Bəri başdan onu deyim ki, yanız bir məqama görə təəssüf etdim. Adanı ziyarət etmək üçün tələb olunan bileti vaxtında ala bilmədik. Digər məqamlar isə tam da bir jurnalistin istədiyi kimi cərəyan etdi. Ondan başlayım ki, Alkatraz San Fransisko körfəzində yerləşən adadı. Ada ərazi cəhətdən Kaliforniya ştatına aid edilir. Alkatraz adasını məşhur edən sözsüz burada yerləşən həbsxanadır. Bura xüsusi təhlükəli cinayətkarlar, həmçinin digər həbsxanalardan qaçmağa cəhd edənlər üçün istifadə edilib. Hal-hazırda həbsxana öz fəaliyyətini dayandırıb və bura muzey kimi istifadə olunur. Deyilənə görə, adanın körfəzin mərkəzində yerləşməsi, buzlu və güclü su axını ABŞ ordusu tərəfindən buranın hərbi əsirlərin saxlanması üçün istifadə edilməsinə səbəb olub. Həbsxananın tarixi barədə maraqlı faktlar mövcuddur. Həbsxana olduğuna baxmayaraq, burada olan qaydalar o qədər də ciddi deyildi. Burada məhbuslar sərbəst hərəkət edə bilirdilər. On il ərzində hətta məhbuslara beysbol meydançası tikməyə və beysbol formasında gəzməyə imkan verirdilər. Burada boks görüşləri keçirilirdi. Alkatrazdakı boks döyüşlərinə maraq o qədər böyük idi ki, hətta San-Fransiskonun yerli əhalisi buraya məhz bu döyüşlərə baxmaq üçün gəlirdi. 1934cü ildə müdafiə nazirliyi həbsxananaya görə çəkilən böyük xərclər səbəbindən buranı bağlayır və ədliyyə nazirliyinə təhvil verir. 1920-ci illərin sonu, 1930-cu illərin ortalarında isə Amerikada cinayətkarlıq yüksək həddə çatmışdı. İri mafiya başçıları və ayrı-ayrı bandalar öz təsir güclərini artırmaq üçün cinayətlər törədirdilər. Qurbanlar isə çox vaxt günahsız vətəndaşlar və ya qanun keşikçiləri olurdu. Bütün bunları nəzərə alan Amerika dövləti Alkatrazı yenidən açmağa qərar verir, lakin bu dəfə federal həbsxana kimi.
Alkatrazda yenidənqurma işləri zamanı bünövrə olduğu kimi saxlanılır, bina özü tamamilə rekonstruksiya edilir. Rekonstruksiyaya qədər bütün hücrələr taxtadan olduğu üçün, onları dəmirdən hazırlanmış hücrələrlə əvəz etdilər. Hər bir hücrəyə enerji çəkilərək, bütün xidməti tunellər daşla dolduruldu. Həbsxana korpusu 600 hücrədən təşkil olunaraq, 4 hissəyə bölünmüşdü. Sonuncu D adlanan hissədə ən təhlükəli məhbuslar saxlanılırdı.
Məhbusun məhz Alkatrazda həbs müddətini keçirməsi adətən məhkəmə tərəfindən təyin olunmurdu. Buraya əsasən digər həbsxanalardan “seçilmiş” məhbusları gətirirdilər. Könüllü olaraq Alkatrazda həbs müddətini keçmək olmazdı, lakin dövlət buranı Al Kapone kimi qanqsterlər üçün istisna etmişdi.
Yeni həbsxana qurulduqdan sonra buradakı qaydalar dəyişdi və daha da sərtləşdi. Burada hər bir məhbusun öz hücrəsi var idi, məhbus üçün ayrılan yemək, içmək, müalicə vasitələri minimuma endirildi. Alkatrazda olan heç bir məhbusun şəxsi əşyası ola bilməzdi, heç kim qəzet oxumaq imkanına malik deyildi. Ziyarətçi ilə görüşü və ya türmə kitabxanasına giriş üçün məhbus mütləq bunu öz işi ilə qazanmalıydı.Həbsxana korpusunun şərq hissəsində izolyatorlar yerləşirdi. İzolyatorlarda hətta normal tualet belə yox idi. Məhbusu izolyatora üst geyimsiz yerləşdirirdilər. Burada yalnız qidanın ötürülməsi üçün bir balaca yer var idi, ora da qida ötürülməyən zaman bağlı olurdu və buna görə də məhbus tamamilə qaranlıqda qalırdı. Hücrə soyuq olurdu, yatmaq üçün döşəyi isə yalnız gecə verirdilər. Bu ən dəhşətli cəza hesab olunurdu. Adətən izolyatora məhbusları 1-2 günlük göndərirdilər. Nəhayət 21 mart 1963-cü ildə Alkatraz rəsmən fəaliyyətini dayandırdı. Həbsxananın fəaliyyətini dayandırmasının rəsmi səbəbi kimi maliyyə imkanların az olması göstərilirdi. Bura adi həbsxanalardan qat-qat daha çox xərc tələb edirdi. Alkatrazın fəaliyyətinin dayandırdığından sonra hökumət burada nə edəcəyi barədə düşünməyə başladı. 1969-cu ildə hindular burada məskən saldılar. İki il sonra dövlət onları oradan deportasiya etdi. 1973-cü ildən başlayaraq Alkatraz turistlərin üzünə açıldı, və hər il buranı milyonlarla turist ziyarət edir. Alkatrazın iyimi doqquz illik fəaliyyəti ərzində buradan heç bir uğurlu qaçış təşkil olunmadı. Lakin, həbsxanadan qaçmağa cəhd göstərən beş məhbusun taleyi bəlli deyil. Onların nə meyiti, nə də özlərini tapmaq mümkün olmayıb. Ümumillikdə otiz dörd məhbus tərəfindən on dörd qaçış cəhdi olub. Qaçışa cəhd edənlərin yeddisi güllələnib, ikisi suda batıb, beşi haqqında isə heç bir məlumat xəbər yoxdur. Digərləri isə tutularaq geri qaytarılıblar. 1946-cı ildə təşkil olunmuş qaçışda üç məhbus, iki mühafizəçi öldürülüb…
Ayaz Mirzəyev
Eurasia Diary, San Fransizko, Kaliforniya