Məşhur atalar sözü var: Öz gözündə tiri görməyən başqasının gözündə çöp axtarır.
İndi bu misaldan yola çıxaraq soruşaq: ABŞ Qarabağda kimin gözündə, nəyin çöpünü axtarır?
Söhbət ondan gedir ki, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Linn Treysi Qarabağla bağlı növbəti qalmaqallı açıqlama verib:
“ABŞ-ın Qarabağ siyasəti belədir: Biz əminik ki, Qarabağın statusu həll edilməlidir, konflikt hələ öz həllini tapmayıb. Maraqlardan biri ərazi bütövlüyüdür. Amma Dağlıq Qarabağ xalqının öz müqəddəratını həll etmə hüququ əsas prinsiplərdən biri olaraq qalır və bu inkar edilə bilməz”.
Qeyd edək ki, bu, xanım səfirin ilk belə açıqlaması deyil. Treysi dəfələrlə “Şübhəsiz, otuz illik münaqişə və gərginlik bir gecədə həll oluna bilməz. Amma bizim üçün mühüm olan fundamental məqamlar var. Biz Dağlıq Qarabağın statusu məsələsinin həll edildiyini hesab etmirik. O, Minsk Qrupunun gündəliyində qalmaqdadır” deməklə yumşaq şəkildə desək rəsmi Bakının xətrinə dəyib. Kobud şəkildə desək, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı hörmətsizlik edib.
Xanım Treysiyə cavab hələ ötən həftə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyindən verilib və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin müvafiq sərəncamı ilə Dağlıq Qarabağın yerində Qarabağ və Zəngəzur iqtisadi rayonlarının yarandığı və bu ərazilərin Azərbaycan ərazisi olduğu açıq şəkildə qeyd edilib.
Lakin bu cavab görünür Linn Treysi üçün çox da effektiv olmayıb ki, özünün status boşboğazlığına yenə də davam etdirir.
Lakin xanım Treysi anlamalıdır ki, Qarabağ məsələsində ABŞ ən son mövqe nümayiş etdirəcək ölkələrdən biridir. Niyə? Çünki 28 il ərzində Minsk Qrupunun həmsədri ABŞ Azərbaycan torpaqlarını işğal etmiş Ermənistana heç bir ciddi reaksiya verməməklə yanaşı, yekun sülhün əldə edilməsinə də heç bir töhfə verməyib.
Ötən əsrin 90-cı illərində dünyada yeganə qlobal güc hesab edilən Amerika Qarabağdakı qanı durdurmaq və işğala son qoymaq üçün tükünü də tərpətməyib. Əgər rəsmi Vaşinqton prosesə müdaxilə edib, Ermənistan işğalına son qoysaydı, Kəlbəcər, Laçın, Şuşa və Xocalı da daxil olmaqla işğal olunmuş bütün rayonlarımızdan erməni qoşunlarının çıxmasına yardım etsəydi, bəlkə də bu gün (və ya dünən) bizdən erməni lobbisinin xətrinə “biçarə ermənilərə heç olmasa bir muxtar vilayət statusu verməyi” xahiş etməyə üzü olardı.
Lakin təəssüflər olsun ki, bu baş vermədi. Əksinə, ABŞ 1992-ci ildə işğal və terrorla üz-üzə qalan Azərbaycana hər cür yardımı əngəlləyən “907-ci düzəliş”i qəbul etdi. Və təxmin edin, bu düzəlişin qəbul olunmasında xüsusi canfəşanlıq göstərən və ləğvinə qarşı çıxan siyasətçilərin başında kim gəlirdi?! Hazırkı ABŞ prezidenti Co Bayden. O Bayden ki, Ronald Reygandan sonra ikinci dəfə erməni soyqırımını tanıdığını bəyan edən prezident olaraq tarixə düşdü. O Bayden ki, təmsil etdiyi Demokratlar Partiyası erməni lobbisi tərəfindən bütün seçkilərdə dəstəklənir. Bizcə, artıq məsələ aydındır, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Treysinin “status” çərənnəməsinin də qaynağı bəllidir...
Keçək xalqların öz müqəddəratını həll etməsi məsələsinə. Xanım Treysi bu prinsipin alovlu təbliğatçısı kimi özünü aparır. Doğrusu, Azərbaycan heç vaxt bu prinsipin əleyhinə olmayıb və ola da bilməz. Çünki Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bu prinsipə istinad edərək istiqlalını dünyaya elan edib. Lakin xalqların öz müqəddəratını təyin etməsi istənilən ölkədə istənilən xalqın müstəqil dövlət yaratması anlamına gəlmir, heç beynəlxalq hüquq da buna icazə vermir. Belə ki, əgər xalqların öz müqəddəratını təyin etməsi prinsipi varsa, buna müvafiq “uti-possidetis” prinsipi də var. Bu prinsip dövlətlərin müstəqilliyini elan etdiyi anda sahib olduğu ərazilərin onun mülkiyyəti hesab edilməsini özündə ehtiva edən beynəlxalq hüquq normasıdır. Yəni, Azərbaycan müstəqilliyini elan edərkən sahib olduğu ərazilər, beynəlxalq hüquqa görə onun ərazisi hesab edilir. Məhz buna görə bütün dünya, o cümlədən, ABŞ 28 ildir qondarma rejimin müstəqilliyini tanımaqdan imtina edir.
Hə, birdə, xanım Treysi xalqların öz müqəddəratını təyin etməsini ehtiraslı surətdə dəstəkləyirsə, buyursun, ABŞ-ın Kaliforniya ştatındakı “Yes Kaliforniya” adlı separatçı qrupa qoşulsun. Daha bizim torpağımızda ermənilər üçün status davası aparmasın. Yəni, öz gözündəki tiri görsün!
Qeyd edək ki, Kaliforniyada son 20 ildə müstəqillik tərəfdarlarının sayı kəskin artıb. Xüsusilə, Donald Trampın ABŞ prezidenti seçilməsindən sonra aktivləşən “Yes Kaliforniya” adlı qrup Kaliforniyanın ABŞ-dan ayrılması və müstəqilliyini elan etməsi üçün 2016-cı ildə böyük bir kampaniya başladıb. Qrupun liderlərindən biri Luis Marinelli Kaliforniyanın müstəqilik elan etməsi halında öz göstəricilərinə görə dünyanın ən böyük 6-cı iqtisadiyyatına sahib olacağı və Fransa kimi G-7 üzvü ola biləcəyini bildirib.
Qeyd edək ki, Kaliforniyanın 39 milyon əhalisi və 423 min kvdatrat metrlik ərazisi var. Və ən əsası, son anket göstəricilərinə görə, Kaliforniyada əhalinin 33 %-i ABŞ-dan ayrılıb, müstəqillik qazanmağın tərəfdarıdır.
Qısası, gözləyirik ki, xanım Treysi diplomatik missiyası sonlanan kimi Kaliforniyaya yollanıb, separatçı hərəkata qoşulacaq. Yeri gəlmişkən, Kaliforniyada ermənilərin də sayı xeyli çoxdur. Bəlkə, elə xanım səfir orada ermənilər üçün bir status da qondarar. Qarabağda 25 minlik erməniləri də özü ilə Kaliforniyaya aparar. Biz də xanım Treysini “boşboğaz diplomat” yox, “erməni ilahəsi Treysi” adlandırarıq...
Nicat İsmayılov