Ağ Ev, qeyd etdiyi rəsmi vaxtdan öncə ABŞ ordusunu Əfqanıstandan çıxarılmağa başlayıb. Qeyd edək ki, Əfqanıstan müharibəsi Amerika üçün ən uzun sürən hərbi müdaxilə kimi tarixə düşüb.
Ötən gün Ağ Evin yaydığı rəsmi məlumatda deyilir ki, ordu ən təhlükəsiz şəkildə Əfqanıstandan çıxarılacaq. Bunu Ağ Evin mətbuat katibinin müavini Kerin Gin Piyer (Karine Jean-Pierre), mətbuata bildirib. Bundan əlavə o, bildirib ki, ABŞ bu addımı ilə özünü rəqiblərindən qorumağa çalışır: "Potensial rəqiblər bizə hücum etdikləri təqdirdə, geri çəkilməklə yanaşı, əlimizdəki bütün vasitələrlə özümüzü, ortaqlarımızı müdafiə edəcəyik."
Ötən gün bir çox nüfuzlu media mənbələri 7000 əsgərin bir hissəsinin Əfqanıstandan çıxarılaraq geri göndərildiyini açıqladı.
Qeyd edək ki, yaranan bu boşluq Əfqanıstanda təhlükəni daha da artırmağa başlayıb. ABŞ ordusunun çıxması ilə Taliban qoşunları küçələrdə ciddi təhlükə yaratmağa başlayıblar. İpə-sapa yatmayan Taliban rəhbərliyi hökumətə təhdid yağdırır və hətta NATO orduları çıxan kimi birbaşa hökuməti hədəfə alacağını bildirir.
İndi artıq seçim məqamıdır: ya Əfqanıstanın milli ordusuna dəstək, ya da boşluğu dolduracaq alternativ bir seçim. Ötən həftənin planına görə, bu seçim Türkiyədə zirvə görüşü zamanı müəyyən edilməliydi. Seçimdə Türkiyə və Pakistanın adı müzakirə olunurdu. Lakin müəyyən səbəblərdən görüş baş tutmadı. Digər bir məsələ isə ABŞ və Talibanın Türkiyə qoşunlarının Əfqanıstana göndərilməsindən rahatsız olmasıdır. Əslində, ABŞ Pakistan ordusunun da Əfqanıstanda olmasından tam rahat deyil. O üzdən də ABŞ rəsmiləri ötən gün qərarsız halda Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və digər aidiyyatı olmayan qonşu ölkələrə müraciət edərək onları da bu işə cəlb etməyə başlayıb.
Məsələ ilə bağlı Pakistanın “The National Herald Tribune” qəzetinin təsisçi redaktoru Qulam Əkbər Eurasia Diary-yə müsahibə verib.
- ABŞ hərbi qüvvələri artıq Əfqanıstandan çıxmağa başlayır. Əfqanıstan milli ordusunun yetərli təlim keçmiş olduğu deyilsə də, Taliban qoşunları artıq yollarda təhlükə törətməyə başlayıb. Sizcə əfqan ordusu təkbaşına Talibanın öhdəsindən gələ biləcəkmi?
- Əfqanıstan 2001-ci ildən bəri işğal altında olan bir ölkədir. Ümumiyyətlə, işğal olunmuş ölkələrdəki hökumətlərdən öz düşüncələrində dürüst və daha geniş ictimai rəylə həmfikir olmağı gözləmək mümkün deyil. Əfqanıstan bu gün şəhər və kənd olaraq iki cəbhəyə ayrılıb.
Əfqanıstanın şəhər cəbhəsi xarici yardım olmadan kənd cəbhəsindən qoruna bilməz. Düşünürəm ki, indiki hakimiyyətin real şəraitdə sürdürülməsini asanlaşdıran bir düstur müzakirə edilərsə, Taliban ABŞ-a söykənən Kabilin hakim elitasını təhdid etməyəcək.
ABŞ və NATO müttəfiq qüvvələri əfqan ordusunu yetişdirmək üçün əllərindən gələni etsələr də, ordunun potensial inkişafına dair bəzi ciddi problemlər var. Üstəlik, Taliban tərəfindən davam edən və bitməyən hücumlar onun taktiki və əməliyyat qabiliyyətlərini ciddi şəkildə zədələyib.
- ABŞ hərbi qüvvələrini Əfqanıstandan çəkməsilə yanaşı, artıq daxildə gərginlik də artmağa başlayıb. Belə olan təqdirdə əvəz olunacaq qüvvəyə ehtiyac zəruriləşir. Sizcə ABŞ bu boşluğu kimə həvalə edəcək? Bəzi versiyalara görə bunun Türkiyə və Pakistan olduğu deyilir.
