Virusun mənşəyi elmə, yoxsa qəsd nəzəriyyəsinə inanmalı?

Sağlamlıq 23:42 18.07.2021

ABŞ-ın “NBC News” kanalının internet səhifəsində “Qəsd nəzəriyyəsini təsdiqləmək üçün koronavirusun Çinin Uhan laboratoriyasından sizdığı haqda təhrif olunmuş fikirlər irəli sürülür” başlıqlı məqalə dərc olunub. Məqalənin müəllifi Kanadanın ən məşhur və ən iri təhsil ocağı olan Alberta Universitetinin səhiyyə hüququ və siyasəti kafedrasının müdiri, professor Timoti Kolfilddir. Novator.az saytı məqaləni ingiliscədən çevirərək təqdim edir.

Biz alimlərin koronavirusun Çinin Uhan vilayətindəki laboratoriyadan sızması məsələsinə inanmamaqla səhvə yol verdiklərinə dair fikirlərlə tez-tez rastlaşırıq. Bu, əsasən mühafizəkarların elm və səhiyyə sahəsində çalışan məmurları gözdən salmaq üçün əl atdıqları qərəzli iddialardır. Bu iddialar həqiqəti əks etdirməyən, hərtərfli öyrənilməmiş fərziyyələrə söykənir.

Gəlin reallıqdan başlayaq. Koronavirusun laboratoriyadan sızma ehtimalı nəzəri baxımdan mümkün olsa da, dünya liderləri bununla bağlı Çini şəffaflıq nümayiş etdirməyə çağırsa da, Çin bu çağırışlara əməl etməsə də, hər halda virusun heyvanlardan yayılması ehtimalı yenə daha yüksəkdir.

Hazırda virusun mənşəyi faktiki olaraq bizə bəlli deyil. Bəlkə də bu heç vaxt bəlli olmayacaq. Ancaq infeksiyanın mənşəyi haqda bilgilər, araşdırmalar gələcəkdə oxşar pandemiyaların qarşısını almaqda bizə yardım edə bilər. Ona görə də araşdırmaları davam etdirmək zəruridir. Ancaq araşdırmaların davam etməsini nəticələrin dəyişməsi kimi başa düşmək düzgün deyil.

Səhv olduğu ortaya çıxan keçmiş versiyalar həmin vaxtlardakı mövcud dəlillər nəzərə alındıqda doğru mövqe sayıla bilər. Keçmişdə səhv hesab edilən fikirlər sonradan doğru çıxa da bilər.

Tutalım, tanınmış meteoroloq bütün məlumatlardan – peyk görüntülərindən, atmosfer təzyiqinin dəyşməsi tendensiyasından və temperaturdan, müasir kompüterdən, illərlə qazandığı təcrübə və biliklərdən istifadə edərək sabah havanın yağışlı olacağını 95 faizlik ehtimalla proqnozlaşdırır. Qonşunuz isə düşünür ki, havanı “Big Weather” peyki idarə edir və yağışlı hava bizi evdə oturmağa məcbur etməyə hesablanmış siyasi qəsddir. Həmin adam “YouTube” kanalında havanın yağışlı deyil, günəşli olacağı barədə məlumatla rastlaşır. Belə olduqda o, meteoroloji xəbərdən imtina edir və “Big Weather”ə yox, “YouTube”a inanır.

Problem ondadır ki, bəzən bizim düşüncəmiz keçmişə qərəzli münasibətə görə təhrif oluna bilər. Yəni bizim əvvəlki mövqeləri səhv dəyərləndirməmiz və ya hadisədən səhv nəticə çıxarmamız düşüncələrimizə təsir edə bilər. Bu, özünü fenomen kimi görməkdən irəli gələ də bilər. Ancaq siz lazım olan dövrdə lazım olan dəlilləri nəzərə almamısınız. Çox güman, bunu başqaları da nəzərə almayıb.

