Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) təşkilatçılığı ilə bir qrup litvalı jurnalist işğaldan azad edilmiş ərazilərə səfər ediblər. Eurasia Diary xəbər verir ki, qrupa tanınmış hərbi jurnalist, Azərbaycan Respublikasının “Dostluq Ordeni” ilə təltif edilmiş Riçardas Lapaitis, eləcə də Arunas Sartanaviçius və Mantas Bartasaviçius daxildir.

Litvalı jurnalistlər BAMF prezidenti Umud Mirzəyevin müşayiəti ilə Tərtər, Ağdam, Füzuli və Cəbrayılda dağıdılmış tarixi-mədəni abidələri ziyarət edib, erməni təcavüzünün dəhşətli nəticələrinin şahidi olublar.

Səfər çərçivəsində Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (BMTM) İdarə Heyətinin sədri Fərid Şəfiyev litvalı jurnalistləri qəbul edib. O, Riçardas Lapaitisə müsahibə verib.

Eurasia Diary müsahibəni təqdim edir: 

Salam hörmətli Fərid müəllim. İlk növbədə Litvalı çəkiliş qrupunu qəbul etdiyiniz üçün Sizə təşəkkür etmək istəyirəm. İkincisi, Azərbaycan xalqını, Azərbaycanın Ali Baş komandanı hörmətli Prezident İlham Əliyevi möhtəşəm qələbə münasibətilə təbrik etmək istəyirəm. Təkcə biz, Pribalika ölkələri deyil, bütün dünya 44 gün ərzində baş verənləri izləyirdik, Azərbaycanın işğal altında olan əzəli torpaqlarını azad etdiyinə görə Sizi ürəkdən təbrik etmək istəyirəm. Və belə bir sual vermək istərdim. Hazırda vəziyyət necədir? Uzun sürən işğaldan sonra Siz həmin ərazilərdə nə ilə qarşılaşdınız?

- Azərbaycana səfər etdiyinizə və münaqişədən sonrakı vəziyyəti işıqlandırdığınıza görə Sizə təşəkkür edirəm. Azərbaycanın rəsmi qurumları vəziyyətə post-müharibə dövrü kimi baxırlar. Biz istəyirik ki, bu münaqişə tarixdə qalsın və regiondakı inkişafı qarşılıqlı iqtisadi-siyasi əlaqələr əsasında qurmaq istəyirik. Təəssüf ki, 30 illik işğal Azərbaycanda dərin izlər qoyub. İşğaldan azad edilmiş ərazilərə getmək imkanınız olsa görəcəksiniz ki, iri yaşayış məskənləri, şəhərlər təmamilə dağıdılıb. Təmamilə dağıdılıb deyəndə həqiqətən də elə bi ev yoxdur ki, ziyan görməsin. Evlərin damı uçulub, pəncərə çərçivələri, qapı və hasarlar yoxdur. Qəbiristanlıqlar, infrastrukturlar, boru xətləri dağıdılıb. Buna görə Azərbaycan hökumətinin qarşısında böyük bərpaetmə işləri durur. İlk addım minatəmizləmə ilə bağlıdır. Ancaq Ermənistan tərəfi hələ də bizə minalanmış ərazilərin xəritəsini təqdim etmir. Bu isə bərpaetmə işləri ilə məşğul olan insanların həyatına təhlükə yaradır. 10 Noyabr 2020-ci il atəşkəs müqaviləsi imzalanandan bəri 10 nəfər mina partlamasından dünyasını dəyişib. Bu qarşımızda duran birinci vəzifədir. İkinci işimiz isə infrastrukturun bərpası olacaq. Bura qaz, su, elektrik və yollar aiddir. Üçüncü mərhələdə qaçqın və məcburi köçkünlərin qayıtması üçün yaşayış məntəqələrinin tikintisidir. Bu məqsədlə Azərbaycan hökuməti bu il 2 milyard 200 min manat vəsait ayırıb. Ancaq bunun üçün daha çox vəsait tələb olunur. Bu sahədə beynəlxalq ictimaiyyətin, investorların yardımına ehtiyac var. Bu ərazilərdə kənd təsərrüfatı və turizmin inkişafı üçün imkanlar var. Ancaq ən əsası Cənubi Qafqazda sülh quruculuğudur. Təəssüf ki, biz ərazi iddialarının hansı nəticələrə gətirib çıxardığını gördük. Ona görə Azərbaycan ərazilərin bütövlüyü və dövlətlərin ərazi bütövlüyü çərçivəsində azlıqların hüquqlarının inkişafı prinsiplərindən çıxış etmişdir. Bu Avropa təhlükəsizliyinin təməlidir. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada təhlükəsizlik belə qurulub. Buna görə hesab edirik ki, Cənubi Qafqazda beynəlxalq hüquqa və ərazi bötövlüyü prinsipinə, suverenliyə və azlıqların hüquqlarına əsaslanaraq sülh təmin edilməlidir. Əlbəttə ki, hamı bizimlə həmfikir deyil. Ermənistanda revanşist qüvvələr var. Ancaq biz inanmaq istərdik ki, müharibə geridə qalıb və biz həm Azərbaycanda, həm də bütövlükdə regionda tədricən sülhü qurmalıyıq.

