Bakı şəhəri məhz İçəri Şəhərdən başlayırdı. Bu gün bizim köhnə qala 1977-ci ildə statusunu aldığı tarixi memarlıq qoruğu kimi deyil, yalnız çoxlu pul qazanmaq məqsədilə yaradılmış turizm obyektidir. Burada dar küçələrdə, yüzlərlə maşın park olunur (parkinq qiyməti 2 manatdır) burada 15 mehmanxana, 10 restoran, 6 səfirlik və yalnızca 7 muzey, onlarla fəaliyyət göstərməyən hamamlar və məscidlər yerləşir. Məscidlərdən yalnız biri - Cümə məscidi fəaliyyət göstərir. Şəhər planlaşdırılması sənəti şəhər sənətinin nadir nümunəsidir.
Qalada yalnız bir hamam işləyir - Ağa Mikayıl hamamı, 18-ci əsrdə tikilmişdir. Qoruqda onlarla məscid, Qız qalası, Şirvanşahlar saray kompleksi var. İki əsas - Böyük qala və kiçik qala küçələri olan bir neçə küçə. Qalada 1200 nəfərin yaşadığı yüzdən artıq yaşayış binası var. Bakının qədim tarixi var. Qoruğun ərazisi hələ tunc dövründə məskunlaşıb. Artıq XII əsrdə Şirvanşah III Mənuçöhrün (1120-1160) hökmranlığı dövründə o qala divarları ilə əhatə olunmuşdu.
Şəhərin daha qədim dövrlərdəki təsviri Sara Aşurbəylinin "Bakı şəhəri tarixi" kitabında yer alır.
1191-ci ildəki zəlzələdə Şamaxı ciddi dağıntılara məruz qaldıqdan sonra, Şirvanşah Axsitan öz iqamətgahını Bakıya köçürdü. Şirvanşahlar şəhərdə bir sıra tikililər yaratmaqla onu gücləndirdilər. 11-ci əsrin 40-cı illəridə Şirvanşahlar Türk Oğuz tayfalarının hücumundan qorunmaq üçün şəhərlərin ətrafında qalalar tikdirməyə başladılar. On beşinci əsrin əvvəllərindən XVI əsrin əvvəllərinə qədər ölkə xarici asılılıqdan azad oldu və yüz il ərzində Şirvanşahlar müstəqil dövlət oldu. 1465-ci ilədək ölkəni idarə edən I Xəlilullahın oğlu müstəqilliyi qoruyub saxladı, Qaraqoyunlu dövləti ilə döyüşən Teymuriləri dəstəkləyirdi. Xəlilullah Şirvan şəhərlərində və xüsusilə də bu dövrdə dövlətin paytaxtı olan Bakıda tikinti işlərini inkişaf etdirmişdir. Onun dövründə Şirvanşahlar saray kompleksi, karvansaraylar və körpülərin tikintisinə başlamışdır.
1806-cı ildə Azərbaycan ərazisi Rusiyaya birləşdirildikdə, qala Müdafiə Nazirliyinin Mühəndislik İdarəsinin 1-ci dərəcəli qala kimi nəzarətində idi. Sökülmüş divarlar və qalalar bərpa olundu.
6 dekabr 1859-cu ildə Şamaxı quberniyasının Bakı quberniyası adlandırılması və idarələrin Şamaxıdan Bakıya köçürülməsilə bağlı fərman verildi. O vaxtdan şəhər sürətlə inkişaf etməyə başlayır.
1952-1957-ci illərdə İçərişəhər qala divarları bərpa edildi. 1977-ci ildə İçərişəhər Azərbaycanın tarixi-memarlıq qoruğu oldu. SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycan müstəqillik əldə etdi. Ancaq yenicə müstəqillik qazanmış ölkənin qədim abidələrə diqqət yetirmək üçün maddi imkanları az idi.
