Oktyabrın 18-də Türkiyədə yerləşən 10 ölkənin səfiri türkiyəli iş adamı və insan hüquqları müdafiəçisi Osman Kavalanın azadlığa buraxılması üçün Türkiyə hökumətinə rəsmi müraciət ünvanlayıb. 5 gün sonra bir mitinq zamanı Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğan bu müraciətə sərt reaksiya verib:
“Yatırlar, dururlar Kavala, Kavala. Kavala dediyin Sorosun Türkiyə filialıdır. 10 səfir onun üçün Xarici İşlər Nazirliyinə gəlir. Bu nə tərbiyəsizlikdir? Siz buranı nə zənn edirsiz? Bura Türkiyədir, qəbilə dövləti deyil! Xarici İşlər nazirimizə təlimat verdim ki, bu 10 səfiri dərhal “arzuolunmaz şəxs” elan etsinlər”.
Qeyd edək ki, bir dövlətin başqa bir dövlətin səfirini arzuolunmaz şəxs elan etməsi dövlətlər arasında adətən münaqişə vəziyyətində və ya sözügedən səfirin fəaliyyət göstərdiyi ölkənin qanunlarını pozması hallarında qəbul edilən bir qərardır.
Osman Kavala kimdir?
Mehmet Osman Kavala türk biznesmen, xeyriyyəçi və insan hüquqları müdafiəçisi olaraq tanınır. Kavala “Anadolu Kültür” başda olmaqla bir neçə qeyri-hökumət təşkilatının qurucusudur. O, Ərdoğan iqtidarına qarşı ən genişmiqyaslı mitinq olan “Gezi Parkı” hadisələrinin təşkilatçılarından biri olmaqla birlikdə, hökumət əleyhinə formalaşdırılan bir çox təşkilat və hərəkatın maliyyə sponsoru olub. Sonuncu dəfə Kavala 2016-cı ilin 15 iyulunda həyata keçirilən “FETÖ” çevriliş cəhdini maaliyələşdirməkdə ittiham edilərək həbs edilib. Kavala həmçinin Corc Sorosun Türkiyədəki nümayəndəsi olaraq tanınır.
Türkiyəni qondarma “erməni soyqırımı”nı tanımağa çağıran, PKK terror təşkilatının lideri Abullah Öcalanı “kürd xalqının lideri” hesab edən Kavalanın həbsində qeyri-hüquqi heç bir detal yoxdur. Kavalanın öz dövlətinə xəyanət etməsi göz önündədir. Onun azad edilməsini tələb edən səfirlərə də təbii ki, lazımı cavab verilməli idi. Lakin deyəsən, Ərdoğanın reaksiyası lazım olandan daha sərt oldu...
Əvvəlki yazımızda Aralıq dənizi hövzəsində Türkiyənin çətin bir duruma düşdüyündən və təkləndiyindən yazmışdıq. Belə bir dövrdə Türkiyənin Kavalanın azad edilməsini tələb edən 10 ölkənin səfirlərini “persona non qrata” elan etməsi dövlət maraqlarına nə qədər uyğundur? Səfirləri qovulacaq ölkələrin heç də üçüncü dünya ölkələri olmaması, ABŞ, Kanada, Fransa, Almaniya kimi beynəlxalq güc hesab edilən dövlətlərin nümayəndələri olması bizə onu deməyə əsas verir ki, Türkiyə bu addımla özünü daha da çətinə salacaq. Aralıq dənizində təklənən Türkiyə, dünyada da təklənməyə və təcrid edilmə ilə üzləşəcək. Almaniya və Fransanın Avropa liderləri olmasını və Kavala məsələsinin də bu dövlətlər tərəfindən insan hüquqları problemi kimi qiymətləndirildiyini nəzərə alsaq, tezliklə Türkiyənin Avropa İnsan Hüquqları məhkəməsinin sanksiya qərarı ilə qarşılaşa biləcəyini proqnozlaşdırmaq mümkündür.
