Litvalı hərbi jurnalist, Litva Jurnalistlər Birliyinin üzvü Riçardas Lapaytis Bakıda Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) prezidenti Umud Mirzəyevin qonağı olub.
Onların dostluğu Azərbaycan üçün ağır sınaqların olduğu Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və yeddi rayonunun Ermənistan tərəfindən işğalı, Xocalı faciəsinin baş verdiyi illərdən başlayıb. Jurnalist Lapaytis 1992-ci ildən 1994-cü ilədək bütün Qarabağ müharibəsini keçib. Dəfələrlə cəbhə xəttində olub. Riçardas Lapaytis bu günə kimi Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin yaxınlığında cəbhə zonasına gedərək qaçqınlara kömək edir. O, 1993-cü ildə "Dağlıq Qarabağdakı müharibə ilə bağlı hadisələrin işıqlandırılmasında göstərdiyi cəsarət və obyektivliyə görə" diplomla mükafatlandırılıb. Riçardas Lapaytis "Sonsuz Dəhliz" sənədli filminin baş qəhrəmanıdır. Ekran əsəri onun gündəliyi və şəxsi xatirələri əsasında Umud Mirzəyevin birbaşa iştirakı ilə lentə alınıb.
Eurasia Diary fürsətdən istifadə edərək Riçardas Lapaytisdən müsahibə götürüb. Onu da qeyd edək ki, Riçardas həmçinin BAMF-in Litvadakı nümayəndəsidir.
- Siz 1992-ci ildə Qarabağa öz istəyinizlə gəlmişdiniz. Siz xüsusi təyinatlı dəstənin komandiri İbad Hüseynovu, onun işğalçılara qarşı vuruşan heyətinin fəaliyyətini görən azsaylı adamlardan birisiniz. Siz o qədər şey görmüsünüz ki, Azərbaycanımızla bağlı roman yaza bilərsiniz. Ümumiyyətlə, Azərbaycan sizin üçün nə deməkdir?
- Mənim üçün Azərbaycan 1992-ci ildən doğma ölkədir. Ruhumla bura bağlıyam. Azərbaycan mənim üçün qan və candır. Bu torpaq, insanlar, onların düşüncələri. Bir azərbaycanlı görəndə onun gözlərinə baxıram. O xoşbəxt və ya kədərli olduğunda hisslərini anlaya bilirəm. Bir azərbaycanlı mənə deyəndə ki, onun vətəni yeddi rayonunu itirib, mən onu yaxşı başa düşürəm. Bir sözlə, Azərbaycan mənim üçün yalnız bir hiss deyil. Bu daha artıq bir şeydir. İlk günlərdən burada hər şey mənə maraqlı gəldi. Azərbaycana akkreditasiyasız, heç bir yardım olmadan getdim. Əvvəlcə adi qatarla Bərdəyə, oradan isə yolüstü maşınla getdim. Ağdama gecə çatdım. Otel, qalmağa yer tapa bilmədim, hər yerdə zərər çəkmiş insanlar yerləşmişdi. Mən məsciddə döşəmədə yatdım, ətrafımda faciədən sağ çıxmış çox sayda adam var idi. Bu dəhşətli gecə idi, amma ertəsi gün baş verənlər daha qorxunc idi. Mən günahsız insanların ilk dəfə gətirilən meyidlərini gördüm. O vaxtdan Qarabağlı oldum. Mənə bax. Mənə elə gəlir ki, sizdən biri olmuşam. 51 yaşım var. Burada qalmaq və bir neçə il burada yaşamaq istəyirəm. Buranın xüsusi bir aurası, xüsusi havası var. Və Azərbaycanın bir hissəsi işğal altında olduğu dövrdə uğurlu iqtisadiyyata malik dövlətlərini qurmuş gözəl insanlar var.
- Sizə bir sual verə bilərəm? Umud Mirzəyevlə yaxşı münasibətləriniz var. Sizi Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondu ilə nə birləşdirir?
- Burada gənc nəsil ilə çox sayda maraqlı işlər aparılır. Mənim Fond və Umud müəllim ilə bağlı hekayəm uzun illər əvvələ gedib çıxır. Və demək olar ki, bir neçə onilliyi əhatə edir. Bizi, Litvalı jurnalistləri 1992-ci ildə heç kim tanımırdı. Və biz müharibəni necə işıqlandırmağı bilmirdik. Umud müəllim bizə doğru yöndə istiqamətlənməkdə kömək etdi. Beləliklə, Mirzəyev və Fondla dostluğumuzun kökü dərindir. Fond mənim üçün ikinci evə çevrildi. Bu yaxınlarda Litvanın cənubunda Xocalı ilə bağlı tədbir keçirildi. Mən bununla bağlı Umud müəllimə zəng etdim. Onun çox məşğul olduğunu bildiyimdən təsəvvür edə bilməzdim ki, hər şeyi atıb Litvaya gələcək və orada çıxış edəcək. Hesab edirəm ki, Fond çoxlu sayda jurnalist üçün qərargaha çevrilib. Bu təşkilat digərlərindən çox fərqlənir. Yəqin ona görə ki, Fondun rəhbəri Xocalının, Qarabağın nə olduğunu başqasından eşitməyib. Bilmirəm, Umud müəllim bunu istəyir ya yox, amma deyim ki, dostum zəngin bir insan və yaxud yazıçı, şair ola bilərdi. Lakin o, fərqli bir yolu seçdi, ağır, lakin nəcib yolu. Onun üçün həyatda əsas məqsəd doğma Qarabağı azad etməkdir. Bununla yanaşı o, dostlarını da unutmur. Mənə nəsə olsa, bilirəm ki, dostum kömək etmək üçün bir yol tapacaq. Müharibə Litvanın qapısını döyəndə, o, öz jurnalistini materialları toplamaq və həqiqəti yazmaq üçün bizə göndərdi. O, Moskvada, Sankt-Peterburqda insanlara kömək edir. Düşünməyin ki, bizi yalnız Qarabağ birləşdirir. Bu daha artıq bir şeydir. Umud müəllimin valideynlərinə onu düzgün tərbiyə etdikləri üçün təşəkkür edirəm. O, dünyaya baxışını gənclərə ötürür. Bu isə gənclərin siyasətdən kənar olduğu və öz maraqlarına uyğun yaşadığı çətin bir dövrdə az şey deyil.
