Məlum olduğu kimi neft bazarında brend markalı neftin qiyməti kəskin ucuzlaşaraq 37 dollara düşüb. Bu ucuzlaşmanın səbəbi isə ötən həfətinin cümə günü OPEC + formatında keçirilən toplantıda Rusiya ilə Səudiyyə Ərəbistanının neft hasilatının azaltmaq məsələsində uzlaşa bilməməsi və hər iki dövlətin neft hasilatını artıracağını açıqlaması olub.

Neft qiymətinin kəskin ucuzlaşması bütün ölkələrin, ələfsus neft ixrac edən dövlətlərin iqtisadiyyatı üçün böyük risklər doğurur. Ona görə də Azərbaycan başda olmaqla bir çox ölkələrin ictimaiyyəti Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya arasında baş verən neft müharibəsinin nə zaman bitəcəyini gözləyir. Çünki bu savaş bitmədən neft qiymətləri stabilləşəyəcək.

Beləliklə, mövzu ilə bağlı Vaşiqtonda yaşayan Körfəz Ölkələri üzrə analitik Dr. Umud Şükri EdNews-a eksklüziv müshaibə verib:

Rusiya nə üçün OPEC və Səudiyyə Ərəbistanı ilə 2016-cı ildə imzalanan neft hasilatının azaldılması razılaşmasından çıxdı?

Bunun olacağı hələ OPEC toplantısından öncə bəlli idi. Vladimr Putinlə Rusiyanın energetika naziri Aleksandr Novak toplantı öncəsi dedilər ki, OPEC ölkələri neft hasilatını azaldacaqsa Rusiya bunu dəstəkləyəcək. Lakin Rusiyanın neft hasilatında heç bir azalma olmayacaq. Bu artıq toplantıdan bir pozitiv qərar çıxmayacağına işarə idi.

Rusiyanın belə bir taktiki gediş etməsinin səbəbi regionda bir çox məsələdə Səudiyyə Ərəbistanıyla maraqlarının toqquşmasıdır. 2016-cı ildə Putin OPEC və Səudiyyə ilə sözügedən razılaşmanı imzalarkən Səudiyyənin şirkətlərinin Rusiyanın enerji layihələrinə investisiya qoymasını, Səudiyyə Ərəbistanının Rusiyadan daha çox silah almasını hədəfləyirdi Ona görə də bu hədəflərə nail olmaq üçün neft hasilatı məsələsində uzlaşmaya getdi. Xüsusilə 2019-cu ilin sentyabrında Səudiyyəyə məxsus ARAMCO mədənlərinə edilmiş hücumdan sonra Putin Səudiyyənin Moskvadan hava hücumundan müdafiə sistemləri alacağını gözləyirdi. Lakin bunların heç biri reallaşmadı və nəticədə Rusiya ABŞ-ın da neft hasilatını durmadan artırdığını görərək razılaşmadan çıxmağı qərara aldı.

Bu sualı Səudiyyənin ABŞ-la müttəfiq olduğunu nəzərə alaraq soruşuram: Səudiyyə və Rusiya arasındakı neft mübarizəsində ABŞ-ın qazancı nədir?

Qısa müddətdə ABŞ təbii ki, bu durumdan faydalanacaq. Lakin Trampın seçki öncəsi əsas şüarının daha çox iş yerləri və daha çox iqtisadi inkişaf olduğunu nəzərə alsaq, neftin qiymətinin uzun müddət ucuz qalması Ağ Evin də maraqlarının əlehinədir. Çünki ABŞ şist neft istehsal edən ölkədir. Neftin qiymətinin uzun müddət ucuzlaşması ABŞ-ın şist neftinin istehsalına motivasiyanı aşağı salacaq. Bu da bəzi şist neft istehsalçısı şirkətlərin fəaliyyətini dayandırmasına, minlərlə insanın işsiz qalmasına gətirib çıxaracaq. Bu ssenari 2020-ci ilin payızında seçkilərə gedəcək Tramp üçün heç də uğurlu ssenari deyil. Məsələ sadəcə seçkilər də deyil. ABŞ-ın enerji təhlükəsizliyi konsepsiyasına əsasın ABŞ enerjidə xaricdən asılı ola bilməz. Yəni, şist neft istehsalı dayandırıla bilməz...

