Oktyabrın 15-də Bakıda Türk Şurasının VII Zirvə Toplantısı keçirildi. Toplantıya Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Macarıstandan dövlət başçıları qatılmışdı. Toplantı liderlərin bir çox mesaj və qərarları ilə türk dünyasının tarixinə düşəcək anlarla zəngin idi.
Türk Şurasının VII Zirvə Toplantısının nəticələri və gündəmdəki digər məsələlərlə bağlı Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sabiq deputatı, Türkiyə Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (TÜRKSAM) qurucusu və başçısı, türk siyasətçi Dr. Sinan Oğan Eurasia Diary-ə eksklüziv müsahibə verib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik:
- Türkiyənin anti-terror əməliyyatı olan “Sülh Çeşməsi” əməliyyatına BMT başda olmaqla bir çox təşkilatdan qınamalar, ABŞ başda olmaqla bəzi dövlətlərdən təhdidlər gəldiyi bir zamanda bu gün Türk Şurası Zirvə Toplantısından Türkiyəyə bu haqlı mübarizəsində dəstək mesajı verildi. Bu tarixi anı necə qiymətləndirirsiniz?
- Bu gün liderlər zirvəsində prezident cənab Ərdoğan Dədə Qorqud atamızın hikmətli bir sözünü xatırlatdı: “Yaxşı dost yaxşı gündə çağırıldığında, çətin gündə isə çağırılmadan gələndir”. Türkiyə bu gün Suriyanın şimalında terrorla mübarizə apararkən bir tərəfdən ərəb birliyindən, digər tərəfdən Avropadan, NATO-dan, Çindən, İrandan və digər beynəlxalq qurum və dövlətlərdən haqsız olaraq qınama mesajlarının gəldiyi bir zamanda bizim qardaşlarımızın, Türk cümhuriyyətlərinin Bakıda keçirilən Zirvə görüşündə Türkiyənin Sülh Çeşməsi əməliyyatını dəstəkləmələri son dərəcə vacib idi və bu türk xalqının, türk millətçilərinin gözlədiyi sevindirici qərar idi. Çox şükür ki, bu qərar güclü bir dəstək şəklində az əvvəl verildi. Belə hesab edirəm ki, bu bütün dünyaya mesajdır. Dünya Türk dünyası gerçəkliyini bu qərarla bir daha görmüşdür. Kim nə deyir desin, kim nəyi istəyir qınasın, qardaşlar bir-birilərinin çətin günlərində yan-yanadır. Biz Qarabağ məsələsində azərbaycanlı qardaşlarımızın yanındayıq. Azərbaycanlı qardaşlarımız da anti-terror əməliyyatlarında bizə dəstək dururlar. Eyni şəkildə Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, İnşalllah gələcəkdə Türkmənistan və nə gözəl ki, Atillanın nəvələri olan Macarıstan bu zirvə görüşündə Türkiyənin “Sülh Çeşməsi” əməliyyatına tam dəstək verdiklərini açıqladılar. Buradan Azərbaycana xüsusi təşəkkür etmək istəyirəm, çünki Azərbaycan bunu Zirvəni gözləmədən etdi. Azərbaycan dünyada Türkiyənin “Sülh Çeşməsi” əməliyyatını ilk dəstəkləyən Macarıstan və Pakistanla birlikdə üç ölkədən biridir. Bunun üçün minnətdarıq...
- Türkiyənin haqlı mövqeyi Türk Şurasında müdafiə edildi. Güman etmək olar ki, bu tarixi gündən sonra Türkiyə ilə Türk Şurası dövlətləri arasında daha sıx əməkdaşlıq formalaşacaq. Belə olan halda Türk Şurası regional, geostrateji güc mərkəzinə çevrilə bilərmi?
- Təbii ki, Türk Şurası regionda önəmli bir gücü təmsil edir. Tək-tək Türk Şurası dövlətləri öz regionlarında xüsusi əhəmiyyətə malik dövlətlərdir. Ancaq daha önəmlisi bu ölkələrin bir platformada bir araya gəlməyi, ticarət, humanitar, hərbi, siyasi və s. məsələlərdə əməkdaşlıq etmələridir. Türk birliyi gerçəyini artıq bütün dünya qəbul etməlidir. Ərəblər bir araya gəlib Ərəb Birliyini, avropalılar birləşib Avropa Birliyini qurduqları kimi, Türklər də bir araya gəlib türk birliyini - Türk Şurasını qurub. Və bugünkü zirvə toplantısı ilə türk dövlətləri liderləri tam bir birlik və əməkdaşlıq içərisində olduqlarını nümayiş etdiriblər.