Daha bir problem ondadır ki, səhiyyə işçilərinin və jurnalistlərin çoxu pandemiyanın mümkün səbəblərindən danışarkən mükəmməl bir fikir irəli sürə bilməyib. Buna baxmayaraq bəzi adamlar məsələyə son nöqtə qoymaqdan çəkinmirlər. Əslində həm alimlər, həm də jurnalistlər situasiyanın hələ tam aydınlaşmadığını, elmi prosesin davam etdiyini deməlidirlər. Onlar vəziyyəti bu cür təqdim etsələr daha peşəkar davranmış olarlar. COVİD-19 elm adamları və elmi dəlilləri işıqlandıran jurnalistlər üçün mühüm sınaqdır.

Bəzən elmi mövqe dəyişəndə bu, uğursuzluq kimi qələmə verilir. Halbuki belə deyil. Elmi düzgün başa düşmək gərəkdir. Onda ictimai müzakirələrdə qütbləşməyə, alimləri gözdən salmağa çalışanların elmi fikirlərdəki dəyişiklikdən (məsələn, maskaların faydasına münasibətdə) bir silah kimi yararlanması ehtimalı da azala bilər.

Qəsd fərziyyəsinin tərəfdarları, nə qədər gülməli də olsa, bəzən öz baxışlarını sübuta yetirmək üçün yeni elmi fikirləri misal gətirirlər. Halbuki uydurma nəzəriyyələrə inanan insanlarda təkzib edilmiş dəlilləri yenidən nəzərdən keçirmək meyli az olur. Başqa sözlə, həmin insanlar dəlillərə əsaslanıb mövqelərini dəyişməyəcəklər, ancaq onlar sizin bunu etməyinizi istəyəcəklər. Həqiqət həmin dəlillərdə olsa da, onlar öz fikirlərində qalacaqlar.

Bəli, biz tamamilə qərəzsiz olmalı və daima suallar verməliyik. Biz elmi məlumatların doğru çatdırıldığına, elmin düzgün və etibarlı şəkildə inkişaf etdiyinə, siyasi təzyiqlərdən uzaq durduğuna əmin olmalıyıq.

Çox açıq demək istərdim: ilkin mərhələdə virusun laboratoriyadan sızması nəzəriyyəsinə lazımi qədər diqqət ayrılmamışdı. Sonradan əlavə araşdırmaya ehtiyac yarandı.

Səhiyyənin mövqeyi qorxuya və ya ideologiyaya deyil, əvvəlki kimi elmə əsaslanmalıdır. Hətta elmə əsaslanan qərar səhv, hansısa möcüzəli ideoloji uydurma düz çıxsa belə, bu o demək deyil ki, gələcəkdə qəsd nəzriyyəsinə güzəştə gedib qərarları kortəbii şəkildə qəbul etmək lazımdır.

Həqiqət haradasa yaxınlıqdadır və məhz elm bizi ona daha da yaxınlaşdıra bilər.

Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirən təbii əlaqədir" - VİDEO