Neft hasilatını kəskin artırmaqla Rusiyaya meydan oxuyan Səudiyyə Ərəbistanının məqsədi nədir?

Güclü dövlətlər, ələfsus neft ölkələri enerji ixracatını xarii siyasətdə təzyiq aləti kimi istifadə edirlər. Səudiyyə Ərəbistanı da bu metoddan ən uğurlu istifadə edən dövlətlərdən biridir. Rusiya ilə bir çox məsələlərdə maraqları toqquşan Səudiyyə Ərəbistanı neft hasilatını 11 milyon barrelə çatdırmaq və neft qiymətlərini aşağı salmaqla, onsuz da çətin durumda olan rus iqtisadiyyatına həlledici zərbəni vurmağı hədəfləyir.

Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı neft hasilatını artırmaqla neftin qiymətinin daha da ucuzlaşacağını bilirlər. Bəs nə üçün rəqabətdə olan tərəflər nefti bu qədər ucuza satmağı gözə alırlar?

Beynəlxalq enerji bazarında durum gərgindir. Hazırda Liviyada vətəndaş müharibəsinin davam etməsi Liviya neftinin bazara çıxarılmasını gecikdirir. Əgər bu ölkədə vuruşan tərəflər olan Həftarla Əbu Sərrac hökuməti razılığa gəlsə önümüzdəki aylarda Liviya bir milyon barrelə qədər neft ixrac edə bilər. İran da sərt embarqo və Carona virus dalğasından sonra neft hasilatını minimuma endirib. Lakin ABŞ-la yeni razılaşma imzalansa İran nefti də qısa zamanda neft bazarına daxil ola bilər. Ona görə də ABŞ, Rusiya, Səudiyyə kimi hazırda enerji bazarına nəzarət edən dövlətlər maksimum dərəcədə daha çox neft satmaqla Libiya və İran nefti bazara daxil olmadan daha çox paya sahib olmağa çalışırlar. Yəni, bu məsələdə böyük dövlətlər üçün neftin qiymətindən daha vacib  olan məsələ bzarada daha çox paya sahib olmasıdır. Çünki yaxın gələcəkdə, İran, Liviya və digər dövlətlərin nefti bazara daxil olanda neftin qiyməti onsuz da düşəcək. Bu zamansa daha çox neft satan daha çox qazanacaq.

Neft savaşları və neftin qiymətində kəskin ucuzlaşma nə vaxtadək davam edəcək?

Hazırkı enerji rəqabəti nəticəsində Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı, İraq və digər neft istehsal edən dövlətlərin hər birinin iqtisadiyyatı zərər görəcək. Neft qiymətinin kəskin ucuzlaşması xüsusilə OPEC üzvlərinin iqtisadiyyatı üçün risklər doğurur. Ona görə də bu rəqabətin nə zamana qədər davam edəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Hazırda OPEC-lə OPEC+ formatının üzvü olan dövlətlər arasında danışıqlar davam edir. Bu durum iqtisadi cəhətdən bu rəqabətə girən bütün dövlətlərin əlehinədir. Yeganə qazanan dövlətsə ABŞ-dır. Belə ki, ABŞ-ın enerji təhlükəsizliyi yanacaqdoldurma məntəqlərində satılan benzinin qiymətindən asılıdır. Benzinin qiyməti düşərsə ABŞ-ın enerji təhlükəsizliyi sağlamdır, qiymət artarsa bu ABŞ üçün təhdiddir. Ona görə də neftin qiymətinin düşməsi, eyni zamanda yanacağın qiymətinin ucuzlaşması ABŞ maraqlarına qısa müddətdə uyğundur. Lakin neft qiymətlərinin uzun müddətli ucuz olaraq qalması ABŞ-ın şist neft və qaz sənayesinə zərər vura bilər. Ona görə də neft müharibəsinin uzun müddət davam etməsi o qədər də gözlənilən deyil.

Nicat İsmayılov