İngiltərə artıq 3 ildən çoxdur ki, "Brexit"i yəni, Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından çıxmasını müzakirə edir. "Brexit" 10-a yaxın nazirin, 1 baş nazirin, bir hökümətin istefasına səbəb olub. "Brexit"ə görə bir erkən seçki, bir referendum, 3 dəfə də parlamentə təklif təqdim edilib, bu mövzu əsasında Avropa liderlərinin onlarla görüşləri keçirilib. Yəni, Britaniya siyasətində "Brexit" artıq iqtidar savaşına, başqa bir deyimlə "taxt oyunları"na çevrilib. Və hələ də "Brexit" müəmaması çözülməyib, bu məsələ Avropanın əsas gündəmi olmaqda davam edir.
Britaniya siyasətindən Tereza Mey kimi zərif və kövrək siyasətçini “qopardan Brexit qasırğası"nın budəfəki qurbanı sərt, uzlaşmaz mövqeyi ilə seçilən türk əsilli Boris Conson ola bilər...
Conson iqtidara gələrkən əsas vədi "Brexit"i reallaşdırmaq idi. Özündən əvvəlki baş nazir T.Meyin "Brexit" məsələsində Avropa İttifaqı və Britaniya parlamentini razı sala bilmədiyinə görə ağlayaraq istefa verməsindən təsirlənən Conson “Aİ ilə razılaşsaqda, razılaşmasaqda ittifaqdan çıxacayıq” – deməklə yeni bir siyasi müzakirənin başlanğıcını qoydu və birdən-birə Britaniya parlamentində "Brexit" yox, razılaşmalı ya da əskinə, razılaşmasız "Brexit" tərəfdarları peyda oldu.
"Razılaşmasız Brexit" çox ciddi siyasi və iqtisadi riskləri özündə ehtiva edir. Əsas siyasi risk Böyük Britaniyanın tərkibində olan Şimali İralndiya ilə Aİ üzvü olan İrlandiya Respublikasının təbii sərhədləri problemidir. Əsas iqtisadi risksə ittifaqdan ayrılan Britaniyanın üzləşə biləcəyi ciddi iqtisadi problemlərdir.
Conson iqtidara gəldikdən sonra ilk hədəfinə nail olmuş, "Razılaşmasız Brexit"i gündəmə çevirmişdi. Lakin bu məsələdə Consona ən sərt zərbə öz partiyasının nümayəndələrindən gəldi. Avropa İttifaqı ilə razılaşmadan ittifaqdan ayrılmağın ölkə üçün ciddi problemlər yaradacağına inanan 21 Muhafizəkar partiya üzvü partiyanın liderinə sərt etiraz etdi. Bu vəziyyətdə Conson bu məsələnin parlamentdə müzakirəsinin uğursuzluğa səbəb olacağını anladı, çünki parlamentdə çoxluğu itirə bilərdi. Ona görə də Conson ən radikal qərarı qəbul etdi və parlamenti buraxmaq üçün Kraliçaya müraciət etdi.
Kraliça hə dedi, amma...
29 avqustda Bakhingemdə Kraliça Elizabetin qəbuluna gedən Conson muxaliflərə ilk zərbəni vurdu və Parlamenti müvəqqəti buraxmaq üçün Kraliçadan formal icazə aldı. Conson bu icazə ilə Brexit məsələsində “əl-ayağına dolaşan” parlamenti “zərərsizləşdirdi”. Ancaq Consonun parlamenti buraxmaq müraciəti həm parlamentdə, həm də meydanda ciddi etirazlarla qarşılandı. Parlamentdə "Brexit"in qatı tərəfdarları belə artıq, Consona qarşı gəldi və müxaliflərlə həmrəy oldu.
Nəticədə 3 sentyabrda müxaliflər əks hücuma keçərək parlamentdə gündəmi dəyişdirməyi bacardılar. Leyboristlər və Liberal Demokratların təziqi ilə parlament “Razılaşmasız Brexit”i gündəminə gətirdi və məsələ səsə qoyuldu. Seçkinin nəticəsi Conson üçün “fiyasko”ya çevrildi. Parlament onun planlarının üstündən xətt çəkdi, Consonun “Razılaşmasız Brexit” ideyasına veto qoyuldu.
Conson 3 sentyabrda parlamentdə ağır zərbə aldı, lakin bu hələ onun tam məğlubiyyəti anlamına gəlmir. 31 oktyabra qədər "Brexit" prosesini tamamlamağı hədəfləyən Conson vəziyyətdən çıxış yolu olaraq erkən seçimi gördü. 2017-ci ildə keçirilən seçkilərdə partiyasının 36 % səslə qalib gəlməsinə arxalanan Conson muxalifəti erkən seçimlə hədələdi. Lakin Consonun burda da əli o qədərdə güclü deyil. Belə ki, Britaniyada erkən seçimlərin keçirilməsi üçün parlamentdə deputatların 3\2-nin buna müsbət səs verməsi vacibdir. Parlamentdə isə çoxluq muxaliflərin əlindədir. (Hazırda Brtitaniya parlamentinin nümayəndələr palatasında vəizyyət belədir: Muhafizəkarlar - 289, Leyboristlər - 245, Bitərəflər – 36, Şotland Milli Partiyası - 35, Liberal Demokratlar - 15 və s.)
Əgər bu gün Razılaşmalı Brexit tərəfdarlarının parlamentə təqdim etdiyi qanun parlamentdən keçərsə "Brexit" prosesi 2020-ə qədər uzana bilər. Və bu əslində Consonun əsas vədini reallaşdıra bilməməsi və bəlkə də “Brexit qasırğası"nın növbəti qurbanına çevrilməsi mənasına gəlir.
"Razılaşmalı Brexit" Conson üçün fəlakət deyil, əksinə məqsəddir
"Razılaşmalı Brexit" isə Conson üçün fəlakət deyil, əksinə məqsəddir. Conson bütün bu oyunları Avropa üçün oynayır. "Razılaşmasız Brexit" mahiyyət üzrə bir diplomatik blefdir. Yəni, Britaniya Avropalı dostlarını özünə uyğun şərtlərlə ittifaqdan ayrılmağa razı salmağa məcbur edir. B.Conson parlamenti “Razılaşmasız Brexitə” razı salsa, 14-15 oktyabrda Avropa liderlərinin görüşünə “əli güclü” şəkildə gedəcək. O, avropalılara sübut etməyə çalışacaq ki, razılaşma olsa da, olmasa da Britaniya xalqı Avropadan ayrılacaq. Lakin bu “qumarı” oynamaq üçün əvvəlcə o, parlamentdə yenidən üstünlüyü ələ almalıdır. Bunun üçün isə erkən seçim zəruridir. Bu isə hazırda mühafizəkarlardan çox leyboristlərdən daha çox asılıdır.
Conson çox ağıllı oyun oynayır, lakin düşündüklərini reallaşdırmaq üçün onda liderlik və uzaqgörənlik bacarıqları çatmır...
Politoloq və tədqiqatçı jurnalist: Nicat İsmayılov
