Çin, Pekin. Müsəlmanlar bir aylıq orucdan sonra 2016-ci ilin uyun ayında Fitr bayramını qeyd edirlər

Oruc İslamın beş əsas dayaqlarından biridir. Lakin onun tarixi min illərlə ölçülüb İslamımın özündən çox-çox qabaqlara söykənir. Aşağıda  qədim misirlilərdə, yunanlarda zərdüştilərdə, yəhudilərdə, xristianlarda və müsəlmanlarda olmuş orucluq ənənələrindən danışılacaq.

Fironlarda (Qədim Misirlilərdə) oruc

Qədim Misirlilər öz tanrılarına və Nil çayına bağlıllıqlarını  ifadə etmək, onları razı salmaq üçün bir çox ayinlər yerinə yetirir, Bahar, Biçin, Nilə vəfa kimi çoxsaylı bayramlar qeyd edirdilər. Bunlardan da məqsəd nəfsi tanrıları qəzəbləndirə biləcək günah və xətalardan təmizləmək, onla günahların bağışlanması və Nil çayına ilahi nemətlər bəxş edilməsi üçün dua etmək idi.

Qədim Misirlilərdə oruc günəş çıxandan batana kimi çəkərdi və 3 gündən 70 günə kimi davam edərdi. Bu dövr ərzində yemək, su içmək və cinsi əlaqədə olmaq yasaq idi.

Məsələn, Nilə vəfa bayramı zamanı gür yağışlar yağmalı, insanlar və heyvanlar üçün həyat mənbəyi sayılan Nil çayının səviyyəsi qalxmalı idi.

Məbəddə xidmətçi olmaq istəyənsə yeddi gün ardıcıl şəkildə oruc tutmalı və bu müddət ərzində maye qəbul etməməli idilər. Başqa növ oruc da var idi, bu ayinə görə 70 gün ərzində heç nə yeyilməzdilər, yalnız göyərti yeyib su içmək olardı.

Ali rütbəli yəzidi şeyxi üç gün orucdan sonra İzi bayramı münasibətiə qadını təbrik edir. İraq Kürdüstanı vilayətində yerləşən Laleş məbədi. 2017-ci ilin oktyabr ayı.

Zərdüştilər və yəzidilərdə (qədim farslar və kürdlərdə) oruc

Zərdüştilər Fars ölkəsində və qonşu bölgələrdə miladdan 3 min il əvvəl yaşamışlar.  İndiki dövrdə İraqda, Suriyada, Türkiyədə, İranda, Hindistanda, Əfqanıstanda, Azərbaycanda və başqa müxtəlif  bölgələrdə bu dinə mənsub olanlar yaşayır və ya ona aid abidələr qalmaqdadır.

Zərdüştilər  fikirləri uzun bir dövr ərzində dini iman mənbəyi olan Zərdüştə bağlı olanlardır. Bu din başqa yeni dinlər meydana gəldikcə geri çəkildi.

Zərdüştilərdə oruc tutmaq olmazdı, belə ki, ac qalmaq insanı zəiflədə, iş qabiliyyətini azalda bilərdi. Bu həm də ac qalmanın mənfi təsirlərindən  xəstələnmək ehtimalından da irəli gəlirdi.

Yəzidilərdə isə orucluq vacibdir və 3 gün davam etməlidir. Orucluq, onların təqvimi ilə həftənin çərşənbə günü başlayıb cümə axşamı bitir. Yəzidi təqvimi Şəmsi təqvimindən 11 gün, Qərb təqvimindənsə 13 gün artıq olması ilə fərqlənir.

Oruc günəşin çıxması ilə yeməkdən imtina ilə başlayır, yeməyə yalnız günəş batandan sonra icazə verilir. Qədim dövrlərin din xadimlərisə üç gün ardıcıl şəkildə oruc tutur, yalnız  “ İzi bayramı” adlanan bayram günü iftar edirdilər.