Biz Vətən müharibəsini, azadlıq müharibəsini izləyərkən çox təəccübləndik. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü hamı tərəfindən qəbul edilib. Azərbaycan Prezidenti hörmətli İlham Əliyev böyük humanistlik göstərərək Vətən müharibəsinin son günlərində erməni əsgərləri təmamilə məhv olmaqdan qurtardı. Qarabağın ərazisi böyük tarixi irsə malikdir. Sizin də az öncə qeyd etdiyiniz kimi, mədəni irsin bərpası ilə bağlı işlər nə yerdədir? Onların bərpası mümkündürmü? Orada nəyi xilas etmək olar?

- Qarabağdakı mədəni irs barədə danışılarkən nə üçünsə yalnız xristian mədəni obyektlər barədə danışılır. Bəli orada erməni obyektlər də var. Azərbaycan tərəfi onların qorunub saxlanması üçün hər cür səy göstərir. Bizdə Bakının mərkəzində erməni kilsəsi var. Təhdidə gəldikdə isə orada 30 il ərzində demək olar ki, hər şey dağıdılıb. 37 məscid dağıdılıb. Onlardan yalnız ikisi az-çox salamatdır, tez bir zamanda bərpa edilə bilər. Müsəlman dini abidələri təmamilə dağıdılıb. Orada yalnız bəzi divarlar qalıb, o da hamısında yox. Çox sayda muzeyler olub. Bəzi unikal muzeylər Ağdamdakı Çörək muzeyi kimi dağıdılıb. Onlardan bəzilərini bərpa etmək mümkün olmayacaq, bir qismini isə Azərbaycan hökuməti bərpa edəcək. Bununla yanaşı, regiondakı xristian əhalinin toxunulmazlığı lazım olduqda bərpa işləri görüləcək. Müsəlmanlar və xristianlar və ya ermənilər və azərbaycanlılar arasında fərq qoyulmayacaq. Bu mədəni irs ilk növbədə Azərbaycana və bötüvlükdə dünya ictimaiyyətinə aiddir.

Litva və Azərbaycan yüz ildən çoxdur ki, çox gözəl iqtisadi, mədəni və diplomatik əlaqələrə malikdir. Ümid edirəm ki, bu gözəl münasibətlər davam edəcək. Pribaltika ölkələri dediyiniz bərpa işlərinə necə töhfə verə bilər?

