Eurasia Diary BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının eksperti Dr. Elçin Süleymanovdan ABŞ iqtisadi sanksiyalarının təhlilinə dair müsahibə alıb.
ABŞ-ın Çinə və Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların arxasında nə dayanır?
ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyaların iqtisadi tərəfləri olsa da, siyasi motivləri də mövcuddur. İlk növbədə, Çin iqtisadiyyatının güclənməsi əsas səbəb sayılır. Rusiya ilə bağlı isə daha çox siyasi faktor üstünlük təşkil edir. Rusiyanın siyasi və hərbi təsirinin artması ABŞ-ı narahat edir.
Rusiyaya tətbiq edilən sanksiya siyasətində ABŞ istəyinə tam nail ola bilmədi. Sanksiyalar sürətlə deyil, tədric təsir göstərməyə başladı və Putinin də geri addım atmaq istəməməsi ABŞ-ın istəklərini tam təmin etmədi. Lakin, uzun müddətli zaman kəsiyi üçün nəzərdə tutsaq, bu sanksiyaların təsiri daha çox hiss olunacaq.
Çinə münasibətdə vəziyyət fərqlidir. ABŞ dünya ticarətində çox önəmli təsirə malikdir. ABŞ dünyanın ən böyük şirkətlərinə sahibdir və onların dəyəri G-20 ölkələrini çıxsaq, geridə qalan dünya ölkələrinin şirkətlərinin dəyərindən çoxdur. Bu ABŞ iqtisadiyyatının gücünün göstəricisi hesab edilə bilər. ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyalar isə Çinin iqtisadi inkişafını zəiflədəcək. Çində böhran olacağını gözləmirəm, lakin sanksiyalar Çinin dünyada birinci iqtisadi güc olma proqnozunun vaxtını gecikdirdi.
Dünya ölkələrinin dollardan imtinası və milli valyutaya keçidi nə dərəcədə realdır və bu beynəlxalq ticarətdə dolların mövqeyinə necə təsir göstərəcək?
Hal-hazırda dollardan imtina çox çətindir. Dollardan imtinaya cəhd edən dövlətlər ticarəti öz aralarında müəyyən qədər milli valyuta ilə həyata keçirə bilərlər, lakin bu ümumi ticarət dövriyyəsinə az təsir edəcək. Dünyada bank sistemində Visa və Master kimi əhəmiyyətli bank köçürmələrində əsas valyuta dollardır. Milli valyutaya keçidlərin qısa müddətdə reallaşacağını düşünmürəm. Bu proses uzun müddətli zaman kəsiyində dollardan asılılığı müəyyən qədər azalda və önləyici tədbirləri inkişaf etdirə bilər.
Yeni maliyyə böhranı gözləyirsinizmi və bu hadisələr Azərbaycana necə təsir göstərəcək?
ABŞ-ın sanksiyalarının dünyada maliyyə böhranı yaradacağını gözləmirəm. Azərbaycan haqqında isə qeyd etmək lazımdır ki, birinci devalvasiyada Mərkəzi Bankın rezervləri azaldı. Hal-hazırda keçən ilə nisbətən çox cüzi azalma var. Xarici ticarətdə müsbət saldo mövcuddur və bu çox əhəmiyyətlidir.
Qısa dönəmdə Azərbaycan üçün ciddi bir təhdid görmürəm. Lakin, yaxın ətrafımızdakı ölkələrdə maliyyə sıxıntıları bizdə qeyri-neft sektoruna təsir edəcək. Azərbaycan iqtisadiyyatının əsası neft sektorudur və buraya təsir mövcud deyil. Lakin, 10 faizlik qeyri-neft sektorunda kənd təsərrüfatı mallarına mənfi təsir edəcək.
Manatın lirə və rubla görə dəyərinin artması zamanı bizim mallar dünya bazarına qonşu ölkələrin məhsullarına nisbətən baha çıxacaq. Avropa bazarında əvvəl Azərbaycan malları ucuz idisə, lirə düşəndən sonra türk malları daha çox cəlbedici olacaq. Avro-manat kursu son illərdə sabit oluğu üçün bizim mallarda qiymət fərqi olacağı gözlənilmir.
Lakin ümumi olaraq, bunun bizim iqtisadiyyata güclü təsir göstərəcəyinə inanmıram. Türkiyədəki vəziyyəti Rusiyadakına nisbətən daha riskli görürəm. Bu hadisələrin yaxın coğrafiyaya, İran, Qazaxıstan, Türkmənistan və s. da daxil olmaqla təsiri müşahidə olunacaq. Bunu neft qiymətlərinə və xarici ticarət saldosuna əsasən deyirəm. Gürcüstanda isə vəziyyət tamam fərqlidir. Bu ölkənin iqtisadiyyatında mənfiyə doğru irəliləyişlər gözləmirəm.
Azərbaycan iqtisadiyyatı region ölkələrinə nisbətən daha dayanıqlı görünür. Lakin Mərkəzi Bank tam üzən məzənnəyə keçdiyi zaman manatın dəyərində dəyişikliklər gözlənilə bilər.