- Türk Şurası dövlətlərinin çoxu enerji ehtiyatları ilə zəngindir və bu dövlətlər arasındakı əməkdaşlıq günü-gündən genişlənir. Belə olan halda, Türk Şurası üzvlərindən bu yaxınlarda yeni bir regional və ya beynəlxalq enerji layihəsində birgə əməkdaşlıq gözləyə bilərikmi?
- Allahın Türk coğrafiyasına bəxş etdiyi hər cür zənginlik mövcuddur. Başda neft və qaz olmaqla Türk ölkələri yeraltı və yerüstü sərvətlərlə zəngindir. Türk dövlətləri arasında müstəqillik qazandıqları dövrdən bu yana enerji ixracatı layihələrində əməkdaşlıq olub. Bu əməkdaşlıq rəhmətlik Heydər Əliyev cənablarının prezidentliyi dövründə həyata keçən Bakı-Tiblisi-Ceyhan (BTC) layihəsi ilə yüksəliş dövrünə qədəm qoydu. İndi artıq BTC boru kəmərinə digər Türk dövlətlərinin də qoşulması gündəmdədir və proqnozlaşdırıla bilər. Mən inanıram ki, Türk Birliyi ölkələrarası siyasi birlikdən savayı, həm də iqtisadi, enerji birliyinə çevriləcək.
- Türk Şurasına müşahidəçi statusda üzv olan Macarıstan, Baş Nazir Orbanın liderliyində daim Türk dövlətlərinin maraqlarını müdafiə edir. Türkiyənin “Sülh Çeşməsi” əməliyyatını da Avropada yeganə dəstəkləyən dövlət məhz Macarıstan idi. Lakin Macarıstan Türk Birliyinə yaxınlaşdıqca hiss olunur ki, Avropa Birliyindən uzaqlaşır. Son dövrlərdə İttifaqla rəsmi Budapeşt arasında münasibətlər xeyli gərginləşib. Türk Birliyinə inteqrasiya Macarıstan üçün hansı problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər?
- Macarıstan müəyyən problemlərlə üzləşə bilər, lakin Türk birliyinə inteqrasiya bu dövlət üçün yeni iqtisadi və siyasi imkanlar açır. Türk Birliyi Macarıstan üçün yeni siyasi dəstək, yeni bazar və yeni əməkdaşlıq mühiti formalaşdırır. Macarıstan da eynilə digər Türk dövlətləri kimi istehsalçı dövlətdir, yəni bu region iqtisadi cəhətdən Macarıstan üçün xeyli imkanlar yaradır. Macarıstanın ən çox ehtiyacı olan məhsullar enerji daşıyıcılarıdır, neft və qazdır. Region isə neft və qazla zəngindir. Bu da Macarıstan üçün sərfəli olacaq.
- Bilirsiniz ki, Menbiçdə və bölgədə artıq Əsəd ordusu yerləşməyə başladı. Rəqqanın bir neçə kəndinə girdilər. PPK, YPG, PYD ilə Əsədin razılığa gəldiyi qeyd edilir, bu halda Türkiyə Əsədlə mübarizəyə başlayacaq, yoxsa əməliyyat başa çatacaq?
- İlk olaraq, bunu deyim ki, Türk Şurası liderlər Zirvəsindən çıxan ümumi qərar eynən belədir: ““Sülh Çeşməsi” hərəkatı Suriyanın torpaq bütünlüyünün təmin edilməsinə töhfə verəcək. Yəni, bu o deməkdir ki, Türkiyə orada, Suriyanın torpaqlarını işğal edən PPK, YPG kimi terror təşkilatlarına ayrı bir terror korridoru formalaşdırmasına imkan verməyəcək. Türkiyənin bu hərəkatı da Türk Şurasına üzv olan ölkələr tərəfindən dəstəklənməkdədir. Türkiyənin regionda PKK, YPG və ABŞ-ı yavaş-yavaş sıxışdırıb çıxarmasıyla bərabər boşalan ərazilərə Suriyanın girməyə çalışdığını görürük. Bu durumda əlbəttə ki, türk əsgəri ilə suriyalı əsgərlərin qarşı-qarşıya gəlmə ehtimalını yaradır. Amma bizim ora giriş məqsədimiz Suriya əsgərləri ilə savaşmaq deyil. Bizim Suriyaya girməkdə məqsədimiz PPK, YPG, PYD və İŞİD adlanan terror ünsürlərini bu regiondan təmizləyib atmaqdır. Ona görə də hərəkat bitməyib. Hərəkat region terror təşkilatlarından təmizlənənə qədər davam edəcək”.
