Bu gün Xalq şairi Məmməd Arazın anım günüdür.
Ednews mərhum şair haqqında maraqlı faktları təqdim edir.
Məmməd Araz 1933-cü il oktyabr ayının 14-də Şahbuz rayonunda anadan olub.
Pedaqoji təhsil alıb. Müəllim kimi bir neçə yerdə işləyib. İsmayıl Şıxlının rəhbərlik etdiyi ədəbi dərnəyə gedib-gəlirmiş. Və elə ilk ordan kəşf edilməyə başlanıb.
Qızı, tanınmış yazıçı-publisist İradə Tuncay deyir ki, ağır xasiyyəti varmış. Evdə ciddi nəzarət olurmuş: “Həmişə deyirəm, mən həbsxana şəraitində yaşamışam. Heç yerə getməyə icazə vermirdilər. Ancaq dərs-ev, ev-dərs”.
***
Məmməd Arazın işləyə biləcəyi ayrıca iş otağı – yazı masası olmayıb. Bir neçə dəfə ev dəyişdiriblər. Buna baxmayaraq, hər dəfə yazmağa macal tapırdı.
Qardaşı APİ-də oxuyurdu. Məmməd Araz universitetə gedib-gələndə gələcək xanımını görür və xoşuna gəlib. Onları Kələntər Kələntərli tanış edib. İlk görüşlərində, bulvarda gəzəndə qadın onun şeirlərini əzbər deyib. Beləcə, bir-birilərini sevib və ailə həyatı qurublar.
***
İki qızı vardı – onların arasında dünyaya gələn üç uşağı isə vəfat edib. Oğlunun olmağını istəyirdi həmişə. Hətta şeirində də buna vurğu edib: “Qızlarım taleyin ulduz töhfəsi, oğul da görəydim gərək yuxuda”.
Oxucular ona saysız-hesabsız məktublar göndərirdi. O məktubların içində sevgi məktubları da vardı. Lakin Məmməd Araz xanımı onu görməsin deyə gizlədirdi:
Xanımı o günləri belə xatırlayır: “Bildim ki, ona sevgi dolu məktublar da yazılırdı. Ancaq Məmməd məndən onları gizlədirdi. Demişdi ki, sənin ürəyində xal düşməsin deyə, həmin sevgi məktublarını əlyazmalara verdim.
“Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktor müavin idi. Nəriman Nərimanovun 100 illiyinə görə qəzetin həmin nömrəsini ona həsr etmişdilər. Səhifəyə xatirələri, onun haqqında yazılar, açılmamış heykəlin şəklini qoymuşdular. Bu, ciddi narazılıq yaratmışdı, deyirdilər, xalq düşməninə niyə qəzetdə geniş yer verilib. Yazıçılar İttifaqında müzakirələr olub. Məmməd Araz həmin vaxt ezamiyyətdəydi. İclas keçirilir, Məmməd Arazı işdən çıxarırlar, hamı əl qaldırır, bircə Sabir Əhmədov etiraz edir ki, adamın özü burda yoxdur, özü haqqında heç nə deyə bilmir, siz onu işdən çıxarırsınız. Hətta partiyadan çıxarılma söhbəti də olub. Ancaq bu, elə söhbət olaraq qalıb.
Məmməd Araz bundan sonra iki il işsiz qalıb. Və ailə yalnız Ədəbiyyat Fondundan gələn cüzi gəlirlə dolanıb.
***
Yəhudi əsilli sovet şairi Mixail Svetlovun şeirlərini tərcümə etdiyi vaxt ilk dəfə əlləri titrəməyə başlayıb. Evdəkilər təşvişə düşüb, həkim yanına aparıblar, lakin diaqnoz qoymaq mümkün olmayıb. Moskvaya gedir. Orada diaqnoz qoyulur ki, bu xəstəlik parkinsondu (mərkəzi sinir sistemində dopamin neyronlarının dağılıb məhv olması).
Ömrünün sonuna kimi "Azərbaycan Təbiəti" jurnalının baş redaktoru olub. Deyilənə görə, xəstə vaxtları, yerişi çətinləşəndədə işə gedib-gəlirdi.
***
Jurnalın bağlanması məsələsi ortalığa çıxanda Məmməd Araz yuxarılara məktublar yazıb. Məktubların birində yazıbmış ki, bu jurnal “Molla Nəsrəddin” jurnalı qədər lazımlı nəşrdir. Onu bağlanmağa qoymayın! O, coğrafiyə fakültəsini qurtardığı üçün təbiəti bilir və çox sevirdi. Bu, onun şeirlərində də hiss olunub.
***
Danışığını, hərəkətini, yerişini itirmişdi. Əlil arabası barəsində nəsə danışanda çox əsəbi halda “Özüm gəzirəm” deyirdi. Son vaxtlar deyirmiş, istəyirəm yatım-qalım yazılarımın içində...
2004-cü ilin 1 dekabrında Bakıda vəfat edib və Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.
Oğuz Ayvaz
