Foreign Policy (Xarici siyasət) jurnalı 2018-ci ildəki nömrələrindən birində Çinin xarici siyasətini “yırtıcı-canavar” diplomatiyası olaraq izah edib.
Son illərdə Türkiyənin aktiv şəkildə yürütdüyü hücum diplomatiyasını da eyni adla izah edirlər. Həmçinin bu yanaşma türk siyasətini şərh etmək üçün daha effektivdir. Çünki canavar, daha dəqiq desək, boz qurd türk mifologiyasında xüsusi yeri olan bir heyvandır və türklüyü simvolizə edir.
Rus xarici siyasəti isə daim “ayı siyasəti” adlandırılıb. Buna səbəb rus mifologiyasında ayının insanların dostu kimi təqdim edilməsi və rus çarı IV İvanla (Qəzəbli İvan) tərəfindən ayının dövlət rəmzinə çevilməsidir.
Ötən gün “canavar” “qonur ayı”nın pəncəsini tapdalayıb. Məsələ ondadır ki, Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi Krımda Rusiya Dövlət Dumasına keçirilən seçkiləri, ümumiyyətlə Krımın işğalını tanımadığını və yarımadanın Ukrayna torpağı olduğunu bəyan edib.
Dərhal Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova açıqlama verərək Türkiyəni yumşaq formada təhdid edib:
“Rusiya Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin Krımdakı seçkilərlə bağlı açıqlamasını “nəzərdən qaçırmayacaq” və bundan gərəkli nəticələri çıxaracaq. Həmçinin Türkiyənin Krımda keçirilən seçkilərlə bağlı mövqeyi iki dövlət arasındakı münasibətlərə mənfi təsir edəcək”.
Qısası, “qonur ayı” “canavara” barmaq sirkələdi və cavab verəcəyi ilə təhdid etdi.
Rusiyanın barmaq sirkələdiyi bir zamanda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan BMT toplantısı üçün getdiyi Nyu-Yorkda ardıcıl görüşlər keçirir. Görüşlərin biri də ABŞ prezidenti Co Baydenlə nəzərdə tutulur. Baydenlə görüşdən sonra Ərdoğanın təyyarəsinin istiqaməti Moskvaya yönələcək. Rusiyanın cənub paytaxtı sayılan Soçidə Putinlə çay da içəcək. Hər iki görüşdə də Ərdoğanın masasındakı xəritə Suriya xəritəsi olacaq.
Suriyada isə el dili ilə desək aləm bir-birinə dəyib. İki həftə əvvəl şəhid olan türk əsgərləri, İdlibə Putin işarəsi ilə atılan raketlər, Türkiyə-Suriya sərhədi yaxınlığında atəş səsləri, küskün İran, qəzəbli İsrail... Qısası, Suriyada nə istəsən var.
Belə bir məqamda Türkiyə Krım məsələsində Rusiyanın üstünə gedir. Niyə? Əvvəla, Ukrayna Türkiyənin (oxu – NATO-nun) təbii müttəfiqidir. NATO/ABŞ Ukraynanı “ayı” zərbələrindən birbaşa xilas edə bilmədiyi üçün hazırda bu ölkənin silahlı qüvvələrinin hərbi cəhətdən təkmilləşdirilməsi və qismən təchizatı Türkiyənin üzərindədir. Türkiyə də öz növbəsində Qara dənizdəki nüfuzunu gücləndirmək və hərbi sənaye məhsullarını ixrac etmək üçün Ukrayna ilə müttəfiqlikdən böyük mənfəət əldə edir. “Bayraktar”ları Azərbaycandan sonra Ukraynaya ixrac edən Türkiyə gələcəkdə “Milgem” layihəsi əsasında Ukrayna dəniz qüvvələrinin də modernizasiyasını öz üzərinə götürməyi planlaşdırır. Bu baxımdan Ankara Kiyevin gözündə etibarlı müttəfiq imicini itirməmək üçün Rusiyanın etirazlarına rəğmən bu ölkəni dəstəkləyir.
Bundan savayı Qarabağ məsələsinin həllinə yardım edən Türkiyə birbaşa olmasa da, dolayı yollarla Qafqazdakı Qarabağ masasında təmsil olunur. Eyni şəkildə rəsmi Ankara Krım masasında da yer tapmağa çalışır. Lakin Putin Ərdoğanın bütün diplomatik addımlarına soyuq cavablar verməklə Türkiyəni Krım masasına yaxın buraxmır. Buna görə də Türkiyə Krım məsələsində “ayının” ayağını qəsdən basır ki, bu oyuna daxil olsun.
Ankaranın Krımla bağlı hər diplomatik hücumuna Moskva Suriyada İdlibə raket hücumlarıyla cavab verir. İdlibsə bu dəfə “canavarın” öz sərhədində yerləşən ən yumşaq əzası hesab edilir.
Putin ilk genişmiqyaslı hücumdan sonra İdlibdən yüz minlərlə suriyalının Türkiyəyə axın edəcəyinin və bu axının Ərdoğanın siyasi karyerası üçün ciddi təhlükə ola biləcəyinin fərqindədir. Buna görə də o, İdlibi Ərdoğanı küncə sıxmaq üçün bir vasitə kimi istifadə edir. Ərdoğansa İdlib probleminin siyasi həlli üçün durmadan yeri diplomatik metodlar, layihələr təklif edir. Lakin hələlik bir nəticə əldə edə bilmir.
Bəs nə olacaq, “ayı” və “canavar” toqquşması baş tutacaqmı?
Doğrusu, Türkiyə və Rusiya yerləşdikləri region etibarilə müxtəlif məsələlərdə vaxtaşırı qarşı-qarşıya gəlsələr də, bu iki dövlətin bir o qədər də bir-birinə ehtiyacı var. Xüsusilə, ABŞ-ın Yaxın Şərqi tərk etməyə başladığı bir dövrdə Türkiyənin Rusiya ilə əməkdaşlığa daha böyük ehtiyacı yaranır. Eyni şəkildə Türkiyənin Suriyadakı varlığı İranın regiondakı nüfuzunu balanslaşdırmaq üçün Rusiyaya hava-su kimi gərəklidir. Bu baxımdan tərəflərin nə İdlib, nə də Krım üstündə bir-birilərilə toqquşmaya gedəcəyi gözlənilmir. Lakin istər Krım, istər Qarabağ, istərsə də İdlib və digər problemlərdə bu iki dövlətin birdəfəlik uzlaşması da bir o qədər də mümkün görünmür.
Nəticədə, “ayı” ilə “canavar” bir-birinin qənimi deyil, rəqibidir. Onlar bir-birini ovu bölüşdürməmək üçün qorxudarlar, lakin bir-birini ovlamazlar...
Nicat İsmayılov
