Bəhramqaladan ayrıldıqdan sonra sanki qədim bir tarixdən ən son yüzilliyə səyahət etdik. Səfərimizi Çanaqqala (Dardanel) boğazından keçərək, 1915-16-cı illərdə Birinci Dünya Savaşı ərəfəsində vuruşub canlarından keçən Osmanlı və Azərbaycan türklərinin uyuduğu Şəhid məzalığını ziyarətlə davam etdik. Qəhrəman əsgərlərin əziz xatirəsini anan bu məzarlıq Türkiyənin Avropa hissəsi sayılan Gelibolu yarımadasının son uc nöqtəsində yerləşir. Həmin yerdə tarixdə məşhur olan Səddülbahir cəbhəsi də yer alır. Boğazın qərb hissəsində Kilitbahir adlanan ərazidəki vapur (bərə qayığı) dayanacağından təxminən 40 km aralıda yerləşən məzarlıq 300 mindən çox şəhidin uyuduğu bir müqəddəs məkandır. 

Çanaqqala müharibəsi türk tarixinin ən həlledici müharibələrindən olub. 250 mindən artıq türk şəhidinin qanı ilə zəfər əldə edilən bu mücadilədə Azərbaycan türkləri də xüsusi yer alır. Bu sırada şəhid məzarlarının qarşısında qeyd olunan şəhər adları arasında Bakının adı nəzərimizi cəlb etdi. 

Qeyd edək ki, Çanaqqala savaşındakı qələbə Sovet bolşevizminə ağır zərbə vurmaqla Azərbaycanda da, istiqlaliyyətin əldə edilməsinə böyük təkan verdi. Məhz Çanaqqaladakı zəfərimizdən qısa müddət sonra cümhuriyyətimizi elan edə bildik. Bu, qardaşlığımızın hələ 100 il əvvəl yumruq kimi birləşərək düşmənə verdiyi ağır cavabı idi və məhz bu gün də, sarsılmaz birliyimiz sayəsində düşmən layiqli cavabını aldı. 

Çanaqqala eyni zamanda çox sayda şəhid abidələrinin olduğu bir məkandır. Bu ərazinin hər qarışı bir top və mərmi partlayışına şahiddir. 

Yol boyu gedərkən bir çox abidələrlə tanış olduq. Onlardan biri Namazgah Tabyası (Qalası) idi. Kilitbahir Qalası yanında yerləşən Namazgah Tabyası, Osmanlı sultanı Əbdüləzizin dönəminde inşa edilib. Tabyada 16 ədəd quru qoşunlara aid top qurğuları mövcud olub.

1860-cı illərdə Sultan Əbdüləzizin xüsusi fərmanı ilə inşasına başlanan qala, 1892-ci ildə tamamlanıb. Onun qarşısında isə Aziziye tabyası vardır. Boğaz savaşında müdafiə olunmaq məqsədilə qurulan qala boğazın ən böyük tabyası adlanır. Həmin qala 18 mart 1915-ci ildə boğaz savaşında istifadə edilib. 2006-cı ildə qala bərpa olunaraq dəniz müharibələri muzeyi kimi istismara verilib. Qalanın topları 1950-ci illərdə sökülmüşdür.

Digər adı ilə tarixə düşən məkanlardan biri də, Seddülbahir adlanan bir kənddir. Bu məkan xüsusilə şəhid Yahya Çavuş və eyni zamanda, döyüş zamanı hücumdan müdafiə məqsədilə hazırlanmış Ertuğrul Koyu ilə məşhurdur. 

Seddülbahir Cəbhəsi, Çanaqqala müharibəsinin bir parçası olan Seddülbahir müdafiə məntəqəsi ilə tanınır. Həmin məntəqə 25 aprel 1915-ci ildə Seddülbahir bölgesində müdafiə məqsədi ilə beş fərqli nöqtədə inşa edilib. Seddülbahir Çanaqqala müharibəsinin ilk başlanğıc məkanıdır. 

Adı ilə məşhur olan Yahya Çavuş, öz komandanlığı altında olan 63 əsgərlə birlikdə savaşaraq qəhrəmancasına şəhid olub. Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyi şəhid olan qəhramanların xatirəsinə əbədi olaraq 10 avqust 1992-ci ildə həmin şəhid məzarlığını inşa edib. 

Seddülbahir kəndinin ərazisində Ertuğrul Koyu körfəzə hakim bir təpə üzerinde yer alır. Tarixdə burada da ən qızğın savaşın baş verdiyi yer kimi bildirirlir. Abidə 25 aprel 1915-ci ildə Türkiyəyə gəmi ilə hücum edərkən ingilis qoşunlarını darmadağın edən Yahya Çavuş və onun komandanlığı altında olan döyüşçülərin əziz xatirəsi üçün 1962-ci ildə inşa edilib.

Elnur Ənvəroğlu

Çanaqqala, Türkiyə