Yəzidilərdə iki növ oruc vardır, ümumiyyətə hamı üçün olan oruc, bir də seçilmişlərin, yəni din xadimlərin orucu. Uşaqlar, dəlilər və xəstələr orucdan azaddırlar.

Din xadimlərinin və nəzir deyən bəzi kasıbların tutduqları oruc sünnə (qanunla) müəyyən edilmiş bütün hallarda, o cümlədən qışin  və yayın iki çiləsində (qırxında) davam edir. Bu oruc könüllüdür, kütlənin onu tutması vacib deyil,  yalnız əzab hiss edib öz Rəbbinə daha çox bağlanmaq istəyənlər üçündür.

Başqa bir növ oruc da vardır ki, “Xodan orucu” adlanır. Bu oruc zahidlər, övlyilar və kütlədən könüllü şəkildə bu orucu tutmaq istəyənlər üçündür. Həm də kimin daha çox oruc tuta bildiyini göstərmək üçündür.

Yəhudilər Qüdsdə  Əqsa məscidinin cənubunda yerləşən Bərraq ( Göz yaşları) divari qarşısında

Yəhudilərdə oruc

Dinlərin, etiqadların, dini fikrlərin tarixinin miladdan  min il əvvəllərə söykənməsinə baxmayaraq, Yaxın Şəqr xalqlarından çoxu üç səmavi və ya ibrahimi dini qəbul edir.

Yəhudilik ilk ibrahimi dini hesab edilir. Yəhudilərin kitabı olan Tövrata görə, yalnız “Kibur” (Bağışlanma) günü oruc tutmaq olar. Bu gün Musa peyğəmbər ikinci dəfə Şəriət qanunları  ilə Sinada Tur dağından enmişdir. Bu gün Musa Rəbbin yəhudiləri qızıl  buzova ibadət etməklə işlətdiyi günaha görə  bağışladığını elan etmişdir. Bağışlanma günü 26 saat davam edir. Bu yəhudilərin  ən müqəddəs dini bayram və mərasimlər günüdür.

Kibur günü İsraildə bütün fəaliyyətlər, demək olar ki, dondurlur. Radio və televiziya yaımları dayandırılır, maşınlar işləmir, qadınlar mətbəxdə yemək bişirmir, ev işlərilə məşğul olmurlar.

Bu gün yəhudilər həyat ləzzətlərindən və dünyəvi işlərdən təcrid olunur, ibadət və özlərilə haq-hasab çəkməklə məşğul olurlar.
 Adamlar günəş batandan o bir gün qaranlıq düşənə kimi oruc tuturlar, bunula  günahları və xətaları bağışlamaq üçün Allaha bağlılıq nümayiş etdirirlər.

Yəhudi dindarlarsa  Əqsa məscidinin cənubunda yerləşən  Bərraq (Göz yaşları) divarının qarşısına yığışıb oruc başlamazdan qabaq namaz qılırlar. Yəhudilərin rəhbər tutduğu qaydalar içində şənbə günü və ya dini mərasimlərin, ayinlərin keçirildiyi günlər oruc tutmağı qadağan etmək də vardır.  Bağışlanma günü bu qaydalardan istisnadır. Aprel ayında oruc tutmurlar, həmçinin xəstələr və hamilə olanlar orucdan azaddırlar.

Yəhudilərdə dini ayinlərin çağdaş təfsirləri də vardır. Bu yeni qydaya görə xaxamın, müəllimin, təhlükəsizlik orqanlarında işləyənlərin, qərar sahibi olan məsul işçilərin  öz vəzifə borclarını yerinə yetirdikləri zaman mənfi təsirlərdən qaçmaq üçün oruc tutmamaq hüququ vardır. Başqa növ, vacib olmayan və könüllü oruc vardır ki, o da müəyyən bir istəyə çatmaq və ya xətalardan qurtulub Rəbdən mərhəmət diləmək, nemətlərə görə  Ona şükr etmək  və başqa hər hansı bir  məqsədi güdür. Bu növ oruc  ayinin məqsədi  yalnız oruc tutana aid olub açıqlanması vacib deyildir.  