2000-ci ildən YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil olan İçəri Şəhər 2003-cü ildə Ümumdünya İrs Komitəsinin 21 ölkənin nümayəndələrinin qərarı ilə, məhv olmaq təhlükəsi altında olan Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilib. İçərişəhər ərazisində, köhnə evləri, tarixi obyektləri dağıdaraq, tarixin yaddaşını silərək zəngin insanlar özləri üçün qanunsuz olaraq villa tikməyə başladılar. Köhnə şəhərin necə məhv edilməsi rejissor Arif Babayevin "Gün keçdi" filmində yaxşı göstərilir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev qoruğun idarə olunmasını təkmilləşdirmək və mərkəzləşdirmək üçün ciddi zərurətin yarandığını görərək, 10 fevral 2005-ci il tarixdə "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin nəzdində" İçərişəhər "Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin yaradılması haqqında sərəncam imzaladı.
Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın dəstəyi ilə bura beynəlxalq ekspertləri cəlb olundu və ilk dəfə "İçərişəhər" in mühafizəsi üzrə master plan hazırlandı.
Bərpa edilmiş beş obyektdən üçü dünya miqyasında əhəmiyyətli sayılan abidələrdir - Qız qalası, Şirvanşahlar saray kompleksi və Məhəmməd Məscidi. Son 10 il ərzində İçəri Şəhərdə tarixi obyektlərin fəal şəkildə bərpası prosesi gedir. Yaxın vaxtlarda, İçərişəhər Şamaxı darvazasının sol sahəsindəki arxeoloji qazıntılar nəticəsində yeraltı hamam aşkar edilib, hazırda işlər davam etdirilir. Bu yeraltı hamam Bakı xanlarının Evləri kompleksinin qonşuluğundakı qala divarlarının yanında tapılıb. Bu tarixi ərazidə Bakı xanlığının Rusiya imperiyasına daxil olduğu 1806-cı ildən Rusiyanın hərbi qarnizonu yerləşib və son vaxtlara qədər burada hərbi komendantlıq vardı .
Ancaq görünür, tarixi və memarlıq qoruğunun rəhbərliyindən kiminsə burada biznes qurmaq üçün əli qaşındı və hər şey burada başladı. 2018-ci ilin noyabrında haqqin.az-ın müxbirləri məruzəçi qrupu Köhnə Şəhər (İçərişəhər) sakinlərinin qoruğun ərazisində yeni qanunsuz tikinti işlərinin aparılması barədə şikayətləri əsasında məqalə hazırladılar. Kompleksin rəhbərliyinin aparıcı əməkdaşı Nərmin Azadgil ərazinin hasara alındığını və Avstriyanın Erich Pummer GmbH şirkətinin orada tikinti işləri apardığını bildirdi.
Daha sonra avstriyalı Atelier Erich Pummer GmbH şirkətinin meneceri Çingiz Nemanzadə haqqin.az redaksiyasına müraciət etdi. Menecerlə söhbət etdikdən sonra, aydın oldu ki, Avstriya şirkəti sözügedən ərazidə heç bir tikinti işi aparmır. N. Azadgil redaksiyaya yanlış məlumatlar verib. Avstriya şirkəti Qoşa Qala Qapısına bitişik olan orta əsrlərə aid yeraltı hamamda bərpa işləri aparır. Avstriya şirkətinin nümayəndəsi İçərişəhərin divarları və memarlığına ziyan vuran bərpa işləri barədə məlumatları qəti şəkildə təkzib etdi.
Beləcə, İçərişəhərin divarları yanında icazəsiz restoran və ya digər tarixi olmayan obyektlər barədə yeni tənqidi bir məqalə var. Nədənsə, köhnə tikilinin biznesə maneə olmadığı hissi yaranıb. O zaman niyə qoruğu mühafizə edirik. Gəlin, divarları dağıdaq və köhnə şəhərin ərazisində restoranlar tikək. Eyni zamanda, Şirvanşahlar Sarayının kompleksində də restoranlar tikilə bilər. Axı kiminçünsə bu maraqlı fikir kimi səslənir. O zaman tarix nəyə lazımdır?
.jpg)
.jpg)
