27 sentyabrda müharibə başlayandan bəri, Ermənistan Silahlı Qüvvələri döyüşlərdə Azərbaycan ordusuna məğlub olduqları üçün münaqişə zonasından uzaq Gəncə və digər şəhərlərdəki mülki yaşayış məntəqələrini artilleriya, kasetli bombalar və raketlərlə atəşə tutdular. Bir sıra ekspertlər münaqişə olmayan bölgələrdə yaşayan günahsız mülki şəxslərin hədəf alınmasının beynəlxalq hüquq normalarını və Cenevrə Konvensiyalarını açıq şəkildə pozduğunu bildirdilər.

İrlandiyalı tarixçi Patrik Uolş Eurasia Diary portalına müsahibəsində, erməni təcavüzünü və beynəlxalq medianın erməni vəhşiliyinə qarşı haqsız yanaşmasını, həmçinin ATƏT-in Minsk qrupunun Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həllimdə riyakarlıq nümayiş etdirməsini tənqid etdi.

Dr. Patrik Uolş, tarixdə erməni iddiaları və soyqırımı mövzusunda tənqidi yazılar yazan azsaylı qərb tarixçilərindəndir. O, çox sayda kitabın müəllifi, siyasi analitikdir, vətəni İrlandiyada tarix və siyasət fənnlərindən dərs deyir.

- Hörmətli professor, ilk növbədə yeni Qarabağ müharibəsi haqqında fikirlərinizi bizimlə bölüşməyə razılıq verdiyiniz üçün sizə təşəkkür edirəm. Yaxşı bilirsiniz ki, günahsız mülki insanlara qarşı erməni vəhşiliyinə məhəl qoymayan beynəlxalq mediada Qarabağ müharibəsində Ermənistanı “qurban” və Azərbaycanı “təcavüzkar” kimi göstərən acınacaqlı vəziyyət yaranıb. Deyə bilərsinizmi bunun əsas səbəbi nədir?

- Səbəblərdən biri budur ki, Qərbin və xüsusən də ABŞ-ın və İngiltərənin indi koronavirus, seçkilər və Brexitlə bağlı o qədər problemi var ki, Qarabağla bağlı xəbərlərin geniş yayılması üçün şərait yoxdur. Gündəmdə ABŞ və İngiltərədəki daxili böhranlarla bağlı xəbərlər üstünlük təşkil edir. İkincisi, Qərbdə insanlar Qafqaz haqqında demək olar ki, məlumatsızdırlar və buradakı həqiqətlər barədə az bilirlər. Üçüncüsü, tarixi səbəblərdən, xristian təəssübkeşliyindən və Qərb mediasında erməni lobbisinin müvəffəqiyyətindən dolayı Ermənistanın lehinə qərəz mövcuddur.

- ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həllində göstərdiyi riyakarlıq haqda nə düşünürsünüz?

- Rusiya və Fransanın erməniləri dəstəkləməkdə böyük maraqları var. ABŞ bölgəyə təsirini azaldıb. Regionda balansın yaradılması naminə ABŞ-ın iştirakı olmadan ədalətli tarazlıq qurmaq mümkün deyil. Minsk Qrupu Azərbaycana qarşı yönəlib və münaqişənin davamlı və sülh yolu ilə həll edilməsi üçün Türkiyə/Rusiya dialoqu olacaq.

- Azərbaycan, ərazilərinin erməni işğalından azad edilməsi ilə bağlı davranışı necə olmalıdır?

- Keçmişdə olanlara rəğmən, erməni sakinlərinə alicənablıq göstərməklə. Onlar Atatürkün məğlub etdiyi düşmənlərinə münasibətini nümunə götürməlidirlər. Bu davranış gələcəkdə yaxşı münasibətlər qurmağa imkan verir. İrlandiyalı vətənpərvər Bobby Sands bir dəfə “İntiqamımız uşaqlarımızın gülüşü olacaq” ifadəsini işlədib. Bu ən yaxşı münasibətdir. Yüksək mənəviyyata sahib olaraq və ermənilərin aşağı səviyyədə yollarına davam etməsinə icazə verməklə. Dünya buna görə Azərbaycanı mükafatlandıracaq.

- Sizcə, Qarabağın erməni işğalçı qüvvələrindən azad edilməsi Cənubi Qafqazda sülh və təhlükəsizliyə necə təsir göstərəcək?

- Bu yeganə davamlı həll yoludur. Münaqişənin başqa cür həlli gələcək nəsillərin eyni döyüşlərə cəlb olunacağı yeni qarşıdurma ilə nəticələnəcək. Əsas məqsəd bu şansdan hər kəs üçün birdəfəlik həll yolu tapmaq üçün istifadə etmək olmalıdır. Güzəştlər edilə bilər və qələbə tamamilə son qoymayacaq. Müharibələr nadir hallarda tam qələbə ilə nəticələnir. Ancaq davamlı barışı təmin edərsə, davamlı qələbə daha yaxşı olar. Azərbaycanın suverenliyini əlində saxlaması üçün çətin və incik erməni əhalisi ona həm qan, həm də maliyyə baxımından baha başa gələcək.

- Osmanlı İmperiyası və Cənubi Qafqazın tarixi ilə bağlı kitablarınızı və araşdırma yazılarınızı gördük. Tarixçi kimi Azərbaycanın Qarabağ tarixindəki mövqeyi barədə nə deyə bilərsiniz?

- Azərbaycanlılar və ermənilər Qarabağda uzun müddətdir birgə yaşayıblar. Bir əsr əvvəl rus müstəmləkəçiliyi xristian çoxluğa kömək etmək üçün erməniləri məskunlaşdırana qədər azərbaycanlılar burada çoxluq təşkil edirdilər. 1918-ci ildən və Çar hakimiyyətinin süqutundan, 1990-cı illərə qədər Qarabağ Azərbaycan hakimiyyəti altında, ADR, Britaniya və Sovet işğalı altında olub. Yalnız ermənilər Qarabağın yalnız onlara aid olduğunu hesab ediblər. Əslində bu, Azərbaycan faktiki suverenliyi altına qaytarılmalı və bərabərlik və sabitliyi təşviq etmək üçün möhkəm təminat alan muxtariyyət verilməli olan ortaq bir ərazidir. Qarabağ 1920-ci ildən 1990-cı ilədək buna bənzər sistemdə olanda hər şey mükəmməl olmasa da, insanlar birlikdə yaşayırdılar və buranı sərbəst ziyarət edirdilər. Son 28 ildə etnik cəhətdən təmizlənmiş və hər mənada - iqtisadi, sosial və demoqrafik cəhətdən azalan bir yerdir. Qarabağ üçün erməni həlli tamamilə uğursuz oldu. Ermənistan pariah bir dövlətə çevrildi, böyük ölçüdə dünyadan qopdu. Bütün tərəflərin, bütün bölgə üçün barışıq və sabitliyi təmin edən yeni, funksional bir həll yoluna ehtiyacları var.

Müsahibəni götürdü: Yunis Abdullayev 

Tərcümə etdi: Gülnar Səlimova