Şah II Təhmasib 1704-cü ilin dekabr ayının 3-də o dövrlər Səfəvi imperiyasının paytaxtı olan İsfahan şəhərində dünyaya gəlib. Təhmasib Sultan Hüseynin 3-cü övladı və sayca 10-cu səfəvi şahı idi. Təhmasibin həyatı demək olar ki, ağrı, acılarla keçib. Ailəsindən uzaqda, sürgündə, düşmənlərindən canını xilas etmək üçün uzun müddət imperiya ərazisində qaçqın həyatı yaşayıb. Təhmasib öz şəxsi keyfiyyətlərinə görə də sayılıb-seçilən bir hökmdar olmayıb. Bu məqalədə sadəcə onun həyatının ən uğurlu və eyni zamanda ən kədərli günü haqqında qısaca söhbət açacağıq.
1722-ci ildə Mir Mahmud Hotakinin başçılıq etdiyi əfqanlar Gülnabad döyüşündə Səfəvi dövlətinin hərbi qüvvələrini məğlub edərək paytaxt İsfahan şəhərini mühasirəyə alırlar. 8 ay davam edən mühasirə zamanı şəhərdə aclıq başlayır. Mühasirənin sonuna yaxın artıq şəhərdə küçə itləri belə qalmamışdı. Şah Hüseyn, bütün saray əyanları ilə Mir Mahmud Hotakinin qərargahına gedərək hakimiyyətdən əl çəkdiyini bildirir və şahlıq tacını Mir Mahmud Hotakinin başına qoyur. Qarşılığında isə ona sülalə üzvlərinin sağ qalacağına, özünə ehtiramla yanaşılacağına dair söz verilir. Təhmasibin hakimiyyətə gəlişi belə bir bədbaxt hadisə nəticəsində baş tutur. Ancaq o 7 il əfqanlarla mübarizə apardıqdan sonra real hakimiyyətə sahib ola bilir.
Bu hadisədən 7 il sonra, illərcə əfqanların əlindən qaçaraq ordu toplayan və Nadirqulu xan Əfşar (Nadir Şah Əfşar) Fətəli xan Qacar kimi görkəmli sərkərdələri ətrafına toplayan Təhmasib 1729-cu ilin dekabr ayının 8-də əfqanları məğlub edərək doğulub-böyüdüyü və əfqanlar tərəfindən işğal edilmiş paytaxtına, sarayına, İsfahana qayıtdı. Təbii ki, Təhmasibin bu qələbəsində əsas pay Nadir xanın idi. Nadir əfqanları məğlub edərək şahla birgə İsfahana daxil oldu.
Paytaxtı işğal altında olan bir şahın nüfuz və iqtidar sahibi olması Səfəvi ənənələrinə görə mümkün deyildi. Ona görə də paytaxtı əfqanlardan geri almaq Təhmasibin əsas hədəfi idi. Nadirin köməkliyi ilə buna nail olduğu zaman Təhmasib artıq taxtına oturub özünü cümlə Səfəvi mülkünün sultanı elan edə bilərdi. Dövrün tarixçiləri yazır ki, Şəhzadə Təhmasib paytaxta doğru hər addımını fərəh və sevinclə atır, doğulub, boya-başa çatdığı şəhərə çatmaq üçün səbirsizlənirdi.
Ancaq məşhur tarixçi Hanvey Şah II Təhmasibin Saraya daxil olarkən “sevincinin qəhər və qüssəylə əvəz olunduğunu” qeyd edir. Buna səbəb əvvəlcə gördüyü mənzərə olur. Təhmasib atasının sarayından əsər-əlamət qalmadığını görüb, məyus olur. Əfqanlar qaçarkən saraydan bircə boş divarları özləri ilə aparmamışdılar. Təhmasibi üzən digər bir hadisə isə atasının hərəminin, ailə üzvlərinin, bacısının əfqanlar tərəfindən qaçırılması olur. Təhmasib anası və bacısını görmək ümidi ilə hərəmxanaya daxil olur, ancaq bacısının əfqanlar tərəfindən əsr götürüldüyünü öyrənir. Bu anda üzərində köhnə kəniz paltarı olan bir qoca qarı sevincdən özünü itirib Təhmasibə tərəf qaçır və onu bərkdən qucaqlayır. Təhmasib çaşqın vəziyyətdə bu yaşlı qadənın kim olduğunu soruşur. Aldığı cavab onun gözlərini yaşardır, belini bükür. Onu qucaqlayan kəniz paltarındakı qarı, atası Sultan Hüseyinin zövcəsi, anası, onu dünyaya gətirən qadın, Şahbanu Həlimə sultan idi.
Təhmasib anasını bu halda görür və gözyaşları üzündən süzülüb axır. Bu zaman Şahbanu sultana “nə üçün kəniz paltarındasan” deyə soruşur. Şahbanu sultan əfqanların Şahın ailəsini əsir götürüb qaçdıqlarını gördüyü zaman, onu da qaçırmasınlar deyə kəniz paltarı geyinib və beləcə əfqanların əlindən xilas olub.
Beləliklə, Təhmasib eyni gün ərzində həm möhtəşəm sevinci, həm də müdhiş kədəri yaşadı.
Nicat İsmayılov
