"COVID-19"dan əvvəlki dünya indi bizə çox cəlbedici görünür. Xəstəliyin, kütləvi işsizliyin və sosial məsafənin fonunda, pandemiyadan əvvəlki normal həyata qayıtmaq istəyi mövcuddur. Buna baxmayaraq, biz normal həyatın əslində nə olduğunu xatırlamalıyıq.

Normal dediyimiz o idi ki, enerjimizin 85 faizini tükənən enerji resurslarından əldə edir və ildə 7 milyon insan havanın çirklənməsi səbəbilə həyatını itirirdi. Normal sayılan bu vəziyyət əsrin sonunda temperaturun 3,5 C-dən yuxarı qalxmasıyla qlobal istiləşməyə gətirib çıxardı, ada dövlətləri məhv olmaq təhlükəsilə üzləşdi. Bura nəsli kəsilməkdə olan heyvanlarla qanunsuz ticarət və s. də daxildir. Pandemiyanın yaranmasında məhz normal həyatın rolu oldu.

Həmçinin yadda saxlamalıyıq ki, "COVID-19"un sağlamlığa, iş yerlərinə və iqtisadiyyata təsiri iqlim dəyişikliyinin gətirəcəyi nəticələrin kəskin formasıdır və bəzi yerlərdə bu artıq özünü büruzə verir. Əgər biz sağalaraq normal həyata can atmasaq, xəstəliyi deyil, simptomu müalicə etmiş oluruq. Biz əvvəlki vəziyyətdən daha yaxşısını qurmalıyıq.

Bir çox dövlətlər COVID-19 ilə mübarizəni dəstəkləmək üçün stimullaşdırıcı və yardım paketləri hazırlayır. Asiya və Sakit Okean ölkələrinin iqtisadiyyatına trilyonlarla dollar yatırılacaq. Bu stimullaşdırıcı tədbirlər bizə daha yaxşı, daha ədalətli bir normal həyatda yaşamağa kömək edəcək.  

Hələ pandemiyadan əvvəl BMT iqlim sahəsindəki fəaliyyətinin 2030-cu ilə qədər iqtisadiyyata 26 trilyon dollarlıq fayda verə biləcəyini, 65 milyondan çox yeni iş yerinin açılacağını və havanın çirkliliyi səbəbilə vaxtından əvvəl baş verən 700.000 ölüm halının qarşısını alacağını müəyyən etdi. 

Yol infrastrukturuna vəsait ayırmaq cəzbedici ola bilər, lakin bu maliyyə daha çox insana xidmət göstərmək üçün təkmilləşdirilmiş və daha da inkişaf etmiş ictimai nəqliyyat sistemlərinə ayrıla bilər. İctimai nəqliyyatdan çox istifadə yollarda tıxacı və beləliklə havanın çirklənməsini və tullantıları azaldacaqdır. Karantinlər, iş fəaliyyətini mərkəzləşdirmək, iş yerlərində və səyahət zamanı itirilən vaxtı və karbon qazını azaltmaq üçün IT-yə daha çox güvənməyin mümkünlüyünü göstərdi.  

 

Sənayenin bir çox sahələri normal vəziyyətə dönmək üçün yollar axtaracaq. İndiki vəziyyətdə hökumətlər şirkətlərin iqlimin yaxşılaşması istiqamətində fəaliyyət göstərmələri üçün şərtlər qoya bilər. Hökumət tərəfindən dəstəklənən avia şirkətlərdən üzərlərinə ciddi öhdəliklər götürmələri və tullantıların azaldılması üçün daha sərt tədbirlər görülməsi istənməlidir ki, bu da sənaye sahəsində milyonlarla insanın məşğulluğunu və uzunmüddətli davamlılığı təmin etmək üçün lazım olacaqdır. 

 

Avtomobil sənayesindəki güzəştlər elektrik mühərriki ilə işləyən nəqliyyat vasitələrinin istehsalındakı investisiyalara və səmərəliliyin artırılması texnologiyalarına yönəldilə bilər. Dünyada enerji resurslarına ayrılan subsidiyaların təxminən üçdə biri inkişaf etməkdə olan Asiya ölkələrinin payına düşür. 

 

Asiya və Sakit okean bölgəsində hökumətlər lazımi tədbirlərini görmək üçün az maliyyə imkanlarına malikdirlər.  

 

Kənd təsərrüfatına və enerji resurslarına qoyulan subsidiyalar onların ləğvinin sosial təsiri azaldıqda, neft qiymətlərinin rekord həddə aşağı düşməsi zamanı effektli ola bilər.  

 

Yaşıl istiqrazlarla enerji səmərəliliyini təmin etmək və bərpa olunan enerji layihələrini maliyyələşdirmək mümkündür. Çin, Yaponiya və Koreya Respublikasından başqa bölgələrdə yaşıl istiqrazlar azdır. İndi "COVID-19"dan sonra davamlı və dayanıqlı bir inkişafı dəstəkləmək üçün əsaslandırılmış ideyalardan faydalanmağın zamanıdır.

 

COVID-19 təbiətdən bizə ötürülən bir mesajdır. Davam etməkdə olan iqlim böhranı da bu cürdür. Normal bildiklərimiz artıq işə yaramır. Daha yaxşı bir həyat qurmalıyıq.

 

 

Armida Salsiah Alisjahbana - Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinin müavini və BMT-nin Asiya və Sakit Okean üzrə İqtisadi və Sosial Komissiyasının icraçı katibi

 

 

İnger Andersen - Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinin müavini və BMT Ətraf Mühit Proqramının icraçı direktoru