Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğanın Qətərə rəsmi səfəri Körfəzdən (Fars-Ərəb körfəzi – red.) Azərbaycanın cənubuna (İrana) qədər uzanan böyük bir coğrafiya üçün çox ciddi siyasi-diplomatik əhəmiyyət kəsb edir. Ərdoğanın səfəri ilə bağlı yayılan məlumatlar daha çox iqtisadi detallarla bağlı olsa da, regionda baş verən hadisələri diqqətlə izlədiyimiz zaman Qətər səfərinin sadəcə türk iqtisadiyyatındakı böhranı aradan qaldırmaq üçün yox, həm də yeni bir strateji planın müzakirəsi üçün gerçəkləşdirildiyini anlaya bilərik.
Beləliklə, Ərdoğanın Qətər səfərini iqtisadi və siyasi nöqteyi-nəzərdən təhlil etməyə çalışacağıq.
İqtisadi faktor
Türkiyənin son dövrlər yaşadığı iqtisadi böhran hər kəsə məlumudur. Devalvasiya, inflyasiya, işsizlik və s. iqtisadi problemlər Ərdoğanın elektoratını getdikcə əridir. İndidən 2023-cü ildəki seçkilərə hazırlaşan Ərdoğan iqtidarda qalmaq üçün sözügedən problemləri aradan qaldırmalı, bunun üçünsə külli miqdarda “isti valyuta”nı ölkəyə çəkməlidir. “İsti valyuta” dedikdə ağıllara ilk olaraq hansı ölkələr gəlir? Təbii ki, ərəb ölkələri. 10 ildən sonra - FETÖ çevriliş cəhdini dəstəkləməkdə ittiham etdiyi BƏƏ ilə 24 noyabrda 2021-ci ildə münasibətləri normallaşdıran, vəliəhd İbn Ziyadı Ankarada qəbul edən Ərdoğan 10 milyard dollarlıq investisiya müqaviləsinə qol çəkdi. İndi Qətərə gedən Ərdoğanın çamadanında yenə də investisiya müqavilələri yer alır.
Xatırladaq ki, 2018-ci ildə amerikalı keşiş Rahib Bransonun həbsindən sonra Türkiyədə baş verən devalvasiya zamanı indikinə bənzər bir səfər həyata keçirildi və Qətər türk iqtisadiyyatına 15 milyard dollarlıq investisiya qoydu. Qətərin “isti pulu” o illərdə türk lirəsinin dollar qarşısında əriməsini dayandıra bilmişdi. Yalnız bir ildən sonra məlum oldu ki, sən demə Ərdoğan Türkiyənin milli zirehli texnikalar istehsal edən Sakarya Tank Fabrikini qətərlilərə satıbmış. Hazırkı səfərdə Ərdoğanın Qətər əmiri Əl Sani ilə 12 müqavilə imzalayacağı bilinir. Ərdoğanın Qətərə bu dəfə nəyi satacağı isə hələlik məlum deyil...
2018-2019-cu illərdə Qətərin Türkiyəyə qoyduğu investisiya həcmi əvvəlki illərə görə 3 dəfə artaraq ümumilikdə 22 milyard dollara çatmışdı. Bununla Qətər Türkiyəyə ən çox investisiya qoyan 2-ci dövlətə çevrilmişdi. Ərdoğanın Dohaya səfərindən sonra isə bu həcm daha da artacaq. Buna paraleldə Qətərin Türkiyənin milli müdafiə sənayesinə marağı da artmaqdadır. “Aselsan”, “Baykar” və “Bayraktar” kimi türk brendlərini almağa həvəs göstərən Qətərin pulu qədər də iştahasının olduğunu qeyd etmək yerinə düşər.
Siyasi faktor
Ərdoğan Qətərə sadəcə pul dalınca getmir. Qeyd edildiyi kimi, səfərin iqtisadi olduğu qədər də siyasi əhəmiyyəti var. Əvvəla, Türkiyə ilə Qətər arasında Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarının bölüşdürülməsində bir problem yaşanıb. Qətər Şərqi Aralıqda Türkiyənin iddia etdiyi 5 nömrəli qaz yatağını ABŞ-ın Exxon Mobile şirkəti ilə birgə işlətmək barədə müqavilə imzalayıb. Səfərdə əvvəla bu problemin həllini tapacağı gözlənilir.
Bundan savayı, Türkiyənin regional müttəfiqi olan Qətər Körfəz ölkələri ilə arasındakı problemi tam həll edib. Körfəz böhranı zamanı onu dəstəkləyən Türkiyə də hazırda Səudiyyə Ərəbistanı başda olmaqla digər Körfəz ölkələri ilə münasibətlərini bərpa etməyə çalışır. Ona görə də Ərdoğanın Doha səfərindəki əsas məqsədlərindən biri müttəfiqi Qətərlə birlikdə Körfəz ölkələri ilə barışmaq üçün birgə hərəkəti planlaşdırmaqdır. Maraqlıdır ki, Ərdoğanın Qətərə yollandığı bir vaxtda Səudiyyə şahzadəsi Məhəmməd ibn Salman da Körfəz turuna çıxıb və onun bu günlərdə Qətərə səfəri planlaşdırılır.
Beləliklə, əvvəlcə Ərdoğanın BƏƏ şahzadəsi ilə görüşməsi, sonra Qətərə yollanması, bu ərəfədə Səudiyyə şahzadəsinin Qətərə səfərinin planlaşdırılması Körfəz regionda çox maraqlı və mürəkkəb bir diplomat trafikin yaşanmasına səbəb olub.
Bəs bu diplomatik trafikin səbəbi nədir?
Diplomatik mənzərədən belə aydın olur ki, Qətər və Türkiyə Körfəz ölkələri ilə problemlərini birlikdə həll etməkdə qərarlıdır. Türkiyə-BƏƏ və Qətər-Səudiyyə gərginliklərinin aradan qalxması, Salmanın Körfəz turuna başlaması bizə onu deməyə əsas verir ki, Körfəz hövzəsində yeni bir əməkdaşlıq modeli formalaşır. Bu əməkdaşlıq isə iqtisadi yox, daha çox siyasi əməkdaşlıqdır. Körfəz ölkələri arasında münasibətlərin yaxşılaşması isə ilk əvvəl ABŞ və İsrailə sərf edir. Çünki nüvə gücünə çevrilməkdə olan İrana qarşı bu istiqamətdə ciddi güc yaradılması və Qətər-İran münasibətlərinin pozulması bu dövlətlərin strateji planlarından biridir. Bu planın icrası üçün ABŞ və İsrail iki ildir çalışır. 2020 və 2021-ci illərdə İsrail və ABŞ rəsmilərinin Körfəz regionuna gerçəkləşdirdikləri ardıcıl səfərlər və keçirilən görüşlər buna işarə edir. ABŞ və İsrail İrana qarşı mütəşəkkil bir Körfəz ittifaqı yaradır. Ərəb ölkələri ilə bir-bir münasibətlərini bərpa edən Türkiyənin iqtisadi xilası və regional gücünün artması isə bu ittifaqa verəcəyi dəstəkdən asılıdır.
Nicat İsmayılov
