Bu gün aktyor Abbas Mirzə Şərifzadənin anım günüdür.

Ednews mərhum sənətçi haqqında maraqlı faktları təqdim edir.

Abbas Mirzə Rəsul oğlu Şərifzadə 1883-cü il martın 22-də Şamaxının Yuxarı Qala məhəlləsində ziyalı ailədə anadan olub. Atası Mirzə Rəsul geniş dünyagörüşə, yeni ruhlu mədəniyyətə malik insan idi. Seyid Əzim Şirvaninin “Üsuli-Cədid”məktəbində dərs deyirdi və Şamaxının ən mötəbər müəllimlərindən biri kimi dərin hörmət qazanmışdı.

1902-ci ildə Şamaxıda dəhşətli zəlzələ baş verdi. Ailə Bakıya köçmək məcburiyyətində qaldı. Beləliklə, yeniyetmə Abbas Mirzənin həyatında sərt bir dönüş yaranır, bütün sonrakı fəaliyyəti Bakı ilə bağlı olub.

Şərifzadənin teatr aləmində ilk müəllimi əmisi Mirzə Məmməd Tağı olub. O zaman Mirzə Məmməd Tağı dini tamaşalar hazırlayır və bu tamaşalarda qardaşı oğluna kiçik rollar həvalə edib. İlk dəfə əmisi ona “Şəbeh” tamaşasında əsir qız uşağı rolunu tapşırıb. Özü isə Şümür rolunda çıxış edib. Tamaşanın ən qızğın çağında Şümür əlində qılınc əsir qızcığazın üstünə yeriyir. Rolu ifa edən Abbas Mirzə bu hərəkətdən möhkəm qorxur, qışqırıb səhnədən çıxıb. İlk rolda “ayağı daşa dəyən” balaca aktyor dindarların mərasimini pozduğu üçün onların qəzəbinə tuş gəlib.

***

Abbas Mirzənin sənət yolundakı ikinci maneə atasının onun aktyorluq etməsinə etirazı olur. Mirzə Rəsul bu sənətin xalq arasında həqarətlə qarşılandığını bilirdi. O, ziyalı olsa da, hər halda dövrünün adamı idi. Ona görə də oğluna tez-tez camaatın aktyorluq sənətinə necə münasibət bəslədiyini xatırladır. Abbasa ya məmur, ya da tacir olmağı tövsiyə edib.

***

İlk addımdan belə maneələrə rast gəlməsinə baxmayaraq, Abbas Mirzənin sonrakı sənət yolu işıqlı olur. Belə ki, o, teatr və kino sahəsində coşqun fəaliyyət göstərərək əvvəlcə aktyorluq, sonra isə rejissorluq sənətinin zirvəsinə çatıb.

On yaşında ikən gimnaziyaya daxil olur. Tədbirlərin birində müəllimindən xahiş edib səhnəyə çıxaraq Lermontovun “Şairin ölümü” şeirini əzbərdən söyləyir. Sonralar özü həmin günü belə xatırlayırdı:

“Şeiri söyləyəndə elə bilirdim dilim ağzımda şişib. Bədənim gah qızır, gah soyuyurdu. Ancaq bütün diqqətim şeirin sözlərində, məna və məzmununda idi. Bu məni bir tərəfdən sakit edir, bir tərəfdən daha da coşdururdu. Yavaş-yavaş hiss etdim ki, tamaşaçılardan çəkinmirəm”.

***

1908-ci ildə Abbas Mirzə Molyerin “Zorən təbib” əsərindəki epizodik rolla ilk dəfə səhnəyə çıxır. İki il sonra “Maarif” cəmiyyəti nəzdində yaradılmış teatr kollektivinə qəbul olunur. Qısa müddət ərzində bir-birinin ardınca yeni rollarda çıxış edir. 1911-ci ildə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Ağa Məhəmməd şah Qacar” faciəsinin əsas qəhrəmanı olan Qacarın obrazını yaratmaqla özünü artıq peşəkar aktyor kimi təsdiq edir. Cəfər Cabbarlı Abbas Mirzənin o dövrdəki fəaliyyəti barədə yazırdı ki, bu çəlimsiz, arıq, zahirən zəif görünən gəncin içində çox güclü, odlu mənəvi bir qüdrət aşıb-daşmaqdadır. Əsərin müəllifi Ə.Haqverdiyev onu “Şah Qacarın padşah yaradıcısı” adlandırırıb.

Aktyor 1921-ci ildə Hənifə Akçurina ilə ailə qurub. Bu evlilikdən onların iki oğlu olub. Abbas Mirzənin ikinci həyat yoldaşı isə aktrisa Mərziyyə Davudova olub. 1936-cı ildə onların hər ikisi Xalq artisti adına layiq görülüb. Cütlüyün Firəngiz adlı qızları doğulub.

***

A.M.Şərifzadə Azərbaycan teatrı tarixinə Hamleti oynayan ilk aktyor kimi daxil olub. Əsər 1926-cı ildə Dram Teatrının səhnəsində qoyulub. Tamaşanı Cəfər Cabbarlının tərcüməsi əsasında A.A.Tuqanov səhnələşdirib.

