsil alan tələbələri istəmirlər. Zənn edirlər ki, onların övladlarının haqqına girirlər onların təhsil almaq huqunu əlindən alırlar. Başqa bir ölkəyə baxaq, məsələn maraqlı ölkələrindən bir olan Polşa. Polşada millətçi quruplar miqrantlara qarşıdır. Hətta onlar irəli gedərək ölkələrini yahudilərin idarə etdiklərini düşünürlər. Ona görə də anti-yəhudi fikirlər səsləndirirlər. Avropa parlament seçkilərində solçuların qalib gəlməsi ona işarədir ki, Avropaya ABŞ-ın qarəşmasını istəmirlər. Avropada müsəlman miqrantların sayı hər gün artır. Ən çox da Yaxın Şərqdən və digər müsəlman ölkələrindən gəlirlər. Yaxın Şərqdən gələnlər Türkiyə üzərindən Yunanıstan, ordan da Avropaya daxil olurlar. Bu arada Avropa parlament seçkilərində Yunanıstanda iqtidar partiyası az səs alib. Yunanıstanda növbədənkənar seçkilər ola bilər. Qısaca desək, dünyada miqrantlara qarşı sərt fikirlər artır. Bəlkə də sərt fikir söyləyənlər haqlıdır. Bəlkə də haqqsızdırlar. Amma bir gerçək də var ki, insanlar öz ölkələrində rahat yaşamaq istəyirlər. Başqa bir tərəfdən baxanda miqranta qarşı olan siyasətçilər və siyasi partiyalar və hərəkatların miqrantlar işlərinə yarayır. Onların üzərində özlərinə səs toplayırlar, partiyaları ölkələrinin parlamentində yer alırlar. Bir anlığa düşünək, miqrantlar vətənlərinə döndü və siyasətçilər özlərinə necə səs toplayacaqlar. Çünkü öz ölkələrində bu siyasi partiyalar heç bir zaman tam qələbə qazana bilməyəcəklər. Mən şəxsən səkkiz dəfə Yunanıstan üzərində Avropaya getmək istəyən Yaxın Şərq ölkələrindən olan vətəndaş ilə söhbət etmək şansım olub. Hönkür-hönkür ağlayırdı, deyirdi gedirəm məni döyüb geri qaytarırlar. Sual verəndə, "Niyə getmək istəyirsən?" Cavab verir ki, vətəndaşı olduğum ölkədə insan haqları pozulur, azadlıq yoxdur. Yadıma bir maraqlı fikir düşdü. Məşhur siyasətçi, dövlət xadiminin sözlərini xatırlatmaq istəyirəm. Bir gün Avropalı siyasətçilərlə görüşəndə fikir mübadiləsi zamanı maraqlı uzaqgörən sözləri səsləndirib: Siz dunyadakı avtoritar liderləri, millətinə zülm edənləri nə zamana qədər müdafiə edəcəksinizsə həmin ölkələrdən gələn miqrantlar gəlib sizə başağrısı olacaq. Doğurdan uzaq görən sözlərdir. Zaman gəldi, miqrantlar Avropanın başına bəla oldu. Bu seçki, həm də 500 milyon Aİ əhalisinin siyasi mövqeyini qiymətləndirmək üçün bir fürsətdir. Fikrimcə, bəlkə də bu seçki Avropada populizm dalğasının sonunun başlanğıcıdır.
Teymur Qasımlı
İstanbul Universitetinin Siyasi Elmlər və Beynəlxalq Münasibətlər üzrə doktorantı