Cümə günü İsrail-Qəzza sərhəddi boyunca İsrail təhlükəsizlik qüvvələri Fələstində baş tutan böyük nümayişlərindən birində ən az 16 fələstinlini öldürmüş və yüzlərlə insanı yaralayıb. Ekspertlərin iddialarına görə, İsrail hökumətinin mülki Fələstinlilərə qarşı təcavüzkar hərəkətləri, baş Nazir Benjamin Yetanyahu və müdafiə naziri Aviqdor Lieberman da daxil olmaqla, İsrailin yüksək vəzifəli şəxslərinə yönəlik korrupsiya faktları ilə əlaqəlidir və onlar diqqəti korrupsiya istintaqından yayındırmağa çalışırlar.
Müstəqil siyasi şərhçi Ceremi R.Hammond Eurasia Diary-ə verdiyi açıqlamada, etiraz kimi qeyri-zorakı müqavimət də daxil olmaqla, işğal rejiminə qarşı hər hansı bir müqavimət forması İsrail siyasətçilərinin hesablamaları olduğunu bildirib. Fələstinlilərin boyun əyməyə və onların hüquqlarını təslim etməyə yol aça biləcəyi, işğalçı rejimin siyasətinin əsas fərziyyəsidir. Əlbəttə ki, bu baş verməyəcək. Fələstinlilər İsrailin apardığı etnik təmizləməyə, Qərb Bankının və 1967-ci ildən davam edən Qəzzanın işğalına davam gətirdilər. Qanlı hücumdan sonra müdafiə naziri Aviqdor Lieberman bildirib ki, "ölənlərdən beşi onun silahlı üzvləri, 15 nəfərdən 8-i Həmasın, ikisi isə digər hərbi qrupların üzvləri idi". Sual ondan ibarətdir ki, nümayiş əsnasında ölənlərin silahlı qanadın üzvü olub-olmadığını, Həmasa məxsus olub-olmamaları və ya digər döyüşçü qruplardan gəldiyini dərhal necə müəyyən etmək mümkündür? Hətta, Həmas üzvləri olsa belə, niyə İsrail hökuməti onları nümayişə qədər həbs etməyib?
Ceremy Hammond, bir nümayişçinin Həmasın üzvü ola biləcəyi həqiqəti, fərdi olaraq onun öldürülməsinə haqq qazandırılmadığını deyib. Nümayiş zamanı həmin iddia olunan Həmas üzvləri silahlı zor tətbiq ediblərmi? İsrailin mülki vətəndaşlarının olduğu mərkəzə raket atəşi açmışdılarm ? Sərhəddə dayanan İsrail əsgərlərinə atəş açdılarmı? İsrailin Həmas üzvünün öldürməsinə haqq qazandırmasının beynəlxalq hüquqda əsası yoxdur.
Bu, İsrailin Qəzzadakı hərbi əməliyyatlar zamanı mülki infrastrukturun məhv etmək üçün istifadə etdiyi məntiqlə eynidir. Məsələn “Qurğuşun Tökmə Əməliyyatı” zamanı İMQ (İsrail Müdafiə Qüvvələri) Həmas rəsmisi Nizar Rayanı evində qətlə yetirmiş, bu tipli hücumun beynəlxalq hüquqa rəğmən qadağan edilməsinə baxmayaraq, ailəsinin çoxsaylı üzvlərini də öldürmüşdü. Rayan o dövrdə döyüşə getməmişdi. Müharibə qanunları İsrailin mülki itkilərə yol aça biləcəyi hədəflərə birbaşa hücum etməməyi tələb edirdi.
Müzakirə prosesinin gələcək perspektivləri
Siyasi analitik gələcək danışıqların perspektivinin artıq ölü olduğunu vurğuladı. Tramp administrasiyası Yerusəlimin İsrail paytaxtı olmasını elan edərək, hətta beynəlxalq hüquqda olsa belə, Şərqi Yerusəlimin “işğal altında olan Fələstin torpaqları” olaraq qaldığını bildirdi. ABŞ hətta BMT nizamnaməsinin tərəfdarı olaraq Yerusəlimdə səfirliyin qurulmasını təkid edir, üzv dövlətlərə bunu etməməyə çağıran BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnaməsinin pozacağını bildirir.
