“Bədxahları həmişə çalışmışlar ki, şair təbiətli mömin hökmdar Şah İsmayılı İmam Əli əleyhissəlama ifrat bağlılıqda və guya bundan qaynaqlanan məzhəbçilikdə “günahlandırsınlar...”
EDNews.net xəbər verir ki, Moderator.az Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrilinin “Şah İsmayıl Səfəvi və Həzrət Əli əleyhissəlama məhəbbət” başlıqlı növbəti araşdırma yazısını təqdim edir.
“Övliyalar, ənbiyalar çoxdurur, illa ki, sən,
Cümlədən əla imişsən, ya Əli, səndən mədəd.
Möminə irşad edirsən lütfü ehsanü kərəm,
Kafirə qovğa imişsən, ya Əli, səndən mədəd.
On səkkiz min aləmin sirdaş sən sirrindədir,
Mürşidi-bina imişsən, ya Əli, səndən mədəd...”
Yuxarıdakı misralar Böyük Azərbaycanın qurucusu, savaş meydanının arslanı, Allah övliyası, ulu xaqan Şah İsmayıl Səfəvinindir. Bədxahları həmişə çalışmışlar ki, haqsız yerə şair təbiətli mömin hökmdarı İmam Əli əleyhissəlama ifrat bağlılıqda və guya bundan qaynaqlanan məzhəbçilikdə “günahlandırsınlar”. Lakin onların heç bir zaman anlaya bilmədikləri və bundan sonra da dərk etməyəcəkləri bir həqiqət var: İmam Əli əleyhissəlama məhəbbət azərbaycanlının, türkün fitrətindədir. Bu məhəbbəti Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, Muhəmməd Füzuli kimi nəhəng şairlərimiz də tərənnüm etmişlər...
Sözsüz ki, Əli obrazını zaman çərçivəsinə salmaq, onun qarşısında coğrafi, milli, hətta dini sərhədlər qoymaq mümkün deyildir. O, əslində, ümumbəşəri dəyərdir. Bu, inkarı mümkünsüz bir həqiqətdir. Amma onu da vurğulamalıyıq ki, azərbaycanlının, türkün Əliyə xüsusi məhəbbəti olmuşdur. Həm də Əli adının özü türkə və onun dilinə doğmadır...
Haşiyə. Qədim türk adlarından biri Alıdır. Fikrimizcə, Alı şəxs adı ilə türk dillərində “uca”, “böyük” mənalarını ifadə edən “ulu” sözü eyni mənşəyə malikdir. Qureyşilər arasında ən populyar adlardan biri Əli idi. Əli şəxs adı ərəb dilində “uca”, “böyük” mənalarında işlənən “ali” sözü ilə etimoloji cəhətdən bağlıdır. Maraqlıdır ki, Əli və Alı adlarına bənzəyən Ali (Ale, Ole) adı qədim skandinaviyalılar arasında da yayılmışdı. “İnqlinqlər haqqında saqa”ya əsasən, əfsanəvi İsveç konunqu Qoca Aunun (Aun inn gamle) qardaşı oğlunun adı konunq Güclü Ale (Ale den Starke) idi. Dəqiqləşdirə bilmədiyimiz bir məlumata görə, bu ad “alicənab” anlamını ifadə edirdi. Eli isə yəhudi şəxs adıdır. “Tövrat”dan götürüldüyü, mənasının “ucalmaq”, “yüksəlmək”, “qalxmaq”, “hündürlük” və ya “ucalıq” olduğu deyilir.
Mərakeşli səyyah Muhəmməd ibn Battuta (1304–1377) Böyük Tatarıstan (indiki Rusiya) ərazisində şahidi olduğu qəribə bir əhvalatı öz “Səyahətnamə”sində nəql etmişdir:
“Kerçdə (Krımda) sahilə çıxdım. Uzaqda bir kilsə gördüm. Ona tərəf getdim və orada rahiblə qarşılaşdım. Kilsənin divarına qurşağında qılınc, əlində nizə olan, başı çalmalı bir ərəbin rəsmi çəkilmişdi. Həmin təsvirin qarşısında şam yanırdı. Rahibdən soruşdum: Bu, kimin şəklidir? Dedi: Peyğəmbər Əlinin təsviridir. Onun cavabı məni təəccübləndirdi....”
Məşhur səyyah daha sonra yazır:
“...Bu yerlər Dəşti-Qıpçaq adı ilə tanınan çölün bir hissəsidir. Çöl yaşıl otlu, güllü-çiçəkli olsa da, orada ağaç, dağ, təpə, yüksəklik yoxdur. Odun olmadığına görə, burada ancaq quru təzək yandırırlar. Bu çöl qıpçaq adlı xalqa məxsusdur. Qıpçaqlar xristian dininə etiqad edirlər. Onlar möhkəm bədənli, güclü, sağlam və cüssəli insanlardır. Oğurluğa görə sərt şəkildə cəzalandırırlar”.
Aydındır ki, Muhəmməd ibn Battuta sözügedən ərazilərdə (Qlpçaq çölündə) 1335-ci ildə olmuş və orada bir qıpçaq məbədini görmüşdür. Maraqlıdır ki, müsəlman olmayan türklər arasında da Əli əleyhissəlama böyük sevgi var idi.
Muhəmməd ibn Battutanın yazdıqlarını böyük İslam alimi Şeyx Abbas Qumi (1875–1941) də təsdiq edir:
“Kafir ölkələrin padişahları Həzrəti Əli əleyhissəlamın təsvirini öz məbədlərinin divarlarına çəkdirmişdilər. Türk və Buveyhi hökmdarları təbərrük üçün, eləcə də düşmənə qalib gəlmək niyyətilə Əmirəlmöminin əleyhissəlamın şəklini öz qılınclarına həkk etmişdilər. Onlar həmin qılıncları həmişə özlərində saxlayırdılar”.
P.S. Mərakeşli səyyah Muhəmməd ibn Battutanın “Peyğəmbər Əli” barəsində məlumatının sirri və izahı bu sətirlərin müəllifinə bəllidir. Lakin o, başqa bir tədqiqatın mövzusu olduğuna görə bəhsimizi burada yekunlaşdırırıq...