Xəbər xətti

Netanyahu Mossad rəhbərinin sülh təklifini RƏDD EDİB
11:55 29.03.2024
Şuşa şəhərində yeni məscidin təməli qoyulub
11:52 29.03.2024
Rusiya “Yars” raketi ilə təlimlərə çıxıb
Rusiya “Yars” raketi ilə təlimlərə çıxıb
11:50 29.03.2024
Lavrov Aİ-nın müşahidə missiyasını qınayıb
Lavrov Aİ-nın müşahidə missiyasını qınayıb
11:45 29.03.2024
Sosial xarakterli fövqəladə mühit rejimində qaydalarına riayət edilməməsinə görə cərimələr müəyyənləşir
11:42 29.03.2024
Hakim vəzifəsinə namizədlər üçün 30 yaş tələbi ləğv edilir
Hakim vəzifəsinə namizədlər üçün 30 yaş tələbi ləğv edilir
11:40 29.03.2024
Sanksiyalar Rusiyaya mane olur, ödənişləri almaq üçün mübarizə aparır
Sanksiyalar Rusiyaya mane olur, ödənişləri almaq üçün mübarizə aparır
11:38 29.03.2024
ABŞ yeni ittifaq yaradır... - ANALİTİKA
11:33 29.03.2024
Azərbaycanda bu maşınlar kəskin UCUZLAŞDI - Satmaq istəyənlər isə 3 dəfə artdı
11:28 29.03.2024
ABŞ və Aİ Ermənistanı niyə silahlandırır? – SƏBƏB VƏ MƏQSƏD
11:22 29.03.2024
Bakı-Sumqayıt şosesində yaranan sıxlığın SƏBƏBİ bilindi
11:17 29.03.2024
Rusiyalı səfir: ABŞ-la münasibətlər düzəlməyəcək
Rusiyalı səfir: ABŞ-la münasibətlər düzəlməyəcək
11:15 29.03.2024
Milli Məclisin iclası başlayıb
11:05 29.03.2024
Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirən təbii əlaqədir" - VİDEO
11:00 29.03.2024
Amerikalı cütlüklər İsrail əleyhinə kampaniya BAŞLATDILAR
10:56 29.03.2024
Ermənistan hökuməti "RTR-Planeta" telekanalında yayımlanan Solovyovun verilişinə qadağa tətbiq edib
Ermənistan hökuməti "RTR-Planeta" telekanalında yayımlanan Solovyovun verilişinə qadağa tətbiq edib
10:52 29.03.2024
Ankarada ZƏLZƏLƏ oldu
10:45 29.03.2024
Ermənistan İctimai Televiziyası: Bu kəndlər Azərbaycana qaytarılacaq
Ermənistan İctimai Televiziyası: Bu kəndlər Azərbaycana qaytarılacaq
10:40 29.03.2024
Buraxılış imtahanlarının cavabları nə zaman açıqlanacaq? – RƏSMİ AÇIQLAMA
10:36 29.03.2024
Ombudsman 31 Mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü ilə əlaqədar bəyanat yayıb
10:32 29.03.2024
Əhalinin ən çox xərci nəyə çıxır? - ARAŞDIRMA - VİDEO
10:24 29.03.2024
Xankəndidə silah-sursat aşkarlandı
10:15 29.03.2024
Lavrov Ermənistan rəhbərliyini ittiham etdi
Lavrov Ermənistan rəhbərliyini ittiham etdi
10:10 29.03.2024
Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz səfərinin GİZLİNLƏRİ – Fikrət Sadıqov AÇIQLAYIR
10:01 29.03.2024
Xırdalanda 12 ədəd qumbara tapıldı - VİDEO
09:51 29.03.2024
Azərbaycanda ilk sosial televiziya fəaliyyətə BAŞLAYIR
09:47 29.03.2024
Azərbaycanda professor vəfat etdi
09:36 29.03.2024
Tanınmış jurnalist İdrak Camalbəyli Ukraynada vəfat etdi
Tanınmış jurnalist İdrak Camalbəyli Ukraynada vəfat etdi
09:25 29.03.2024
Azərbaycan nefti BAHALAŞDI
09:21 29.03.2024
Pensiya və müavinət alanlara ŞAD XƏBƏR - VİDEO
09:10 29.03.2024
Daha 35 ailə Füzuliyə yola salındı
09:00 29.03.2024
Dani Alveş ziyafət təşkil etdi
06:40 29.03.2024
Bişkekdə fövqəladə vəziyyət elan edildi
05:30 29.03.2024
İsrail vətəndaşlarına bu ölkələrə səyahət etməmək XƏBƏRDARLIĞI EDİLİB
04:05 29.03.2024
İsrail Livandan uçan naməlum hədəfə qarşı “Patriot”dan istifadə edib
02:03 29.03.2024
ABŞ Konqresi Pentaqonun Afrikadakı dövlət çevrilişlərinə görə hesabat tələb edib
01:00 29.03.2024
Ukraynalı deputat: Hərbi xidmətdən yayınanların sayı bir milyona çatır
00:05 29.03.2024
Azərbaycan boksçuları Bakıdakı beynəlxalq turnirdə 21 medal qazanıb
23:41 28.03.2024
Yaponiya UNRWA-nın maliyyələşdirilməsini bərpa etməyi nəzərdən keçirəcək
23:13 28.03.2024
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
22:50 28.03.2024
Hamısı