Türkiyə ABŞ-dan F-35 təyyarələrinin əldə edilməsi ilə bağlı yenə problemlə üzləşir. NATO-nun əsas üzv dövlətlərindən biri olan Türkiyə ABŞ-la müştərək F-35 proqramından çıxarıldıqdan sonra ölkənin ehtiyac duyduğu döyüş təyyarələrinin tədarükü ilə bağlı yenidən danışıqlara başlayıb.
Qeyd edək ki, ABŞ-dan başqa bu proqrama daxil olan Böyük Britaniya, İtaliya, Niderland, Avstraliya, Norveç və Danimarka, eləcə də kənar alıcı kimi çıxış edən İsrail, Yaponiya, Cənubi Koreya, Belçika, Polşa və Sinqapurun bu proqramda iştirak etməsi və ala bilməsinə baxmayaraq, Türkiyə proqramdan kənarda qalıb. İndi isə vaxtilə həm F-16, həm də F-35-lərin alınması üçün böyük məbləğlər ödəyən Türkiyə, ortada bir nəticənin olmadığı üçün ABŞ-dan təzminat tələb edib. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan məbləğı açıqlayaraq, Türkiyənin beşinci nəsil qırıcı təyyarələri üçün ABŞ-a ödədiyi 1,4 milyard dolları geri tələb edəcəyini deyib. Ərdoğan həmçinin hazırda ABŞ-la danışıqların aşağı tempdə getdiyini deyib. Lakin o, 1.4 milyard dolların hər hansı bir yolla geri alınacağını da istisna etməyib.
Türkiyə Rusiyanın S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərinin almasından sonra 2019-cu ilin ortalarında F-35 birgə qırıcı proqramından xaric edilib. ABŞ, Türkiyənin dəyərini ödədiyi 5 ədəd F-35 təyyarəsini verməkdən imtina edib və üstəlik 1,4 milyard dolları geri qaytarmadı. Bundan əlavə, Türkiyə bu yaxınlarda öz hava qüvvələrini daha da gücləndirmək üçün 40 ədəd F-16 qırıcısı və hazırda bazasında mövcud olan köhnə təyyarələri modernləşdirmək üçün ehtiyat hissənin alınmasını istəyib. Lakin bu da hələ ki, öz nəticəsini verməyib.
Qarşıda hansı nəticələrin əldə ediləcəyini öyrənmək üçün EDNews.net məsələ ilə bağlı siyasi analitik Teymur Qasımlının şərhini alıb.
Teymur Qasımlı ilk öncə ABŞ-la Türkiyə arasında mövcud olan soyuqluq və bunun hərbi strateji əməkdaşlığa da müəyyən formada təsir etdiyinə toxunub.
“Türkiyənin F35 proqramından kənarlaşdırılmasını Rusiyanın S-400-ləri ilə əlaqələndirsələr də, bunun gerçək tərəfi tamamən fərqlidir. Hesab edirəm S-400 sadəcə ABŞ üçün bir bəhanədir. Əslində isə Vaşinqtonla Ankara arasındakı gərginlik bilavasitə prezident Ərdoğanla bağlıdır ki, bu da 15 iyul çevriliş cəhdindən sonra meydana gəldi. Türkiyə həmin hadisədən bəri ABŞ-la məsafə saxlayır və bir çox hallarda Ağ Evin dediklərini icra etmir. Bundan əlavə Türkiyə Yaxın Şərqdə, xüsusilə Suriyada ABŞ və digər NATO qüvvələri ilə müttəfiqlik etmir, əksinə, ABŞ-a tam əks olan Rusiya və İranla yaxınlıq edir. Təbii ki, burada S-400 məsələsi də əsas rol oynayır, lakin sadaladıqlarım sadəcə məsələnin pərdə arxasında baş verənlərdir”.
Siyasi analitik eyni zamanda Türkiyə ilə Bayden administrasiyası arasında gərginliyi daha da intensivləşdirməyə çalışan Senatın münasibətinə də toxunub.
“ABŞ Senatı Türkiyəni hər sahədə qaralamağa çalışır. Hətta Baydenin Türkiyəyə təyin etdiyi səfir vaxtilə Konqresdə Türkiyəyə qarşı soyqırım iddiasını qaldırıb, S-400 məsələsi ilə bağlı Türkiyəyə qarşı yeni embarqo və sanksiyaların tətbiq edilməsini dilə gətirilmişdi”.
Qasımlı həmçinin F-35-lərlə bağlı müsbət bir nəticə əldə edilə bilmədiyi təqdirdə Türkiyənin ABŞ-dan tələb etdiyi təzminatı hansı formada ala biləcəyi barədə mümkün versiyalardan söz açdı.
“Türkiyə beynəlxalq hüquqa görə, ABŞ-ı məhkəməyə verə bilər. İkincisi Türkiyə NATO üzvü olduğu üçün nizamnaməyə görə ABŞ-ın bütün silahlarından istifadə etmək hüququ var və bu hüquqlardan tam yararlana bilər. Hətta hələ 60-cı illərdə alyansın yarandığı ilk zamanlarda ABŞ NATO-ya üzv olan ölkələrə məcburi şəkildə tətbiq etdiyi silahları verirdi. Sadəcə müasir dövrdə bu icbari qayda artıq aradan qaldırılıb.
Türkiyə digər tərəfdən ABŞ-da lobbi işləri həyata keçirir və bu məsələ də Senatda müəyyən yollarla həll edilməyə çalışılır. Hesab edirəm ki, ABŞ-ın alternativ olaraq təklif etdiyi F-16-larla bağlı danışıqlar alınmasa, Türkiyə həmin 1.4 milyard dollar təzminatı müəyyən yollarla geri alacaq”.
Elnur Ənvəroğlu