Bu qərarın səbəbi, İsrailin “bölünməmiş” Yerusəlim şəhərini paytaxt olaraq tələb etməsi və şəhəri ihlaq etmək üçün qeyri-qanuni tədbirlər almasıdır. Bunu etmək fələstinlilərin hüquqlarına böyük zərbə endirəcəkdir. Bir sözlə, Tramp administrasiyası tərəfindən edilən bu hərəkət yaxşı bir şeydir. Çünki bu hadisə ABŞ-ın ikiüzlü siyasətini açıq şəkildə ortaya qoyur və ABŞ rəhbərliyinin sözdə “sülh müddəti” adlandırdığı hər hansısa bir danışığın güvənli bir şəkildə olacağı ehtimalını ortadan qaldırmış olur. O, Fələstinlilərə sözdə ABŞ-ın “vasitəçi” kimi qəbul etdiyi inandırıcılığın nəticələrini aradan qaldırmaqla böyük xeyir vermiş oldu.
Əslində, “sülh müddəti” uzun müddətdir ki, İsrailin və onun supergücünü ikidövlətli həllinin tətbiq olunmasının əngəllədiyi müddət olmuşdur. Mən bunu "Sülh maneəsi: İsrail-Fələstin münaqişəsindəki ABŞ-ın rolu" adlı kitabımda yazmışam. 2012-ci ildə BMT-nin Fələstini dövlət kimi tanıdığından bəri mövcud olan beynəlxalq hüquqi mexanizmlərdən istifadə edərək, Fələstin liderliyinə doğru irəliləyir.
Buna baxmayaraq, Fələstin hökuməti Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi və ya Beynəlxalq Cəza Məhkəməsi kimi təşkilatlar vasitəsi ilə hüquq yoluna müraciət etmədi. Bunun səbəbi, Osla Müqaviləsi çərçivəsində yaradılmış Fələstin hakimiyyətinin məqsədi İsrailin işğalçı rejiminin həyata keçirməyə xidmət etməsidir. Liderlik və birliyin məqsədi tələb olunacaq. Bu, fələstinlilərin nəaliyyət qazanması üçün rahat vəzifə olmayacaq. Lakin, bu mərhələdə Fələstin Hakimiyyətinin ləğvi öncədən görülməkdədir. Fələstin Hakimiyyətinin ana təşkilatı olaraq Fələstin Qurtuluş Partiyası bunu etmək səlahiyyətlərinə malikdir. Lakin, bu Həmas partiyası ilə Mahmud Abbasın Fəth partiyası arasında birləşməsini tələb edir. Fəth Fələstin hakimiyyətinə çox bağlıdır və onun məqsədi status-kvonu pozmaqdır. Bu səbəbdən Abbas 2006-cı ildə demokratik seçilən Həmas hökumətini rədd etdi. Həmas İsrail və ABŞ-ın "əvvəlki razılaşmalara" əməl etməsini tələb etdi və bu, Oslo Anlaşmalarına hörmət, İsrailin əməkdaşları kimi Fələstin hakimiyyətinin rolunu yerinə yetirmək deməkdi. Həmas xalqının mənafeyinə zidd olaraq davranmamaqdadır. Buna maraq belə göstərməməsi ona qarşı olan təhdidi çoxaldıb. Abbas seçilmiş hökuməti devirmək üçün, ABŞ-ın və İsraillə birləşmisi nəticəsində bu iki liderlik arasında gördüyümüz bölünməyə sahibik. Həmas Qəzzada hakimiyyət orqanı olaraq qalır, Abbas rejimi isə Qərbi Şəriyyədə hakimiyyət orqanıdır.
Fələstin hakimiyyəti işğalçı rejimin sona çatması üçün lazım olanı etməyəcəksə, İsrail və ABŞ-la müxalifət olmaq istəyən yeni rəhbərlik tapılmalıdır. İsrailli rəsmiləri, İsrailin nəzarəti altında olan torpaqlarda müharibə cinayətlərinə görə həbs olunmaqdan qorxduqları zaman, müharibənin sonu görünə bilər.