- Həqiqətən də bizim ikitərəfli münasibətlərimiz dinamik şəkildə inkişaf edir. Bunun üçün gərək iş adamları görüşüb danışsınlar ki, məsələn Litva şirkətləri konkret olaraq bərpaetmə işləri ilə bağlı nə təqdim edə bilər. Litva Avropa İttifaqının üzvü kimi Aİ-nin bərpaetmə işləri üzrə vasitələrinə, investisiya qoymaq imkanına  malikdir. Hər bir ölkə müəyyən təcrübəyə malikdir. Litvada məsələn, polyak azlığı var. Azlıqların hüquqlarının təmin edilməsi və inkişaf etdirilməsi baxımından bizə maraqlı olardı. Azərbaycandakı azlıqlarımızla heç bir problemimiz yoxdur. izə tez-tez deyirlər ki, erməni azlığın hüquqlarını daha çox təmin etmək lazımdır. Bizdə ruslar yəhudilər və başqa azlıqlar yaşayır. Digər azlıqlar da Azərbaycanda ümumi cəmiyyətin üzvü kimi yaşayırlar. İndiki halda vəziyyətin həssaslığını nəzərə alaraq başqa ölkələrin təcrübəsini öyrənə bilərik. Ümid edirik ki, Litva Aİ-nın üzvü kimi təşkilatın layihələrdə daha fəal iştirakını dəstəkləyəcək. Təəssüf ki, işğal zamanı və ümumiyyətlə bütün bu dövr ərzində Aİ regionda aktiv iştirak etməyib. Biz hesab edirik ki, Aİ indi bərpa işlərində, investisiya qoyuluşunda, ermənilər və azərbaycanlılar arasında düşmənçiliyin aradan götürülməsində təcrübə mübadiləsində daha fəal iştirak edə bilər və etməlidir.

Biz çox yaxşı bilirik ki, bütün bu işğal dövründə erməni separatçıların, erməni rəsmilərin və bəzi qüvvələrin təxribatlarına baxmayaraq, Azərbaycanın Gürcüstanla çox yaxşı münasibətləri olub. Necə düşünürsüz Ermənistan Cənubi Qafqazda deyək ki, Azərbaycansız mövcud ola bilərmi?

- Bizim vahid Qafqaz anlayışımıza görə Azərbaycan Gürcüstan və Ermənistan iqtisadi əməkdaşlıq qurmalıdır. Sizin də söylədiyiniz kimi, bizim Gürcüstanla çox gözəl münasibətlərimiz var. Bizim energetika nəqliyyat sahələrində transregional layihələrimiz var. İndi biz Ermənistanın iştirakı ilə də bu cür layihələr həyata keçirmək istəyirik. Bundan Ermənistan Azərbaycan və regionun bütün ölkələri və birbaşa qonşularımız faydalanacaq. Bəli, müəyyən siyasi və bəzən də iqtisadi problemlər olur, ancaq bu təbiidir, qonşular arasında bəzən problemlər yaranır. Bununla yanaşı, onlar kontruktiv atmosferdə, diplomatiya yolu ilə həll edilməlidir. Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan gələcəkdə regional əməkdaşlığı inkişaf etdirməlidirlər.

Çox sağolun. Aktual bir sual var. Yəqin ki, eşitmisiniz. Litvada erməni diasporası guya erməni əsirləri barədə imza topladılar və müraciət etdilər. Bu təxribatı necə başa düşürsünüz? Hamı bunu tam anlamır. Erməni hərbi əsirlərlə bağlı vəziyyət necədir?

- 10 Noyabr müqaviləsinə görə, bütün hərbi əsirlər mübadilə edilməli idi və verildi. Və Azərbaycan da həmin vaxta kimi saxlanılan əsirləri Ermənistana təhvil verdi. Ermənistan tərəfində az sayda azərbaycanlı əsir də vardı, onlar da Azərbaycana qaytarıldı.

Hazırda Azərbaycanda 50-yə yaxın hərbi əsirlərə heç bir aidiyyatı olmayan təxribatçı və terrorist var. Onlar atəşkəs elan olunandan bir ay sonra dekabrda saxlanılıblar. Və beynəlxalq hüquq və beynəlxalq humanitar hüququn bütün meyarlarına əsasən onlar hərbi əsir sayılmır. Bu insanlar hücum təşkil edib və 4 hərbçimizi və bir mülki şəxsi - Azərbaycanda fəaliyyət göstərən mobil operatorun bir əməkdaşını öldürüblər. Hərbçilərin və mülki şəxsin qətlinə görə kimsə cavab verməlidir. Ona görə də Azərbaycan haqlı olaraq təxminən 50 nəfərdən çox şəxsin hərbi əsir sayılmadığını, bundan əlavə, onların Ermənistan vətəndaşı olduğunu bildirib. 10 Noyabr bəyannaməsinə görə Ermənistan hərbi birləşmələri dekabrın 1-ə kimi Azərbaycan ərazisini tərk etməli idilər. Təəssüf ki, bu günədək, Britaniya jurnalistinin reportajında da qeyd edildiyi kimi, ermənilər mütəmadi olaraq Müdafiə Nazirliyi qarşısında mitinqlər keçirir.  Və öz hərbçilərinin Azərbaycan ərazisinə göndərilməməsini tələb edirlər. Bu fakt artıq bir neçə müstəqil mənbələrlə təsdiqini tapıb. Buna görə də Azərbaycanda bu gün hərbi əsir yoxdur.