- Pakistan və Türkiyə birlikdə bu məsələdə əhəmiyyətli bir rol oynaya bilər. Bundan əlavə, unutmamalıyıq ki, Əfqanıstan və Pakistan həm inanc, həm də qan qohumluğu olan qəbilələrə ev sahibliyi edirlər.
Pakistan və Türkiyə hökumətləri Əfqanıstanda davamlı sülh, sabitlik və harmoniya yaratmaq kimi məqsədə çatmaq üçün çox çalışırlar. Lakin hər iki ölkənin ciddi diplomatik səylərinə baxmayaraq, Taliban qruplaşması Türkiyədə ən son təşkil olunan dialoqa radikal yanaşdığı üçün qatılmadı.
Əfqanıstanın son hərəkəti açıq şəkildə göstərir ki, ABŞ çəkildikdən sonra onu əvəz etmək üçün Özbəkistan, İran, Rusiya və hətta Çin daxil olmaqla ortaq bir müdafiə strategiyası qurula bilər. Lakin Əfqanıstan hökuməti Talibanın fikir ayrılığı ilə yanaşı, şimaldakı ittifaqın fərqli qrupları arasında ona qarşı azalan etimadı da nəzərə almalıdır.
- Ötən gün ABŞ-ın sülh danışıqları üzrə xüsusi nümayəndəsi Salmay Xəlilzad Əfqanıstanın qonşu dövlətlərini dəstək üçün addım atmağa çağırıb. Bunun ardınca ABŞ müdafiə naziri Loyd Ostin regionda sülhü və sabitliyi önərərək rəsmi İslamabada Talibanla danışıqlarda dəstək göstərmək üçün müraciət edib.
- Pakistan tərəfdən uzun müddətdir ki, bölgələrarası və daxili barışıq üçün böyük işlər görülür. Pakistan davam edən qarşıdurmanın həlli məsələsində Əfqanıstan rəhbərliyini daim müdafiə edir. Ancaq fərqli maraqlı tərəflər və regional güc dövlətləri arasındakı şəxsi maraqlar, şıltaqlıq və istəklər bu nəcib fikri dəstəkləmir. Görünən budur ki, bütün qonşular davam edən sülh prosesini dəstəkləyirlər, lakin güc siyasətinin şahmat fiqurları bu yolda əngəl törədən amillərdən biridir. Üstəlik, sistemdə mövcud olan müxtəlif problemlər, idarəetmə rejimi, qadınların hüquq problemləri, xarici siyasət meyarları, eləcə də bank və maliyyə idarəetməsində son həddə çatan qarşıdurmalar Əfqanıstanda sülh, sabitlik və harmoniyanın təşkilində əsl əngəldir.
- Digər bir mənbəyə görə, ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Pakistan, Rusiya, Çin və İranın Əfqanıstana hər an müdaxilə etmək üçün fürsət gözlədiyini bildirib. O, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Tacikistanı dəstək olmağa çağırıb.
- ABŞ və Orta Asiya Bölgəsi C + 1 və 5 Strateji tərəfdaşlığına malikdir, bu səbəbdən Əfqanıstandan çəkildikdən sonra ona düşən böyük payın olmasına böyük ümidlər bəsləyir. Özbəkistanın bir hissəsində Əfqanıstandakı dinc keçidi sosial-iqtisadi yardım, regional bağlantı layihələri eləcə də, dialoq və diplomatiya yolu ilə dəstəkləyib. Türkmənistan da geniş enerji əməkdaşlığı, regional əlaqələrin geniş layihələri və bu kimi digər təşəbbüsləri ilə Əfqanıstana daimi iqtisadi yardım göstərməkdə fəaldır. Lakin Türkmənistanın daimi neytral statusu onun müəyyən olunmuş çərçivədən kənar hərəkət etməsinə imkan verməyəcək. Qazaxıstanın Tək kəmər, Tək yol layihəsi çərçivəsində Çinlə özünün kütləvi sosial-iqtisadi və geosiyasi öhdəlikləri var və bu səbəbdən də Əfqanıstanda hər hansı bir əhəmiyyətli bir rol oynaya bilməsi real deyil. Hesab edirəm, bu çərçivədə Rusiya, Çin, İran, Pakistan və Türkiyə bölgədə sülh və sabitlik təmin etmək üçün əhəmiyyətli rola malik ola bilər.
Elnur Ənvəroğlu