- YPG son zamanlar gündəm olsa da, bu Türkiyənin yeganə problemi deyil. Türkiyənin gündəliyində duran Şərqi Aralıq məsələsini necə həll edəcək?
- Əslində bütün məsələ Şərqi Aralıq məsələsidir. PYD və PPK bu işin bəhanəsidir. Şərqi Aralıq dənizində böyük neft və təbii qaz ehtiyatları var. Və bunların önəmli bir hissəsi Türkiyənin əraziləri içərisindədir. Türkiyə bəlkə də Şərqi Aralıq dənizində bu neft və qaz yataqlarının kəşf etməsi və çıxarması ilə eynilə Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan kimi neft və təbii qaz ehtiyyatları ilə zəngin ölkəyə çevrilə bilər. Bu təbii ki, Türkiyəni daha çox gücləndirəcəyi üçün Qərbin, İsrailin, Misirin, Yunanıstanın, Avropanın və Amerikanın narahatlığına səbəb olub. Ancaq nə olursa olsun, Türkiyə bu işdən də üzü ağ çıxacaq. Türkiyə orda da istədiyi hədəfə çatacaq.
- Türk Şurasının üzvləri Dağlıq Qarabağ probleminin həlli ilə əlaqədar Azərbaycana hansı dəstəyi göstərə bilərlər?
- Türkiyə necə ki, sərhəddində anti-terror əməliyyatı həyata keçirir, Azərbaycanın da beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınan öz ərazilərində eyni şəkildə anti-terror əməliyyatları həyata keçirə bilər. Türk dövlətləri Dağlıq Qarabağın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) qərarları çərçivəsində Azərbaycana aid olduğunu onsuz da təsdiqləyir və qəbul edir. Azərbaycanın haqlı mövqeyinin türk dövlətlərində daha güclü müdafiə edilməsi üçün vətəndaş cəmiyyəti institutları və mətbuat daha effektiv rol oynamalıdır. Çünki, döyüşlər başladığı zaman müharibənin səbəblərini beynəlxalq ictimaiyyətə başa salmaq daha çətindir.
Türk dövlətləri Azərbaycan və Türkiyə müttəfiqliyindən nümunə götürməlidirlər. Yadınızdadırsa, bir müddət bundan əvvəl Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Ermənistan rəhbərliyinin Türkiyəyə qarşı əsassız iddialarına cavab vermiş və Türkiyə burda yoxdursa, “Mən burdayam” deyərək qardaş Türkiyənin mövqeyini öz dövlətinin mövqeyi kimi müdafiə etmişdir. Digər Türk dövlətləri də bir-birilərinə qarşı bu yanaşma tərzi ilə davranmalıdır.
Azərbaycanın Qarabağda həyata keçirəcəyi hərbi əməliyyatları müharibə adlandırmaq olmaz. Bu bir anti-terror əməliyyatı olacaq. Qarabağda separatçı və terrorçu xarakterli bir qondarma dövlətçiliyə qarşı aparılan əməliyyatlar ancaq anti-terror mahiyyətli ola bilər. Azərbaycanın bu əməliyyatlarda məqsədi öz torpaqlarını işğaldan azad etmək və terrordan təmizləmək olacaq. Əgər üçüncü bir dövlət bu əməliyyatlara müdaxilə edərsə, o dövlət də terrorçu dövlət və ya terroru dəstəkləyən dövlət hesab ediləcək.
- Bu anti-terror əməliyyatı başlayarsa, regiondakı qüvvələr balansına necə təsir edər?
- Başlayarsa, çox tez bir vaxtda bitər. Azərbaycan buna qadirdir. Azərbaycan bölgədəki terroristləri bölgədən çıxarmağa müyəssər olacaq. Və türk qardaşları hər zaman Azərbaycanın yanındadır. Bundan heç kimin şübhəsi olmasın.
Nicat İsmayılov