Azərbaycan dünyaya Cənubi Qafqazda kimin lider ölkə olduğunu göstərdi və bunu onun qonşuları və Orta Asiya ölkələri təsdiq edir. Azərbaycanın səviyyəsi yüksəlib. Çoxları prosesləri öyrənir, çünki çoxları üçün bu yeni idi. Bu isə əlbəttə ki, bəzi beynəlxalq təşkilatların “fəaliyyətsizliyinin” nəticəsi idi. 30 il bir işğal üçün çox uzun bir dövrdür. Sizə belə bir vacib sualı vermək istərdim. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, Qarabağın və ətraf rayonların gələcəyini necə görürsünüz?

- Gələcəkdə bu bölgədə sülh və təhlükəsizlik olacağına inanmaq istərdik. Siz xatırlatdığınız kimi, 30 il müddətində ərazilərimizin bir hissəsi işğal edilib. Litva özü 50 il ərzində işğal altında olub. Bizim oxşar faciəvi tarixi hadisələr var. 1990-91-ci illərdə Vilnüsdə və Bakıda baş verən faciəvi hadisələr. Ancaq bunlar keçmişdə qalıb, indi gələcəyə baxmaq lazımdır. Tarixi tarixçilərə buraxmaq lazımdır. Əlbəttə ki, onu bilmək, öyrənmək, səhvləri yadda saxlamaq vacibdir. Lakin gələcəyə baxmaq lazımdır, çünki gələcək sülh və əməkdaşlıqdan yanadır. İnanmaq istəyirik ki, 30 illik işğaldan sonra biz nəhayət ki, münaqişə yükündən azad olacağıq. Obrazlı ifadə etsək alqışlamaq üçün iki əl lazımdır. Buna görə Ermənistanın da Qafqazda sülhün beynəlxalq hüquq, qarşılıqlı hörmət prisiplərinə və beynəlxalq əməkdaşlığa əsaslanaraq inkişaf etməsilə razılaşması lazımdır.

Bir daha Sizə minnətdaram. Regionun çiçəklənməsini, gələcəkdə turizmin inkişaf etməsini arzulayıram. Biz bilirik ki, bu ərazilər necə gözəldir. Kəlbəcər rayonu, Yuxarı və Aşağı Qarabağ, bütün Azərbaycan xalqına və Azərbaycan əsgərinə hamısına rifah arzulayıram.

- Dost Litva xalqına çiçəklənmə arzulayıram. Bütün ölkələr dünya böhranına görə çətin dövr keçirlər. Ancaq əminəm ki, biz bu böhranın öhdəsindən gələcəyik. İlk növbədə Litva xalqına sülh və əminamanlıq, müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi bütün qonşularla xeyirxah qonşuluq münasibətləri olmasını arzulayıram. 90-cı ildə Litvada Vilnüsdə olmuşam . Oradakı vəziyyət çox mürəkkəb idi, blokada idi. Mən litvalılarla danışmışdım onlar Litvanın müstəqil olacağına, litvanın gələcəyinə inanırdılar. İndi demək istəyirəm ki, mən də hər zaman Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa edəcəyinə inanırdım. Və inanıram ki, bizim Cənubi Qafqaz nə zamansa münaqişələrdən xilas olacaq. Eynilə Avropadakı bütün bu dağıdıcı müharibələrdən sonra olduğu kimi.