- Bu cür cavabları eşitmək xoşdur. Hiss olunur ki, onlar boş sözlər deyil, ürəkdən gəlir. Ancaq bir sualım var. BAMF ilə əməkdaşlığınızı necə təsəvvür edirsiniz? Litva ilə hansı layihələri həyata keçirə bilərik? Məsələn, Qarabağ, Özbəkistan ilə bağlı layihəni davam etdirmək.
- Biz "Güllələnmiş qəbiristanlıq" adlı film çəkəcəyik. Mən Qarabağda güllələnmiş məzar daşları gördüm. Bu qorxunc mənzərədir. Təcavüzkarlar hətta ölülərə də rəhm eləməyib. Sonra filmi Litvada təqdim edəcəyik. Amma bunun üzərində işləmək lazımdır. Həmçinin, Azərbaycanın və Litvanın tələbələri haqqında film çəkmək barədə düşünmək lazımdır. Onlar, gənclər nə düşünür, nəyə nail olmaq istəyirlər. Onlar üçün Qarabağ, Vətən, Litva, Azərbaycan kimi sozlər nə məna daşıyır? Biz gələcəyə baxmalıyıq. Dünya irəliləyir. Orta əsrlərdə qalan isə Ermənistandır. Bu gün yaddaşın mədəniyyət, tarixi irs kimi qatlarını üzə çıxarmaq və onu gənclərə aşılamaq lazımdır. Axı, bizdən sonra onlar yaşayacaq və biz bu gün onların həyatda hansı istiqamətləri seçdiklərini bilməliyik. Mənə Füzuli rayonundan Qazaxa qədər olan ərazilərdə yaşayan insanların istəkləri maraqlıdır. Əgər bu ərazidə sülhməramlı plakat aparan bir qrupa seçilsəm, o zaman məni də ora göndərməyinizi xahiş edirəm. Mən 90-cı illərdə orada çox şey etmişəm, amma yarımçıq qalan bitirmək istədiyim şeylər var. Tərtərdə bir məktəbdə rəsm dərsində uşaqların demək olar ki, hamısının müharibə çəkdiyini görmüşəm. Çünki onlar başqa şey bilmirdilər. Uşaqların faciəsi bunda, onların vaxtından çox tez böyüməsindədir. Onlar dünyanı başqa tərəfdən də görməlidir.
- Beynəlxalq Fondumuz "Uşaqlar gələcəyi necə qəbul edir?" adlı müsabiqə təşkil edir. Bu, maraqlı layihədir. Siz xeyirxahlıqdan danışdınız. Uşaqların bugünkü dünyaya baxışını öyrənməyə çalışaq, onların arzularını üzə çıxardaq. Bax siz nə barədə yazmaq istərdiniz?
- Qəfil sualdı. Mən, bir litvalı çətin vəziyyətə düşürəm. Mənə elə gəlir ki, müharibədə gördüyüm hərbi vəziyyətdəyəm. Eh uşaqlar! Bizi tarix birləşdirirdi! Hələ 1920-ci ildə bizim şair Miçkyaviçus şərq nağıllarını oxuyurdu. Yanvar ayının qara günlərində litvalılar yenə burada idilər. Və bizdə, Litvada azərbaycanlılar azadlıq müdafiəçilərinin ön sıralarında durmuşdular. Mənə elə gəlir ki, mən azərbaycanlı ruhunu hiss edirəm. Mən qurdam, amma yaxşı mənada. Biz bu gün Azərbaycan və erməni icmaları üçün kommunikasiya zonasını açmaq üçün toplanmışdıq. Bunun üçün çox şey etmək lazımdır. Ötən illər ərzində ATƏT və Minsk qrupu heç bir şey edə bilmədi. İşğalçıların Qarabağ münaqişəsi zonasından çıxarılması müddətinin dəqiq təyin edildiyi yeni layihələr, yeni real planlar lazımdır. Və Litva bu işdə sizə kömək edəcək. Mənim timsalımda siz Litvanı görürsünüz. Siz nə barədə yazmaq istədiyimi soruşdunuz. Kitab yazacağam… Qarabağdan…Və onu bu cür başlayacağam. 1992-ci ilin gecəsini xatırlayıram…
Müsahibəni götürdü: Şöhrət Barlas
