Mayın 24-də Moskva Dövlət Universitetində nəzəri mexanika sahəsində kifayət qədər qeyri-adi bir namizədlik dissertasiyasının müdafiəsi baş tutub.
Özü-özlüyündə elmi işdə diqqətəlayiq bir şey yoxdur - bəlli praktiki tətbiqi olan adi, sıradan elmi araşdırmadır. Müdafiəni qeyri-adi edən onun müəllifidir: fizika-riyaziyyat elmləri namizədi dərəcəsinə iddia edən şəxs Katerina Tixonovadır, "Reuters" və "Bloomberg" agentlikləri, o cümlədən ABŞ-ın Maliyyə Nazirliyi onun Rusiya prezidenti Vladimir Putinin kiçik qızı olduğunu bildirirlər.
Hər bir ciddi elmi işdə olduğu kimi, bu dissertasiyanın da mövzusu adi adamlar üçün çox da anlaşılan deyil: "Vestibulyar mexanoreseptorların aktivliyi korreksiyasının riyazi vəzifələri".
BBC Rus Xidməti müdafiə üçün hazırlanmış və MDU-nun saytında dərc edilmiş sənədlərlə tanış olaraq dissertasiyanın məzmunu və mənası haqqında maksimum qısa və aydın məlumat hazırlayıb.
Kosmonavtların "dəniz xəstəliyi"
İnsanda Aristotelin təsvir etdiyi beş hissdən başqa (görmə, eşitmə, dad bilmə, iy bilmə, toxunma) da hissləri var. Onlardan biri ekvibriosepsiya, yəni müavinət hissidir.
Müvazinət bizim vestibulyar aparatımızın - daxili qulaqda yerləşən qəliz orqanın fəaliyyətini təmin edir . Onun reseptorları başın hərəkətini izləyir, Yer cazibəsinin vektoruna (yəni istiqamətinə) nəzarət edir və bədənin vəziyyəti və sürət barədə beyinə lazımi siqnallar göndərir.
Reseptorlar son dərəcə həssas olduğu üçün onları qarışdırmaq, çaşdırmaq asandır - məsələn, yerinizdə bir müddət fırlanmanız kifayətdir, sizə elə gələcək ki, yer ayağınızın altında tərpənir.
Dəniz xəstəliyi də bunun kimidir: görüntüylə bağlı informasiya vestibulyar aparatdan gələn siqnalla üst-üstə düşmür və insan yırğalanmağa başlayır.
Vestibulyar aparat üçün əsas "istinad nöqtəsi" Yerin cazibə qüvvəsi olduğu üçün o, çəkisizlik mühitində və ya hədsiz yüklənmə halında da normal fəaliyyət göstərə bilmir. Gözlər hərəkəti fiksasiya edir, amma vizual informasiya daxili qulağın reseptorları tərəfindən təsdiq olunmur və bu, beyni çaşdırır.
Katerina Tixonovanın elmi işi məhz bu problemə həsr olunub. Daha dəqiq demiş olsaq, vestibulyar aparatdan beyinə gələn siqnalları korreksiya etməklə, alışılmayan cazibə mühitində və ya xəstəlik zamanı normal müvazinət hissinin bərpa olunmasına.
Heç şübhəsiz, dissertasiya üzərində iş bir neçə il davam edib. İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısında mövzuyla əlaqəli, müəlliflərdən birini Katerina Tixonova olduğu 12 elmi məqalə sadalanıb (2012-2019).
Hissləri aldatmaq
Korreksiya üsulu, yəni, QVS (Qalvanik Vestibulyar Stimulyasiya) texnologiyası az qala bir əsrdir ki, məlumdur. İnsanın başına elektrodlar taxılır və 9 voltdan da az elektrik cərəyanı verilərək vestibulyar aparatı stimullaşdırılır. Pasientdə özünün hərəkətdə olmasıyla bağlı illüziya yaranır, məkanda orientasiya dəyişikliyi hissi yaranır, əzələləri gərilir, gözləri hərəkət edir.
İllüziyalar vasitəsilə insanların hərəkətini idarə etmək üçün bir neçə il əvvəl Yaponiyada hətta qulaqcığa bənzər cihaz da yaradılıb. O, ilk növbədə kompyuter stimulyatorlarını və əyləncə parklarını xoşlayanlar üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Zəif, heç hiss olunmayan elektrik cərəyanı tərpənmədən oturmuş insanda "müvazinətini qorumaq üçün" hansısa tərəfə əyilmək arzusu yaradır.
Katerina Tixonovanın dissertasiyasında anoloji araşdırmalar vestibulyar aparatın riyazi modellərinə əsasən aparılıb. Müəllif korreksiya üçün iki variant və hər birinə uyğun texnologiya təqdim edib.
Birincisi - illüziyanın proqram imitasiyasıdır, pilotlar üçün təlim stimulyatorlarını yaxşılaşdırmaq və onlara daha çox reallıq təmin etmək üçündür.
İkincisi - sensorların qeyri-adekvat reaksiyasının korreksiyası çəkisizlik şəraitində olan kosmonavtlar üçün nəzərdə tutulub və cihazların (məsələn, sürət sensorunun) göstəricilərindən asılı olaraq normal müvazinət hissinin bərpasına yardım edir.
Bu texnologiyanı MDU hələ 2013-cü ildə potentləşdirib, amma dissertasiya üzərində iş daha altı il davam edib.
23 mayda MDU-nun rektoru Viktor Sadovniçiy "Kommersant" qəzetinə müsahibəsində Tixonovanın aspirant olduğunu və müdafiənin möhtəşəm keçəcəyini bildirib.
O, Tixonovanın işinin özününküylə (kosmonavtların vestibulyar aparatlarının stimulyasiyası üçün məşq aparatıyla) analogiya təşkil etdiyini deyib. Sadovniçiyin sözlərinə görə, həmin işə görə o, Qırmızı Əmək Bayrağı ordeniylə təltif olunub.