Ermənistanla Azərbaycan arasında bütün iqtisadi və nəqliyyat kommunikasiyalarının blokadadan çıxarılması ilə bağlı Moskvada keçirilən dörd saatlıq görüşlərdən sonra Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri tərəfindən üçtərəfli bəyanat imzalanıb.

Eurasia Diary Cənubi Qafqazda yaranmış yeni iqtisadi vəziyyətə təsirə malik üçtərəfli bəyanatın perspektivləri ilə bağlı Tiflisdə yerləşən Avropa Universitetinin professoru Emil Avdalianidən müsahibə alıb.

- Bölgədəki iqtisadi sabitliyin və rifahın gücləndirilməsi baxımından üçtərəfli bəyanatın zəruriliyini necə qiymətləndirirsiniz?

- Bəyanat Rusiyanın Qarabağdakı müharibədən sonrakı vəziyyətə qəti şəkildə rəhbərlik etdiyini göstərmək məqsədi daşıyırdı. Bu, Rusiyanın sarsılmaz hərbi mövqeyini və Ermənistanla Azərbaycanın Moskva ilə əməkdaşlıq etmək istəklərini nümayiş etdirməyi əhatə edir. Bu, həm də Rusiyanın Qərb güclərini danışıqlar prosesindən kənarlaşdırdığını və əməkdaşlıq etdiyi yeganə regional gücün Qərblə də problem yaşayan Türkiyə olduğunu göstərir.

Şübhəsiz ki, Moskvadakı üçtərəfli görüş İkinci Qarabağ Müharibəsinə son qoyan Noyabr 2020 sazişinin arxasındakı təfərrüatları da əhatə etməli idi. Əliyev, Paşinyan və Putinin bağlı qapılar arxasında müzakirə etdikləri təfərrüatlar barədə çox şey bilmirik, amma əminliklə demək olar ki, Rusiya Cənubi Qafqaza nüfuz etmək və İran və Türkiyə sərhədlərinə çatmaq  məqsədinin bir hissəsi olaraq yeni rabitə xətlərinin açılmasında maraqlıdır. Bu, iqtisadi səbəblərdən vacibdir, amma hərbi hissəsinin də az əhəmiyyət kəsb etmədiyini düşünürəm, baxmayaraq ki, Azərbaycanın Rusiya silahlarının öz ərazisindən Ermənistana keçməsinə icazə verəcəyi şübhəlidir.

Bağlantının yaxşılaşdırılması həmişə yaxşı bir inkişafdır. Ermənistan iqtisadi baxımdan faydalana bilər və Türkiyə ilə bəzi danışıqlar yenidən başlaya bilər, çünki Bakının bu cür inkişafa etiraz etmək üçün daha az səbəbi ola bilər. Ancaq çox şey Ermənistandakı daxili vəziyyətdən və Rusiyanın Ermənistan-Türkiyə yaxınlaşmasından məmnun olub-olmamasından asılı olacaq. Geosiyasi baxımdan Ermənistanın qonşu dövlətlərlə sərhədlərinin tamamilə açılması Rusiyanın mövqeyinə əslində zərər verə bilər.

- Gürcüstan və Türkiyənin bu üçtərəfli bəyanata münasibəti necə olacaq?

- Gürcüstan bölgənin kommunikasiya vəziyyətindəki dəyişikliklərin ölkənin tranzit potensialına zərər verə biləcəyindən narahatdır. Gürcüstan bu günə qədər regional infrastruktur tranziti üçün inhisara yaxın mövqeyə sahib olub və Moskvadakı son üçtərəfli görüş potensial dəyişikliklərə meylli olduğunu vurğuladı. Buna görə Gürcüstan üçtərəfli zirvəni diqqətlə izləyib.

İnanıram ki, Türkiyə zirvəni müsbət qiymətləndirib. Şübhəsiz ki, Ankara Moskvada danışıqlar masasında oturmaq istəyib, amma ümumilikdə Türkiyə rəhbərliyi bu açıqlamanın bir daha Naxçıvan eksklavından Azərbaycanın qalan hissəsinə dəhlizin açılmasının zəruriliyini vurğuladığını görür. Türkiyə artıq Naxçıvana dəmir yolu və boru kəməri layihələrini elan etdiyindən, ortaya çıxan dəhliz Ankaraya Xəzər dənizinə təsirini möhkəmlətmək üçün yol verəcəkdir.

- Bəzi ekspertlər qeyd edirlər  ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tam həll olunmayana qədər Ermənistanla Azərbaycan arasında iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin bərpası mümkün olmayacaqdır. Bu barədə nə düşünürsünüz?

- Hesab edirəm ki, yeni kommunikasiya və ticarət yollarının geniş miqyasda inkişafı üçün münaqişənin uzunmüddətli həllinə ehtiyac var. Lakin bu, elan edilmiş dəmir yolu xətlərinin və ticarət dəhlizlərinin işinə tamamilə mane ola bilməz. Gərginlik orada olacaq, çünki Bakı Ermənistanın Azərbaycan vasitəsi ilə Rusiya ilə birbaşa dəmir yolu əlaqəsi qurmasından məmnun olmazdı. Ancaq Rusiyanın təzyiqi Bakı və İrəvanı əməkdaşlığa məcbur etməkdə təsirli ola bilər, lakin bu, hazırda qeyri-real görünə bilər.

Yeni nəqliyyat kommunikasiya xətlərinin problemi ondan ibarətdir ki, Rusiyanın iştirakı olmadan fəaliyyətlərini tez dayandıracaqlar. Ermənistana yeni dəmir yolu xətləri ərazisindən keçdiyindən hər şey Azərbaycanın xeyirxahlığına bağlıdır.

Müsahibəni aldı: Yunis Abdullayev

Tərcümə etdi: Ülvi Əhmədli