ABŞ 21-ci əsrin növbəti utancverici qərarını qəbul edib. Qoca Cozef Bayden 40 il öncə hakimiyyətdəki sələfi olan Ronald Reyqanın “soyqırım” kəlməsini yenidən gündəmə gətirib.
ABŞ-ın bu qərarından sonra eyni zamanda bir çox suallar da meydana çıxıb. Bu suallar əsasən Türkiyənin diplomatik sahədə bundan sonra atacağı addımlar, ABŞ-ın qanlı rəqibi olan Rusiya, habelə İranla münasibətlərinin sonrakı gedişatı, eləcə də həm Orta Şərq, həm də Qafqaz regionunda ABŞ-ın aqibəti barədə qaranlıq fikirləri əhatə edir.
Əslində ABŞ-ın qondarma soyqırımını tanımasının arxasında siyasi oyunun olması bəllidir. Daha ağrılı tərəf, Amerikaya cavab olsun deyə, Türkiyənin bu saxta iddianı ilk meydana gətirən ölkələrdən olan Rusiya ilə məcburiyyətdən dolayı münasibətlər qurub-qurmamasıdır. Türkiyə heç şübhəsiz Amerikanın bu cür hərdəmxəyal qərarlarından dolayı bütün diplomatik münasibətlərə son verəcək qədər düşüncəsiz dövlət deyil. Lakin maraqlı olan bu münasibətlərin hansı müstəvi üzərində davam etməsidir.
Türkiyəli politoloq Engin Özer Eurasia Diary-yə müsahibəsində bu məsələlərə aydınlıq gətirib.
- Amerika hökumətinin qondarma erməni soy qırımını tanıması Türkiyə ilə Rusiya əlaqələrinin daha da möhkəmlənməsinə apara bilərmi?
- Əslində məlumdur ki, Rusiya 1995-ci ildə qondarma erməni soyqırımını tanıyıb və məhz 1915-ci ildən öncə Rusiyanın Osmanlıya işğalçı hücumundan daha sonra ilham alan ermənilər Türklərə qarşı hücum etdi. Yəni soyqırımı anlayışının ilk meydana gəlməsi Rusiyanın adı ilə bağlıdır. O üzdən də Rusiya ABŞ-la müqayisə edilərsə, Türkiyənin gözündə o qədər də təmiz bir dövlət deyil.
Beləliklə, Türkiyə ABŞ-a cavab olaraq və Rusiya ilə yaxınlaşmaq əvəzinə amerikalıları bərk narahat edən “tək kəmər, tək yol” layihəsini gerçəkləşdirmək üçün Çinlə əlaqələrini möhkəmləndirmək istədiyini elan etdi. Hesab edirəm, bu, ABŞ-a veriləcək tək cavab sayıla bilər.
- Türkiyə ABŞ-ın Orta Şərq və Qafqaz regionuna asanlıqla daxil olması üçün yeganə vasitəsidir. Bəzi ekspertlərin fikrincə, ABŞ-ın bu yanlış addımı diplomatik əlaqələrə xələl gətirməyə bilər. Siz necə düşünürsünüz, ABŞ-la Türkiyənin münasibətləri hansı müstəvidə davam edəcək?
- Türkiyə bildiyiniz kimi Qafqaz altılığı adlanan Rusiya, İran, Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanla birgə bir platforma layihəsini təşəbbüs kimi irəli sürdü. Burada sadəcə Gürcüstanla Rusiya arasındakı soyuqluq baxımından bir qədər problemlər mövcuddur. Lakin ümumilikdə Türkiyənin bu təşəbbüsü regiondakı dövlətlərin idarəetmənin başında dayanmasını, kənar qüvvələrin müdaxiləsinin qarşısının alınmasını təmin etmək kimi bir məqsəd daşıyır.
O ki qaldı ABŞ-ın Qafqaza girə bilməsində tək Türkiyənin vasitəçi olmasına, hesab edirəm burada tək bir vasitə Türkiyə deyil, artıq Gürcüstandır. Türkiyənin ABŞ-la əlaqələrinə gəlincə, düşünmürəm ki, burada kəskin nəsə baş versin. Fikrimcə, ilin sonuna qədər münasibətlər yenidən əvvəlki tempi ilə davam edəcək. Lakin ABŞ-ın Qafqaz bölgəsinə müdaxilə etməsinə gəlincə, Türkiyənin buna əsla izin verməmək kimi siyasəti dəyişməz olaraq qalacaq.
- Regionda ABŞ-ın digər rəqibi olan İranın da Türkiyə ilə yaxınlaşmasının mümkünlüyü geniş müzakirəyə çevrilib. Sizcə Türkiyə İranla hansı sahədə ortaq razılığa gələ bilərlər?
- ABŞ üçün regionda əsl təhlükə Türkiyə-Rusiya münasibətlərinin inkişafı deyil. Türkiyə ilə Rusiya arasında S-400 raket qurğusunu alınması və “Cənub axını” anlaşması xaricində o qədər də ciddi strateji yaxınlaşma olmayıb. Lakin düşünürəm Türkiyənin İranla bərabər hərəkət etməsi ABŞ üçün böyük bir risk yarada bilər. Yəni, qeyd etdiyim kimi Rusiya ilə münasibətlər ABŞ-a o qədər də təsir etməyə bilər. Lakin İran, eləcə də Çinlə yaxınlıq həm Qərblə böhrana gətirə, həm də Türkiyə ilə ABŞ arasındakı bağların tamamən qopmasına səbəb ola bilər.
Elnur Ənvəroğlu