Xristianlar 2018-ci ilin dekabrın 25-də İraqın şimalında Qərquş qəsəbəsində Siryani katoliklərə məxsus Mar Behnam və Maret Sara kilsəsində keçirilən Milad bayramı ibadətində

Xristianlarda oruc

Başqa dinlərdə olduğu kimi xristianlarda olan orucdan da məqsəd Allah bağlılıq, Ondan bağışlanma, əmin amanlıq diləmək və qiyamət gününə inamı nümayiş etdirməkdir. Adətən mömünlər orucla namaz birlikdə icra edirlər.

Daniel kitabı yazır ki, xristian Allaha məhəbbət, Ona yaxınlıq, tabeçilik, itaət  bildirmək üçün oruc tutur.

Orucluq xristianların həyatındə önəmli bir yer tutur. Bu Rəblə ruhən bağlılıq, dünyaya gəldiyi gündən zühr edəcəyi günə qədər Məsihin təlimlərinə riayət edilməsi deməkdir.

İncil oruc tutulması üçün müəyyən bir vaxt müəyyənləşdirmir. Hər bir tayfa və ya kilsə öz dindarları üçün oruc vaxtını müəyyənləşdirir. Lakin xristianlar arasında bu məsələdə ixtilaflar vardır. Hər bir kilsənin ənənəlinə əsasən  oruc vaxtı  Pasxa bayramından 40 gün qabaq müəyyənləşdirilir.

Xristianlıqda orucun bir neçə məqsədi vardır ki, onlardan ən başlıcası tövbə və Allahdan bağışlanma, mərhəmət, müsibətlərdən qurtuluş, inasnın həyat şəraitini yaxşılaşdırmağı diləmkdir. Xristianlar, adətən, gündə ən azı 12 saat ərzində yeməkdən imtina etməklə oruc tuturlar. Bu müddət günün başlanması il başlayıb onun bitməsilə bitir.  Lakin bu ümumi qayda deyildir, elə xristianlar vardır ki, daha uzun müddər oruc tuturlar.

2019-cu ilin may ayının 6-da Qəzzadakı Əmri məscidində Ramazanın ilk günü Quran ayələri oxuyan müsəlman uşaqlar.

İslamda oruc

İslamda oruc onun beş əsas vacib dayaqlarından biri sayılır. Hər il Ramazan ayında vacib  oruc tutulur.  İslamda oruc yeməkdən, içməkdən, özünə və başqa insanlara zərər  yetirə biləcək əməllərdən imtina olub Allahdan nemətlər diləmək üçün Ona yaxınlaşmaq, habelə nəfsi günahlardan təmizləmək məqsədi güdür. Ramazan ayı ibadətlər, namazlar və Quran oxunması ayıdır.

Müsəlmanlar orucluğun başlanğıci olan Ramazan ayının ilk gününü  hilalı görməklə müəyyənləşdirirlər.  Orucluq 30 gün davam edir. Ondan sonra Orucluq (Fitr) bayramı gəlir ki, bu vaxt üç gün ardıcıl olaraq  oruc tutmaq olmaz. Ramazan ayı müddətində səhhətinə görə oruc tuta bilməyən müsəlman bu bayram günlərindən sonra istənilən gün oruc tuta bilər.

Fitr bayramında müsəlmanlar bir-birini salamlayır, bayramlaşır, qonaq gedirlər. Bu günlər küsülülər barışır, əlaqələrində yeni sıhifə açırlar.  Ramazan ayından başqa, müsəlmanların oruc tutduqları başqa münasibətlər də vardır. Bunlardan ən əsası Aşura günü və ya Şəbanın yarısı gesəsidir.

Ərəb dilindən tərcümə edən Fəlsəfə doktoru Zakir Qasımov