***

C.Cabbarlı yaradıcılığı Abbas Mirzə sənətindən qırmızı xətlə keçir. Aktyorun fəaliyyətinin 20 illik yubileyində Cabbarlı ona “Oqtay Eloğlu” əsərini təqdim edir. Yazır ki, burada yaratdığım obraz sənin obrazındır. Fərqli odur ki, onun adı Oqtay, sənin adın Abbasdır. İkinizin həyatda qayəsi birdir. Sonra Abbas Mirzəyə işıqlı yol və bu yolda zirvələr fəth etməyi arzulayıb.

Azərbaycan teatrı Moskvada çıxış edərkən görkəmli teatrşünaslar Abbas Mirzənin oyunundan heyranlıqlarını gizlədə bilməmişdilər. Hətta görkəmli rus teatrşünas-alimi Markov Abbas Mirzə haqqında məqalə yazır və onu məşhur aktyor Mixail Aleksandroviç Çexova bənzədib.

***

Abbas Mirzə ilk kino rejissorumuz olub. “Bismillah”, “Hacı Qara”, “Gilan qızı”, “Məhəbbət oyunu” filmlərini çəkib. O, “Bismillah” filmində dini fanatizmi tənqid edib. Filmdəki görüntülər isə realdır.

***

O, kinoda əvvəlcə özünü aktyor kimi də göstərib. 1924-cü ildə çəkilən “Bayquş” filmində xan rolunda çəkilib. Bu, onun kinoda ilk böyük çıxışı idi.

Abbas Mirzə o dövrün yüzlərlə günahsız ziyalısı, sənətkarı, sadə vətəndaşı kimi repressiya qurbanı taleyi də yaşamalı olub. Ona qarşı əsassız ittihamlar irəli sürülür. Bu ittihamların birində yazılır: “Əldə edilmiş məlumatlara görə, Şərifov Abbas Mirzə Rəsul oğlu bir xarici dövlətin xeyrinə casusluqda ifşa olunur. Qeyd olunanlara əsasən, o, həbsə alınıb Azərbaycan SSR Cinayət Məcəlləsinin 68-ci maddəsi ilə məsuliyyətə cəlb edilməlidir”.

***

Adı artıq güllələnmiş repressiya qurbanları sırasında olan Ruhulla Axundov 1937-ci il iyulun 24-də verdiyi ifadədə guya demişdi ki, o, “Azdrama”nın müdiri Əli Kərimovu özünün xidmət etdiyi təşkilatın işinə qoşub. Əli Kərimov da öz növbəsində Abbas Mirzə Şərifovu və Mirzağa Əliyevi təşkilata cəlb edib. Əlbəttə ki, Ruhulla Axundov bu ifadələri böyük təzyiqlər, işgəncələr altında verib.

***

Yalanı ifşa edən digər fakt da odur ki, Abbas Mirzənin “cinayət işi”ndə Əli Kərimovun heç bir ifadəsi olmayıb. Ümumiyyətlə, Ruhulla Axundovun adlarını çəkdiyi insanların heç birinin ifadəsində Abbas Mirzə barədə kəlmə belə yoxdur.

1937-ci il dekabrın 3-də Dövlət Təhlükəsizliyi İdarəsi 3-cü şöbəsinin müvəkkili, leytenant Kovrijenko Şərifovun məsuliyyətə cəlb edilib həbs olunması barədə qərar verir. Qərar yuxarı instansiyalarda da təsdiq edilir. Böyük teatr xadimini ad günü ərəfəsində həbsə alırlar. Bakının Çadrovaya küçəsi, 115 ünvanda yerləşən evində axtarış aparılır və müsadirə zamanı tapdıqları bir teatr qılıncı və iki teatr tapançası olub.

***

Dekabrın 3-də həbs olunan Abbas Mirzənin dindirmələri 1938-ci ilin yanvarında da davam etdirilir. Müsavatın əks kəşfiyyat idarəsi ilə münasibətdə ittiham olunur. Uzun sürən dindirilmələr, eyni suallara verilən eyni cavablar, təzyiqlər, işgəncələr davam edir. 1938-ci il oktyabrın 30-da 44 yaşlı Abbas Mirzənin casusluq fəaliyyətinə görə güllələnməsi qərara alınıb. Əmr isə noyabrın 16-da yerinə yetirilib.

Adının çəkilməsi uzun müddət hər yerdə qadağan olunub. Oynadığı bir çox rolların, çəkdiyi neçə-neçə filmin lentləri də qorunub saxlanılmır. Hətta adı filmlərin titrlərindən çıxarılıb.

***

1955-ci ilə qədər ailəsi onun necə öldüyünü bilmir. Həmin il oktyabrın 15-də sənətkarın qızı, tanınmış aktrisa Firəngiz Şərifova Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinə müraciət edərək atasının son taleyi haqqında məlumat verilməsini tələb edib.

SSRİ Baş Prokurorluğu Abbas Mirzənin işini araşdırıb onun haqqında çıxarılmış qərarı ləğv edir və iş xətm olunub. Ancaq nədənsə Firəngiz xanıma atasının 1938-ci il noyabrın 16-da güllələndiyini deyil, 1941-ci il noyabrın 1-də ürək infarktından vəfat etdiyini bildiriblər.

1956-cı ildə Abbas Mrzə Şərifzadə bəraət alır. 1957-ci ilin oktyabr ayında Şərifzadənin vaxtilə müsadirə edilmiş mülkünün qiyməti - 720 manat son qəpiyinədək uşaqlarına qaytarılır.