Bu addım Türkiyə iqtisadiyyatını uçuruma apara bilər
Ərdoğanın arzuolunmaz şəxs elan edərək “ölkəmizdən çıxaracağıq” dediyi səfirlər ABŞ, Fransa, Almaniya, Hollandiya, Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya, Kanada və Yeni Zelandiyanın səfirləridir. Qeyd edək ki, Türkiyənin ötən il ən çox məhsul ixrac etdiyi 10 ölkə içərisində səfirləri qovulacaq ABŞ, Fransa, Almaniya və Hollandiya yer alır. Siyahıda Almaniya birinci, ABŞ üçüncü, Fransa altıncı, Hollandiya isə səkkizinci dövlətdir. Sadəcə bu 4 dövlətlə münasibətlərin gərginləşməsi və türk məhsullarına embarqonun tətbiq edilməsi Türkiyə iqtisadiyyatını uçuruma sürükləyə bilər.
Ərdoğanın bu qərarından kabineti də narazıdır
Qeyd edək ki, Ərdoğanın qalmaqallı açıqlaması türk hökumətinin daxilində də bəzi problemlərin yaşanmasına səbəb olub. Türk mətbuatında yer alan iddialara görə Xarici İşlər naziri Çavuşoğlu onunla məsləhətləşmədən verilən və açıqlanan bu qərara görə istefa verə bilər. Bu fikrin hələlik iddia hökmündə olmasına baxmayaraq, Türkiyənin Xarici İşlər Naziri Mövlud Çavuşoğlunun və Ərdoğanın sözçüsü İbrahim Qalının məsələylə bağlı heç bir açıqlama verməməsi Ərdoğanın kabinetində bu qalmaqallı qərarla bağlı ortaq fikrin olmadığına işarə edir. Türkiyənin diplomatiya tarixində bir ilk olan 10 səfirin “persona non qrata” elan edilməsinə Çavuşoğlu kimi professional diplomatın razılıq verməsi və siyasi karyerasını təhlükəyə atması heç də inandırıcı görünmür.
Ərdoğanın nəyinki indiki kabineti, hətta sabiq kabinetinin nümayəndələri də bu qərardan narazıdır. Sabiq prezident Abdullah Gül və sabiq Xarici İşlər naziri Əhməd Davudoğlu 10 səfirin arzuolunmaz şəxs elan edilməsinə kəskin etiraz edərək köhnə yoldaşları Ərdoğanı tənqid edib. Sabiq səfirlərdən, müxalifətinə, elm xadimlərindən ictimaiyyət nümayəndələrinə qədər dövlət başçısının sözügedən bəyanatı pislənilib.
Ərdoğan bütün bunları bilmirmi?
18 ildir Türkiyəni idarə edən Ərdoğan təbii ki, aldığı qərarın siyasi, iqtisadi və diplomatik yükünün, yarada biləcəyi problemlərin fərqindədir. Lakin bütün Türkiyənin diqqətinin lirənin dollara olan nisbətinə yönəlməsi və sosial-iqtisadi problemlərin qabardılması siyasi hakimiyyətə təzyiqlərdən yaxa qurtarmaq üçün tək bir yol göstərir: Ölkənin siyasi gündəmini dəyişib, bütün problemləri xarici qüvvələrin üzərinə yıxmağı...
Hazırda, müxalif kəsim istisna olmaqla türkiyəli elektorat dolların bahalaşmasından tutmuş, bütün iqtisadi və sosial problemlərin səbəbi kimi həbsdə olan Kavalanı və onu azad etməyi tələb edən xarici dövlətləri görür. Ərdoğan belə bir vəziyyətdə öz elektoratını qoruyub saxlamaq üçün ağıllı gediş edərək “dünyanı qarşısına aldı”. Çanaqalla zəfərində dünyanın yarısını məğlub edən bir millətin dəstəyini itirməmək üçün dünyaya meydan oxumaqdan uğurlu gediş ola bilməzdi...
Nicat İsmayılov
