Eurasia Diary İsrailli tarixçi və politoloq Avraham Şmuleviçlə eksklüziv müsahibəni təqdim edir.
Politoloq, Qarabağın erməni əhalisinin Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməsi məsələsi ilə bağlı bildirib ki, bu hələ aydınlaşdırılmayıb.
"Azərbaycan hökumətinin verdiyi açıqlamalarda hansı qrupların hansı əsasda Azərbaycan pasportlarını alacağı barədə bir söz deyilməyib. Dağlıq Qarabağda hərbi əməliyyatlar hələ Azərbaycan müstəqillik qazanmamışdan öncə başlamışdı. Qarabağ ermənilərinin heç vaxt Azərbaycan vətəndaşlığı olmayıb. Burada yaşayan ermənilər arasında rus, fransız, amerikan vətəndaşlığı ilə də qeydiyyata alınanlar, eləcə də Suriya qaçqınları və 1991-ci ildən sonra qondarma “DQR”də anadan olanlar da var. Ermənilər indi özlərinə başqa sualı verir. Belə ki, Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, Qarabağda yaşayan ermənilərin hamısı cinayətkar hesab edilir. Qarabağa Azərbaycan sərhəd xidmətinin icazəsi olmadan getmək cinayət sayılır. Həmçinin, bu qanunvericiliyə görə, qondarma "DQR"in administrasiyasında xidmət edənlər, erməni ordusunun hərbi əməlliyyatlarında iştirak edənlər həbs edilməlidir. Üçtərəfli bəyanatda bir çox məsələlər qeyd edilmədiyi üçün abstrakt vəziyyət yaranır", ekspert deyib.
Şmuleviçin sözlərinə görə, hazırda azərbaycanlılar ermənilərin düşdüyü tələyə düşüb.
“Ermənilər əvvəl elə hesab edirdi ki, beynəlxalq hüquqa, beynəlxalq ictimaiyyətin fikrinə məhəl qoymaya bilərlər və əsas Qarabağa sahiblik etməkdir. Ancaq beynəlxalq hüquqda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etmək hüququnun olduğu göstərilirdi. Qarabağ ermənilərinin muxtariyyət hüququ Azərbaycanın onlara verəcəyi hüquqla müəyyən ediləcək. İndi elə təsəvvür yaranır ki, Azərbaycan hökuməti Qarabağ ermənilərinin buranı tərk edəcəyinə və daha onların bu probleminin olmayacağına ümid edir. Əgər bu baş verərsə, Azərbaycan özünü beynəlxalq təzyiq altına qoymuş olar. Qarabağ ermənilərinin hüquqlarının pozulduğu və Azərbaycanın ermənilərin hüquqlarını təmin etmədiyi fikri yaranar. Ermənilər hazırda bu tələni hazırlayır. Ermənistanda Qarabağ və Xankəndidən olan qaçqınların qayıtması kampaniyasının hədəfi həm də budur", o bildirib.
Şmuleviç, Rusiya və Türkiyənin münaqişənin həllindəki rolundan danışarkən Türkiyənin bu məsələdə diplomatik qələbə çaldığını deyib.
“30 il müddətində Cənubi Qafqaz Rusiyanın “arxa bağçası” idi və onun maraqları əsas götürülürdü, vasitəçi də ancaq o ola bilərdi. Türkiyə isə indi özünü əsas oyunçu kimi bəyan edib və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün əsas təminatçısı və təsiretmə rıçaqları olan tərəfdir. Hazırda Rusiya öz mövqeyini qoruyub saxlamağa çalışır. Rusiyadan Ermənistana silah daşınması davam etdirilir. Bir neçə gün öncə Rusiyadan İrəvana 10 təyyarə enib. Rusiya bir tərəfdən Ermənistan ordusunu silahlandırır, digər tərəfdən Türkiyənin aktiv rol oynamasının qarşısını almağa çalışır. Biz burada rəqabət görürük", o söyləyib.
Politoloq həmçinin qeyd edib ki, Bəyanatın tərəflərin mövqeyindən asılı olaraq fərqli təsnifatı var. Azərbaycan tərəfi Qarabağı ərazisinin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi təsnif edir və hamı da bununla razıdır. Eyni zamanda, Rusiya və Fransa deyir ki, “Artsax” hökumətinin mövcudluğu və “DQR”-in ordusunun mövcudluğu davam etməlidir. Bəyanatda bəzi məqamlar dəqiq göstərilməyib və dəqiq göstərilən müddəalarla bağlı isə tərəflərin yanaşması fərqlidir. Beynəlxalq sənədlərə görə, Qarabağ erməniləri hansısa özünüidarə hüququna malikdirlər və bu hüquq hələ məlum deyil. Statusa gəldikdə, Qarabağ bir tərəfdən Azərbaycanın tərkib hissəsidir, digər tərəfdən təcrübədə bəzi məqamların nəzərə alınmalı olduğu aydın olur", politoloq bildirib.
Ekspert rus sülhməramlılarının fəaliyyəti barədə qeyd edib ki, onlar Rusiyanın bölgəyə təsirinin effektivliyini təmin edib.
“Rusiya hazırda demək olar ki, Azərbaycan ərazisində hərbi bazaya malikdir. Rus qüvvələrinin olduğu digər ərazilər, Cənubi Osetiya, Abxaziya və qismən Dnestryanı ərazi kimi buranı da özünün hərbi bazasına çevirir. Ermənistanın Zəngəzurla sərhəd ərazisində, eləcə də Laçın dəhlizində rus sərhəd xidməti qoşunları fəaliyyət göstərəcək, ancaq onların sayı dəqiq göstərilməyib. Qarabağ Rusiya üçün daim fəaliyyət göstərən hərbi bazaya çevrilir. Azərbaycan ərazisinin dərinliyində yerləşən Dadivəng kilsəsi rus sülhməramlıları tərəfindən qorunur. Sual yaranır, axı orada rusların nə işi var? Zod qızıl yatağının bir hissəsi Sovetlər dövründə Azərbaycana, digər hissəsi Ermənistana məxsus idi. Daha öncə ermənilər mədənə aparan darvazanın yerini 1,5 km irəli çəkmişdilər. Rus sülhməramlıları avtonom hərəkət edərək ərazini nəzarətə götürürlər", Şmuleviç deyib.
Politoloq hərbi əməliyyatlarda Yaxın Şərqdən gətirilən muzdluların istifadə edilməsi ilə bağlı da fikir bildirib.
"Bu barədə Rusiya kəşfiyyatınn rəhbəri, Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov və Fransa Prezidenti Emmanuel Makron kimi yüksək vəzifəli rəsmilər açıqlama veriblər və çətin ki, onlar dezinformasiya yaysınlar", o fikrini tamamlayıb.
Müsahibəni aldı: Cəmilə Çebotareva
Tərcümə: Gülnar Səlimova
